“Олоххо судургутук сыһыаннаһыахха”

Түөрт оҕо иһирэх ийэтэ, П.А.Ойуунускай аатынан Саха академическай тыйаатырын артыыһа, СӨ култууратын туйгуна Татьяна Легантьева биһиги хаһыаппытыгар ыалдьыттыыр. Кини тыйаатырга, киинэҕэ туспа суоллаах-иистээх талааннаах артыыс.

«Мин аатым таптал» диэн саҥа киинэҕэ

– Татьяна, икки кыыс оҕону утуу-субуу оҕолонон баран үлэҕэ тахсан испэктээктэргэ оонньоон, аны бу режиссер Валентин Макаров “Мин аатым – Таптал” саҥа киинэтигэр сүрүн оруолу оонньоо­туҥ. Дьэ, бу оруолга эйигин режиссер хайдах ыҥыр­бытай, эн хайдах сөбүлэспиккиний?

– Валентин Макаровтыын биһиги бииргэ үлэлээбиппит, өрүү алтыһабыт, билсэбит. Онтон бу оҕолонон баран дьиэ­ҕэ олорбут кэммэр испэктээктэргэ оонньообокко, үлэбиттэн тэйэн, аҥаардас оҕо, ­дьиэ-уот эрэ кыһалҕатынан олорбутум. Туох кистэлэ кэлиэй, үлэ үгэнигэр сылдьан үһүс оҕобун 38-пар, төрдүс оҕобун 40 сааспар оҕоломмутум. Күөстүү оргуйар олох тэтимэ эмискэ тохтоон хаалбыт курдуга. Төһө да ийэ буолар истиҥ иэйиини, тапталы ис сүрэхпиттэн биллэрбин, артыыс быһыытынан истириэс ылбытым. Дьиэҕэ оҕо көрөн олорор ийэ күннээҕи кыһалҕата аһылык уонна оҕо көрүүтүн тула буолар. Ол иһин бэйэм-бэйэбэр хоһоон ааҕар, тыйаатырга испэктээккэ оонньуу сылдьар курдук оруолларынан саҥарар, оннооҕор бокулуоннаабыта эҥин буолан, тыыммын таһаарар этим.

Арай бу олордохпуна, кыһын Валентин эри­йэн: “Танее, бирибиэт”, – диэн кэпсэтиини саҕалаабыта. Онно киинэ устаары сылдьарын, миигин оруолга ыҥырарын эппитигэр, төһөлөөх долгуйбутум буолуой? Ол кэмҥэ ханнык баҕарар оруол­га сөбүлэһэргэ бэлэм этим. Кэпсэтиигэ, оруол­га, барытыгар ис сүрэхпиттэн наады­йар кэмим этэ. Тута сөбүлэс­питим уонна  ол оонньуох­таах дьоруойум хайдаҕын ыйыттым. Онуоха Валентин оруол­га оонньуохтаах дьоруо­йум бэйэм саастыы, уһун баттахтаах дьахтар буоларын кэпсээтэ. Баттахпын кырыйтарбыппын истэн Валентин төһө кылгаһын ыйытта, мунаахсы­йар курдук буолла. Онуоха мин оруол­буттан матар буоллум диэн куттанан сүр ыксалынан: “Мин баттаҕым наһаа түргэнник уһуур ээ”, – дии охсубутум. Бу киинэҕэ уһуллуу миэхэ улахан көмө, кынаттаа­һын курдук буолбута.

Дьахтар ис туруга

– Киинэни хаһан устубуттарай, кыра оҕолор­доох ийэ эрэсиимҥин хайдах сааһыламмыккыный? Икки оҕоҕо утуу-субуу олорбут ийэҕэ олох майгыннаабаккын, хайдах синньээн, бачча түргэнник оннугар түһэ оҕустуҥ?

– Киинэни икки сыллааҕыта устубуттара. Бу киинэҕэ иккис режиссерунан Настя Питель үлэлээбитэ. Мин, чахчы, дьиэҕэ оҕо көрөн олорон биллэ соноо­бутум. Онуоха Настя, бэйэҕин аччыктаан эрэйдээмэ, хайдах бааргынан оонньоо диэбитэ. Ийэ дьиэҕэ ас астыы-­астыы эрэ олороруттан буолбакка, ийэ үүт киллэринээри үүттээх чэйи элбэхтик иһэрэ, ис эйгэтэ дьиэ иһинээҕи түбүк тула эргийэрэ тас көрүҥэр эмиэ бэриллэр эбит. Бииргэ үөрэммит доҕорум Алексей Егоров-Өркөн эрийэ сылдьыбытыгар, оруолум туһунан кэпсээтим. Онуоха кини: “Дьэ, ити улахан шанс кэлбит, аһылыккын көрүн”, – диэбитэ. Дьэ, мин аспын туттуна сатыыбын, ол эрээри киһи 20 сааһыгар оҕоломмутунааҕар, 40 сааһыгар оҕолонуу ураты­лаах эбит. Гормон өттүнэн бытаарыы баар буолан, киһи уруккутун курдук түргэнник синньиирэ уустук буолар эбит.

– Билигин киинэ индус­трията сайдыбыт кэмигэр элбэх араас сахалыы киинэни усталлар. Бу киинэ дьон биһирэбилин ылыа дуо, эн тус санааҥ.

– Киинэни устуу син биир оҕону тоҕус ый устата илдьэ сылдьан төрөтөн, бүөбэйдээн көрүү-истии курдук. Улахан үлэ барда. Муусуката оҥоһуллан, таҥыллан-хайаан дьэ ситтэ-хотто. Иитиэхтии сылдьыбыт үлэбит эттэнэн-сииннэнэн дьон сыанабылыгар улахан экраҥҥа тахсарыттан наһаа долгуйабыт, үөрэбит. Биһиги артыыстар киинэни көрө иликпит. Бэйэбит оонньоо­бут кэрчиктэрбитин эрэ көрбүппүт. Онон, көрөөччүлэри кытта тэҥҥэ долгуйабыт.

Орто саас таптала уонна тыйаатырга оруол

– Киинэҕэ көстөр таптал уонна тус олоххор баар таптал дьүөрэлэһэллэр дуо?

– Таптал баар. Киһи киһиэхэ эрэ буолбакка, үлэҕэ, айылҕаҕа, тулалыыр эйгэҕэ барытыгар баар. Туох барыта сүүмэрдэнэн, баттах өрүүтүн курдук өрүллэн оҥоһуллар. Үксүн киинэҕэ маҥнайгы таптал, эдэр оҕолор тустарынан көстөр эбит буоллаҕына, биһиги киинэбит сулумах орто саастаах дьон тапталын туһунан буолар. Эн хойутуу иликкин, таптал баар, өссө кэлиэҕэ диэн суолталаах.

– Тыйаатыр сыанатыгар ханнык оруолга ордук чугаскыный.

– Хас биирдии оруолбун астынабын. Ити оруол куһаҕан, бу үчүгэй диир сыыһа. Оруол өһүргэнэр идэлээх. Ээ, итини сатыыбын, ааһан иһэн оонньуом дии санаабыт оруолуҥ табыллымыан сөп. Хас биирдии оруолгар, таҥаскар-сапкар убаастабыллаахтык сыһыаннаһыахтааххын. Оруолга оонньоон баран таҥаһы-сабы, тылбытын сурунар тэтэрээппитин эҥин барытын дьаарыс­таан, сааһылаан уурабыт, ытык­табыллаахтык сыһыаннаһабыт. Саҥа кэлбит оҕолору, бэһис щепкинецтэри, кытта тэҥҥэ үлэҕэ тахсыбытым. Эдэрдэр харахтара умайа сылдьар. Кинилэри кытта үлэбин саҥа саҕалаабытым наһаа үчүгэй. Билигин мин урукку оруол­ларбар сорохторугар баарбын. Режиссердар даҕаны эдэр оҕолору оонньотоллоро орун­наах, мин билигин массовкаҕа сылдьабын. Оттон ханнык оруо­лу астына оонньуоҥ этэ диэҥҥэ, мин астына-астына куһаҕан киһини оонньуом этэй. Иһигэр хас даҕаны хаттыгас­таах майгылаах, судургута суох киһи оруолун көрдөрүөм этэ. Куһаҕан дьоруойу илдьиритэн көрдөрөр үчүгэй уонна, уопса­йынан, бу орто дойдуга киһи куһаҕан буолан төрөөбөт ээ. Олох очура-чочура киһи майгытын уларытар, кииллитэр, ардыгар алдьатар.

– Биһиги, көрөөччүлэр, артыыстар, биллиилээх дьон уобарастарын эрэ өйдөөн хаалабыт. Ол эрээри социальнай ситим сайдыаҕыттан кинилэр тус олохторун, оннооҕор киэһээҥҥи аһылыктарын, туох таҥас атыыласпыттарын кытта бар дьон сыанабылыгар таһаа­раллар. Таайтарыылаах кистэлэҥнэрэ суох буолла. Манна тус санааҥ.

– Киһи олоҕу хайдах ылынарын, сыһыаннаһарын бэ­­йэтэ билэр. Хайдах киһитин киһи социальнай ситим нөҥүө тута көрөр. Далаананы, холобур, сыанаҕа таҥара табата диэн көрөбүн, оттон социальнай ситимҥэ кини наһаа сатабыллаах хаһаайка, ийэ, наһаа чэнчис. Ардыгар сорохтор, хайдах баарбынан таптыахтааххыт диэн куһаҕаны эмиэ таһаарар дьон баар. Ол эрээри бэйэтигэр эрэллээх дьон оннук таһаарара буолуо. Наар үчүгэй буолбат. Мин ытанарбын уонна атын киһи ытанарын сөбүлээбэппин.

Кэтэһии уонна тулуур

– Эйигин туох уоскутарый, музаҥ туохханый?

– Билигин тыйаатырга икки саҥа испэктээк үлэлэнэ сылдьар. Ол эрээри мин итиннэ суохпун. Режиссер испииһэккэ наар баар дьонун ылар. Мин ол кэмҥэ суох буоламмын быһыылаах, билиҥҥитэ оруолум суох. Айар дууһалаах дьоҥҥо муза наһаа наада. Бу түгэҥҥэ миигин хоһоон быыһыыр. Айар киһиэхэ син биир ханан эрэ тахсыахтаах. Мин хо­­һоон ааҕабын уонна уруһуйдуубун. Акрил уонна арыы кыраас­каны туттабын. Айылҕаны, дууһабыттан тахсар хаайтарбыт иэйии­бин уруһуйдуубун быһыылаах. Ордук сибэккилэри уруһуйдуубун. Киһиэхэ оҕо сааһа наһаа сырдык, күннээх буолан көстөр. Билигин ол оҕо сааһым күнүн чаҕылын уруһуйдуур эбиппин.

– Олоххо тутуһар са­­нааҥ.

– Олоххо тутуһар са­­наам диэн – олоххо судургутук сыһыаннаһыахха диэн. Мин бэйэм наһаа ыксал­лаахпын. Дьиҥэ, кэтэһиэххэ сөп эбит. Бу барыта киһи олоҕу олорон истэҕин ахсын муудараһы кытта тэҥҥэ кэлэр эбит. Билигин эмиэ кэтэһии туругар сылдьабын. Хаһан ты­­йаатырга оруолга тиксэрбин кэтэһэбин. Киһи элбэх сырдык санааны, иэйиини илдьэ сылдьыахтаах. Киһи наһаа күүскэ баҕардаҕына, баҕа санаата туолар.