Олохпутун уларытар саҥа сокуоннар

Балаҕан ыйа – үөрэх саҥа дьылын саҕаланыыта, күһүн бастакы тыына. Ону кытта  үгүс саҥа сокуон биһиги күннээҕи олохпутугар, үлэбитигэр-хамнаспытыгар уонна үппүтүгэр-харчыбытыгар дьайар уларыйыылары  киллэрэр. Бүгүн саамай сүрүн уларыйыылары түмэн бэлэмнээтибит.

 

Түөкүттэри утары охсуһуу

Билигин дьон төлөпүөнүн балаансатыттан харчы уорар түөкүттэр элбээтилэр. Саҥа быраабыланан, өскөтүн силиэстийэлиир уорганнар харчы буруйу оҥорууга туттуллубут диэн сабаҕалыыр буоллахтарына, сибээс оператора (холобур, МТС, Билайн, МегаФон) харчыны төлөпүөн балаансатыттан устары эбэтэр атын сиргэ ыытары тохтотор эбээһинэстэнэр. Бу түөкүттэр дьайыыларын тохтоторго көмөлөһүөҕэ.

Кирэдьиит ылартан көмүскэнии

Түөкүттэр атын киһи аатыгар кирэдьиит ылаллара үксээбитинэн, дьон бэйэлэрин көмүскэнэр саҥа ньымаланнылар. Ол эбэтэр, ханнык баҕарар киһи «Мин докумуоннарым» киинигэр тиийэн, киниэхэ кирэдьиит биэрэри бобор туһунан сайабылыанньа суруйуон сөп. Маннык сайабылыанньа киирдэҕинэ, бааннар уонна атын үп-харчы тэрилтэлэрэ кирэдьиит биэрбэт буолуохтара. 2026 сыл кулун тутарыттан маннык бобууну «Госуслуги» портаал нөҥүө эмиэ оҥорор кыах баар буолуоҕа.

Силиэстийэлиир уорганнар бырааптара кэҥиир

Буруйу оҥорууну силиэстийэлиир уорганнар (холобур, силиэдэбэтэллэр, дознавателлэр) үлэлэригэр наада буоллаҕына, бааннартан дьон уонна тэрилтэлэр счеттарын, харчы сууматын, туох эпэрээссийэлэри оҥорбуттарын туһунан иһитиннэриини ылар бырааптаналлар. Бу буруйу арыйыыга уонна буруйу оҥорууну утары охсуһууга көмөлөһүөҕэ.

Оҕолор сайыҥҥы сынньалаҥҥа үлэлиэхтэрэ

14‑тэн 18‑гар диэри саастаах оскуола оҕолоро сайыҥҥы сынньалаҥ кэмигэр үлэлиир кыахтаннылар. Кинилэр дьарыктаах буолуу сулууспатын нөҥүө эбэтэр устудьуоннар этэрээттэрин састаабыгар киирэн үлэлиэхтэрин сөп. Маныаха оҕо бэйэтэ сөбүлэҥ биэриэхтээх, оттон 15 сааһын туола илик буоллаҕына — төрөппүттэрэ.

Иноагеннарга эппиэтинэс күүһүрэр

Иноагеннар Юстиция министиэристибэтин сокуоннай ирдэбилин (холобур, бэйэлэрин матырыйаалларыгар анал бэлиэ туруорары) толорботохторуна, ыстарааптарын кээмэйэ улаатта. Биирдиилээн дьоҥҥо — 50 тыһ. солк. диэри, дуоһунастаах сирэйдэргэ — 300 тыһ. солк., тэрилтэлэргэ — 500 тыһ. солк.

Бобуулаах саайтарга угуйук хааччахтанар

Арассыыйаҕа үлэтэ бобуллубут эбэтэр хааччахтаммыт тас дойду тэрилтэлэрин ресурсаларыгар угуйуктары сакаастыыр уонна тарҕатар бобуллар. Бу быраабыланы кэһээччигэ, эбэтэр угуйугу биэрбит киһиэхэ, ону кытта тарҕаппыт тэрилтэҕэ кытаанах эппиэтинэс сүктэриллэр.

Оҕолорго зажигалканы атыылыыр бобуллар

Сокуоннай саастарын ситэ илик оҕолорго гаастаах боллуоннары (холобур, зажигалканы) атыылаабыт дьоҥҥо уонна тэрилтэлэргэ ыстараап кээмэйэ биллэрдик улаатта. Биирдиилээн дьоҥҥо — 300 тыһ. солк, дуоһунастаах сирэйдэргэ — 700 тыһ. солк., оттон тэрилтэҕэ — 2 мөл. солк. диэри.

Экстремистскэй матырыйааллары көрдөөһүн иһин ыстараап

Куйаар ситимигэр экстремистскэй матырыйааллар испииһэктэригэр киирбит иһитиннэриини (информацияны) соруйан көрдөөтөххө, ол иһигэр VPN сервистэри туһанан киирдэххэ, административнай эппиэтинэс баар буолла. Быраабыланы кэһии иһин 3 тыһ. солкуобайтан 5 тыһ. солк. ыстараап көрүллэр.

Үөрэнэр дьахталларга оҕо босуобуйата

Үрдүк үөрэх кыһаларыгар уонна билим тэрилтэлэригэр күнүскү өттүгэр үөрэнэр дьахталлар оҕо күүтэр эбэтэр оҕоломмут буоллахтарына, босуобуйа кээмэйэ улаатар. Төлөбүр кээмэйэ истипиэндьийэни аахпакка туран, тиийинэн олоруу алын кээмэйинэн 100%-нан ааҕыллар. Ортотунан, төлөбүр суумата 90 202 солк. буолуоҕа.

Экскурсовод-устудьуоннар

Туризм хайысхатыгар үөрэнэр устудьуоннар экскурсоводтарынан уонна гид-тылбаасчыттарынан үлэлииллэрэ көҥүллэнэр. Үлэҕэ 18 саастарын туолбут уонна үөрэхтэрин сыллааҕы аттестациятын ситиһиилээхтик туттарбыт устудьуоннары ылыахтара. Бу — эдэр дьоҥҥо үөрэхтэрин таһынан идэлэринэн үлэлээн, уопут мунньунар кыаҕы биэрэр.

Булчут билиэтин ылыы

Булчут буолуон баҕалаах дьоҥҥо ирдэбил уларыйда. Билигин булт билиэтин ылар туһугар анал үөрэҕи барыахтаахтар уонна эксээмэн туттарыахтаахтар. Саҥа ирдэбил билиэти бастакытын ылар булчуттарга сыһыаннаах. Үөрэххэ кинилэри куттал суох буолуутун быраабылаларыгар, булт хааччахтарыгар үөрэтиэхтэрэ.

Сим-каарта ахсаана хонтуруолланар

Бэйэ аатыгар оҥоһуллубут сим-каартаны сокуону кэһэн доҕотторго, биир идэлээхтэргэ эбэтэр атын дьоҥҥо уһун кэмҥэ биэрдэххэ, ыстараап көрүллэр. Ыстараап кээмэйэ — 30‑тан 50 тыһ. солкуобайга диэри. Бу түөкүттэри утары охсуһар биир миэрэнэн буолар.

Дьон мустар тэрээһиннэригэр хонтуруол күүһүрэр

Кэнсиэри, бэстибээли эбэтэр атын дьон мустар тэрээһинин тэрийээччилэргэ саҥа ирдэбиллэр киирдилэр. Кинилэр тэрээһин буолуон инниттэн былаас уорганнарыгар тэрээһин тиэмэтин, ханна, хаһан буоларын, төһө киһи кэлиэхтээҕин уонна дьон куттала суох буолуутун хайдах хааччыйалларын туһунан толору иһитиннэриини биэрэллэрэ ирдэнэр.

Суоппарга судаарыстыбаннай пошлина кээмэйэ үрдүүр

Тимир көлөҕө сыһыаннаах сорох судаарыстыбаннай төлөбүр кээмэйэ үрдээтэ. Саҥа нүөмэри ылыы — 3000 солк., тимир көлө регистрациятын туһунан кумааҕы докумуон (СТС) — 1500 солк., былаастык докумуон — 4500 солк. Маны таһынан, авто-оскуолалар үөрэтэр баазалара ирдэбилгэ эппиэттиирин туһунан түмүк докумуону биэрии иһин пошлина 15 000 солк. тэҥнэстэ.

Орто хамнаһы ааҕыы быраабылата

Үлэһит орто хамнаһын, холобур, уоппуска харчытын ааҕарга туһаныллар быраабыла чуолкайданна. Бу уларыйыы ордук симиэнэнэн үлэлиир, үлэтин бириэмэтэ түмүллэн ааҕыллар дьоҥҥо сыһыаннаах. Исписэлиис үлэлээбит чааһыгар төһө хамнас ааҕыллыбытын үлэлээбит чааһыгар түҥэтэн ааҕар буолуохтара. Бу уларыйыы үлэһит орто хамнаһын өссө эбии чопчу ааҕарга көмөлөһүөхтээх.

Биэлсэр уонна акушер бырааптара кэҥиир

Биэлсэргэ уонна акушерга саҥа боломуочуйа бэрилиннэ. Билигин кинилэр быраастар быстах кэмҥэ суох буоллахтарына эбэтэр тиийбэт түгэннэригэр, бастакы уонна суһал көмөнү оҥорор бырааптаннылар. Холобур, терапевт, педиатр уонна акушер-гинеколог быраастары солбуйуохтара.