«Олох салҕанар» кинигэ күн сирин көрдө

     Соторутааҕыта Дьокуускай куоракка “Олох салҕанар “ диэн ааттаах кинигэ күн сирин көрдө. Кинигэ ааптара – Норуоттар икки ардыларынааҕы суруйааччылар түмсүүлэрин, Саха Өрөспүүбүлүкэтин суруйааччыларын сойууһун, Арассыыйа Суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ, Өймөкөөн улууһун литературнай бириэмийэлэрин лауреата, үлэ бэтэрээнэ, улуус бочуоттаах олохтооҕо Прокопий Николаевич Ксенофонтов.

Кинигэҕэ «Борокуоппай Силипиэнтэп суруйууларыгар сэмсэ тыл» диэн төбөлөөх киирии тылы филология наукатын дуоктара, бэрэпиэссэр, фольклорист Василий Васильевич Илларионов суруйбут. Василий Васильевич Прокопий Николаевиһы Н.Г. Чернышевскай аатынан начаалынай оскуола учууталларын бэлэмниир кыһатыгар үөрэппит, такайбыт учуутала эбит. Кини хара маҥнайгыттан Прокопий атын устудьуоннартан уратытын — олус оттомнооҕун, болҕомтолооҕун, дьиҥ сахалыы толкуйдааҕын бэлиэтии көрбүт.
Бэрэпиэссэр: «Кинигэ ааптара саха тылын ис кыаҕын арыйан көрдөрөр. Этиилэрэ кылгас гынан баран, киэҥ санааны этэллэр, саха тылын барҕа баайын көрдөрөллөр» — диэн үрдүк сыанабылы биэрбит .
Кинигэ дьоруойдарынан бары үчүгэйдик билэр дьоммут буолбуттара кэрэхсэбиллээх. Холобур, «Элбэх көлүөнэни үлэҕэ уһуйан…» ыстатыйаҕа үрдүк категориялаах үлэ учуутала Г. А. Стручков туһунан суруллубут. Атын да дьоһун дьоммут, үтүө эмчит И. И. Новгородов, хоту дойду хорсун — хоһуун уола С.М. Егоров, кэлиҥҥи кэмҥэ «Этэҥҥэ буолуҥ, Өймөкөөнүм дьоно» диэн кинигэни таһааттарбыт Г. А. Гермогенов-ГАС, ыкса ыала, саха биллиилээх композитора Г. Григорян биир бастыҥ үөрэнээччитэ И. И. Заболоцкай, туруу үлэһит Н.Н. Атласов, ырыа куттаах убайдыы-бырааттыы Владимир, Николай Прокопьевтар, Өймөкөөн орто оскуолатыгар өр сылларга дириэктэринэн үлэлээбит И. Ф. Сивцева уо. д. а. тустарынан иһирэхтик сэһэргээбит.
Кинигэҕэ Прокопий Ксенофонтов араас кэмнэргэ улуус (оройуон), өрөспүүбүлүкэ хаһыаттарыгар таһаартарбыт кэпсээннэрэ, ахтыылара, ыстатыйалара, дьүһүйүүлэрэ, анаарыылара түмүллэн киирбиттэр.
Бу таһаарыы ааптар 75 сыллаах үбүлүөйүн көрсө бэйэтигэр уонна дьоҥҥо-сэргэҕэ кэрэ-бэлиэ, үйэлэргэ өйдөбүнньүк бэлэҕинэн буолла.
Прокопий Николаевич, мин билэрбинэн, хаһан баҕарар олус наадалаах, билиҥҥи кэмҥэ элбэх дьону долгутар тиэмэлэри таарыйар. Ол курдук, «Туох дии саныыгын, дьүөгэм?» диэн ыстатыйаҕа эргэрбит тутуулары уһуну-киэҥи толкуйдаабакка, суолта уурбакка, харса суох көтүрүүнү утарарын аһаҕастык этэр.
Тыа сиригэр сүөһүлээх ыал элбииригэр, төрөөбүт тылбытыгар харыстабыллаахтык сыһыаннаһарбытыгар баҕа санаатын сайаҕастык этэр.
Быйыл төрөөбүтэ 185 сааһын бэлиэтиир киэн туттар киһибит, Өймөкөөн аатырбыт атыыһыта Н. О.Кривошапкин туһунан хаста да ахтан аһарбыт. Уонна киниэхэ «Атыыһыт. Дьон-норуот уоһуттан түспэт номох» диэн айымньытын анаабыт.
Номоҕун:
« …Эн улуу аатыҥ
Дьон – норуот түөһүгэр ,
Билиҥҥи бүдүмэх
Олох киин үөтүгэр
Олох сайдар,
Эн аатыҥ-суолуҥ салҕанар!» — диэн түмүктээбит.
Бу күннэргэ Дьокуускайга «Абырал» санаторийга киирэн эмтэнэн, сынньанан таҕыстым. Күн аайы араас тэрээһиннэр ыытыллан чуҥкуппаттар.
Мин бэйэм култуура эйгэтин салайар үлэһиттэргэ этии киллэрэн, баҕа өттүбүнэн «Төрөөбүт алааскын эн таптаа» диэн киэһэни тэрийэн ыыттым, Өймөкөөн улууһун суруйааччыларын кинигэлэрин быыстапкатын тэрийдим. Кинилэр истэригэр, биллэн турар, Прокопий Николаевич хас да кинигэ баар.
Санаторий бибилэтиэкэтигэр кинигэ, сурунаал сыымайдыы олорон ыстатыйам «дьоруойун» кинигэтин булан ыллым.
«Тэһийэр сирим» диэн кинигэҕэ: «Абырал» кэллэктиибигэр, манна сынньанан, күүс-күдэх эбинэн, доруобуйаны чэбдигирдэн салгыы саарбахтаабакка олох диэки эрдээхтик эрдинэн олорорбут туһугар эстибэт эҕэрдэ аныыбыт. 22. 02. 2011 сыл. Ксенофонтовтар» ,— диэн сурулла сылдьар.
Олус үчүгэй, дириҥ ис хоһоонноох бу этиини «Олох салҕанар» диэн ааптар саҥа кинигэтэ өссө күүскэ бигэргэтэн биэрэргэ дылы.
Билигин бары да уустук, чэпчэкитэ суох кэмҥэ олоробут. Ол да буоллар, күүспүт-уохпут, өйбүт-санаабыт тиийэринэн үлэлиибит-хамсыыбыт. Олох салҕанар!
Прокопий Николаевиһы дьоһуннаах үлэтэ дьон-сэргэ дьүүлүгэр тахсыбытынан өймөкөөттөр ааттарыттан эҕэрдэлиибин. Кинигэ дьон болҕомтотун тардыа, элбэх ааҕааччыны түмүө, сэҥээриини ылыа диэн бигэ эрэллээхпин.

Тамара ВИНОКУРОВА, педагогическай үлэ бэтэрээнэ, Учууталлар Учууталлара, «Өймөкөөн» уопсастыбаннай кэммиэрчэскэйэ суох түмсүү чилиэнэ.

Ааптар хаартыската