Олоҥхо дэкээдэтэ — 2024. Олоҥхоҕо айан

  Сэтинньи 25-ахсынньы 5 күннэригэр өрөспүүбүлүкэҕэ ыытыллар “Олоҥхо-2024” дэкээдэтэ Олоҥхо киинин салайааччы, филологическай наука кандидата Агафья Еремеевна Захарова сырдык кэриэһигэр ананыаҕа.

Алтынньы 10 күнүгэр СӨ Ил Түмэнин мунньахтыыр саалатыгар  ыытыллыбыт Олоҥхо Ассоциациятын  киэҥ ыҥырыылаах мунньаҕар 3 боппуруос көрүлүннэ.

Мунньаҕы өрөспүүбүлүкэтээҕи Олоҥхо Ассоциация бэрэсидьиэнэ Февронья Васильевна Шишигина салайан ыытта. Тэрээһин ВКС платформаҕа холбонуулаах барда, онон, тус кэлэн кыттааччылары таһынан, араас улуустартан, холобур, Олоҥхо Ассоциация Тааттатааҕы, Чурапчытааҕы, Ньурбатааҕы, Хаҥаластааҕы, Амматааҕы, Мэҥэ Хаҥаластааҕы, Уус Алданнааҕы, Горнайдааҕы, Үөһээ Бүлүүтээҕи о.д.а.  филиаллара онлайн-холбонон, кэпсэтиигэ кытыннылар.

Бастакы, “СӨ Оҕо аймах уонна СӨ Култууратын уонна духуобунай сайдыытын министиэристибэтэ биллэрбит Оҕо театральнай ускуустубатын сылынан ыытыллар «Олоҥхо дойдутугар айан» Өрөспүүбүлүкэтээҕи бырайыагы олоххо киллэрии хаамыытын туһунан” боппуруоска  иһитиннэриилэри Мэҥэ-Хаҥалас улууһунааҕы Г.Г.Колесов аатынан Олоҥхо дьиэтин исписэлииһэ Айта Васильева, П.П.Романов аатынан Дьокуускайдааҕы художественнай училище преподавателэ Станислав Захаров уонна Олоҥхо Ассоциациятын Тааттатааҕы филиалын салайааччыта Изабелла Сивцева оҥордулар.

Ол курдук, холобур, бу “Олоҥхо дойдутугар айан” өрөспүүбүлүкэтээҕи бырайыак иитинэн  ыытыллар “Олоҥхо ойуута” косплей-куонкуруска (сүрүн оператор Г.Г.Колесов аатынан Олоҥхо дьиэтэ) сайаапкалары сэтинньи 1 күнүгэр диэри ыла тураллар эбит. Косплей – көстүүмнээх оонньуу (“costumeplay”).  Бу куонкуруска 3 бөлөҕүнэн 6-тан 18 сааһыгар диэри оҕолор кытталлар. Куонкурус оҕолору олоҥхо дьоруойдарын, олоҥхо эйгэтин кытта билиһиннэрэр, олоҥхоҕо интэриэһи тардар, оҕолор айар дьоҕурдарын сайыннарар аналлаах. Манна кыттааччылар талан ылбыт олоҥхолорун  персонаһын көстүүмүн, хараактарын арыйыыга тиийэ, барытын  бэйэлэрэ айан, бэйэлэрэ көрдөрөллөр. Тэрийээччилэр көстүүмнээх оонньуу-куонкурус элбэх оҕону хабыаҕа диэн эрэнэллэр.

П.П.Романов аатынан Художественнай училище (колледж)  ыытар “Олоҥхо уобарастара”  уруһуй (живопись, графика, аппликация уо.д.а.) куонкуруһугар Оҕо искусствотын оскуолаларын (ДШИ), орто оскуолалар 1-11 кылаастарын үөрэнээччилэрэ, саастарынан 3 бөлөҕүнэн кытталлар.

Оттон Тааттатааҕы Норуот айымньытын дьиэтэ уонна А.Е.Мординов аатынан Тааттатааҕы лицей Олоҥхо матыыптарынан анимационнай киинэлэр (ойуулуктар) куонкурустарын биллэрбит. Манна ДШИ-лэр уонна орто оскуолалар 1-11 кылаастарын үөрэнээччилэрэ, оҕо устуудьуйалара, IT-кииннэр кытталлар. Итини таһынан, бу Олоҥхо декадатын кэмигэр П.А.Ойуунускай аатынан Чөркөөх орто оскуолатыгар “Көһөҥө көмүстэрэ” диэн олоҥхону толорор  оҕолор лааҕырдара үлэлиэҕэ.

Бу, Арассыыйаҕа Дьиэ кэргэн сылыгар, Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр Оҕо саас сылыгар, СӨ култууратын тэрилтэлэригэр Оҕо театральнай искусствотын сылыгар анаммыт “Олоҥхо дойдутугар айан” өрөспүүбүлүкэтээҕи бэстибээл СӨ  Култуураҕа уонна духуобунай сайдыыга министиэристибэтин, СӨ Үөрэххэ уонна наукаҕа министиэристибэтин уонна СӨ Кэлэр көлүөнэлэргэ пуондатын өйөбүллэринэн ыытыллар. Тэрийээччи – саха омук национальнай эпоһын араҥаччылыыр “Олоҥхо Ассоциацията”   өрөспүүбүлүкэтээҕи уопсастыбаннай тэрилтэ.

Филологическай наука кандидата, доцент, РФ педагогическай уонна социальнай наукаларга Академиятын дьиҥнээх чилиэнэ, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, П.А.Ойуунускай аатынан судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата  Агафья Еремеевна Захарова сырдык кэриэһигэр анаан ыытыллар «Истоки традиционных верований в контексте эпического наследия народов Евразии» Норуоттар икки ардыларынааҕы научнай кэмпириэнсийэҕэ билиҥҥитэ 5 дойду, 5 эрэгийиэн кытталларын бигэргэтэн, уопсайа 30-ча сайаапка киирбит.  Биллэрин курдук, Агафья Еремеевна Захарова Олоҥхо уонна Итэҕэл боппуруостарыгар күүскэ, элбэҕи  үлэлээбитэ. Кэмпириэнсийэҕэ үс хайысханан ол туһунан кэпсэтии буолуоҕа, диэн бэлиэтээтэ  М.К.Аммосов аатынан ХИФУ “Олоҥхо” научнай-чинчийэр институтун дириэктэрэ Руслан Анисимов. Кини маны таһынан, Олоҥхо энциклопедията оҥоһуллан, бүтэн эрэрин эттэ. Манна 690-н тахса олоҥхоһут киирбит. Кинигэ суолтатын дьон өйдөөн, улуустартан эппиэттээх үлэһиттэр ананан, үлэ тэтимнээхтик барар. Энциклопедия уопсайа 5 томнаах буолуоҕа. Бастакы том сүрүн эрэдээктэрэ — ф.н.д. В.В.Илларионов. Мунньахха улуустааҕы Олоҥхо Ассоциация түмсүүлэрэ ф.н.к. Захарова А.Е. сырдык кэриэһигэр анаан ыытыллар научнай-практическай конференция үлэтигэр нэһилиэнньэ киэҥ араҥата кыттыытын тэрийэллэригэр уонна үөрэх тэрилтэлэригэр Захарова А.Е. үлэлэрин анал былаанынан сырдатыыны киэҥник тэрийэллэригэр быһаарыы этилиннэ.

“Үгэскэ кубулуйбут, саха киһитин – норуоту барытын хамсатар, түмэр  өрөспүүбүлүкэтээҕи Олоҥхобут Декадата чугаһаан кэллэ”, — диэн, декада киэҥ былаанын барылын сиһилии Олоҥхо Ассоциация бэрэсидьиэнэ Февронья Шишигина билиһиннэрдэ. Үгүстэн сороҕун ааттаатахха, холобур, сэтинньи 7-9 күннэригэр “Муҥха олоҥхото” ыччаттар уонна устудьуоннар олоҥхону толорууга өрөспүүбүлүкэтээҕи үгэс буолбут бэстибээллэрэ буолуоҕа. Бу, быйыл саха норуодунай бэйиэтэ  Савва Иванович Тарасов төрөөбүтэ 90 сылыгар анаан кини дойдутугар – Горнай улууһун Солоҕон нэһилиэгэр  ыытыллар уонна Солоҕон нэһилиэгэр Ыччат сылыгар аналлаах «Муҥха олоҥхото» өрөспүүбүлүкэтээҕи ыччат олоҥхону толорооччулар бэстибээллэригэр бэлэмнэнии туһунан сиһилии Өрөспүүбүлүкэтээҕи Олоҥхо киинин сүрүн исписэлииһэ, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Зоя Григорьевна Сысолятина билиһиннэрдэ. Кини, “Олоҥхо дойдутугар айан” бэстибээл кэмигэр оҕолору-ыччаттары күүскэ түмэр сыаллаах үлэ араас ньымаларын, куонкурустары-күрэхтэһиилэри, холобур, театральнай көрүүлэр, уруһуй, анимация да буоллун — ыытар үчүгэй, элбэх оҕо кыттыаҕа, ол гынан баран,  сүрүн болҕомтону ыччаттар олоҥхону  олоҕурбут, үгэс буолбут ньыманан толорууларыгар ууруллуохтаах дии саныыбын, диэн сөпкө бэлиэтээтэ. Бириис, биллэн турар, кылаабынай буолбатах эрээри, дьоһуннаах наҕараада – бу, олоҥхону толорооччуга болҕомто, махтал бэлиэтэ буоллаҕа. Хаһан эрэ, мин эмиэ өйдүүбүн, алҕаһаабатах буоллахпына, Евгения Исаевна Михайлова үөрэх миниистиринэн үлэлиир кэмигэр буолуо, олоҥхону толорооччу оҕолор куонкуруска кыайдахтарына араас киин куораттарга, араас дойдуларга путевкаларынан наҕараадаланар этилэр. Ити үгэс сөргүтүллэрэ буоллар, диэн баҕа санааларын эттилэр мунньах кыттыылаахтара.

Национальнай эпоһы харыстааһыҥҥа “Олоҥхо Ассоциацията” уопсастыбаннай тэрилтэ  Олоҥхо декадатын көрсө ыытыллыбыт мунньаҕар саха биллиилээх олоҥхону толорооччута, алгысчыта Петр Максимович Тихонов, СӨ үтүөлээх артыыһа, саха, эбээн эпостарын толорооччу Валентин Гаврильевич Исаков, ХИФУ профессора, пед.н.к. Галина Семеновна Попова-Санаайа,  Дьокуускай куораттааҕы Н., А. Чиряевтар ааттарынан Национальнай гимназия преподавателэ Айталина Петровна Иванова,  онлайн-холбонуунан Олоҥхо Ассоциациятын Чурапчы улууһунааҕы филиалын салайааччы Дмитрий Дмитриевич Попов, уо.д.а. Олоҥхо Ассоциация чилиэннэрэ кыттыыны ыланнар, бэйэлэрин санааларын үллэһиннилэр, этиилэрин киллэрдилэр. Холобур, олоҥхоһут Петр Тихонов, декада кэмигэр үгүс үчүгэй тэрээһиннэр ыытыллалларын бэлиэтээн туран, болҕомтоҕо ылан, чуолаан үбүлүөйдээх олоҥхоһуттарга, кинилэр репертуардарын толорууга балаһыанньата оҥоруоҕуҥ, диэн ыҥырда. Итиэннэ, Олоҥхо ыһыаҕар бастаабыт олоҥхоһуттар, Ил Дархан стипендиаттара СМИ-нэн киэҥник сырдатыллыахтаахтарын бэлиэтээтэ. Олоҥхоһут Валентин Исаков Олоҥхо ыһыаҕар куонкуруска олоҥхону толорууга 20 эрэ мүнүүтэ бэриллэрэ олус аҕыйах диэтэ. ЯГНГ-тан Айталина Иванова, быйылгыттан киирбит саҥа “Дьиэ кэргэн үөрэҕэ” (“Семьеведение”) биридимиэт иһинэн (национальнай региональнай компонент быһыытынан),  олоҥхоҕо “Дьиэ кэргэн ааҕыыларын” ыытыаҕыҥ диэн этии киллэрдилэр.

Сэтинньи 25 күнүгэр – Олоҥхо күнүгэр Өрөспүүбүлүкэтээҕи ОЛОҤХО дьыктаана Национальнай бибилэтиэкэҕэ уонна өрөспүүбүлүкэ үөрэҕин кыһаларыгар ыытыллыаҕа.

Бу күн бастыҥ олоҥхоһуттарга, оһуохай таһаарааччыларга, тимир уустарыгар уонна норуот маастардарыгар  Ил Дархан стипендиятын аныыр туһунан сэртипикээттэри үөрүүлээх быһыыга-майгыга туттарыы буолуоҕа. Олоҥхо күнүгэр аналлаах дьоһуннаах тэрээһиҥҥэ үбүлүөйдээх олоҥхоһуттары, олоҥхо пропагандистарын чиэстиэхтэрэ.

Сэтинньи 29 күнүгэр Ньурба тыйаатыра “Удивляйтесь” испэктээгин көрөөччүтүн болҕомтотугар таһаарыаҕа.

Быйыл Чурапчыга, аатырбыт олоҥхоһут Иннокентий Гурьевич Теплоухов-Тимофеев төрөөбүтэ 155 сылын бэлиэтээн, кини “Куруубай хааннаах Кулун Куллустуур” олоҥхотунан испэктээк  туруораннар, сэтинньи 30 күнүгэр, аан бастакынан биир дойдулаахтарын дьүүлүгэр таһааран эрэллэр. Салгыы аны саас киин куоракка Дьокуускайга, Саха тыйаатырын сценатыгар оонньоон, киэҥ көрөөччүгэ тахсар баҕалаахтарын Дмитрий Попов иһитиннэрдэ.

Сэтинньи 30 күнүгэр Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна балет тыйаатырыгар Хомус күнүгэр аналлаах үөрүүлээх тэрээһин ыытыллыаҕа.

Олоҥхо дэкээдэтин кэмигэр, ахсынньы 2 күнүгэр Сардаана Платоновна Ойуунускайа төрөөбүтэ 90 сылыгар аналлаах “Төгүрүк остуол” тэриллиэҕэ, итиэннэ А.Д.Макарова аатынан Култуура уонна искусство колледжыгар маастар-педагог оскуолатынан семинар буолуоҕа.

Ахсынньы 4 күнүгэр Арчы Дьиэтигэр “Ондуруоһап эмээхсин курдук онолуйа туойдахпына” диэн олоҥхоһут, этнограф, фольклорист М.Н.Андросова-Ионова төрөөбүтэ 160 сылыгар аналлаах олоҥхону үгэс буолбут ньыманан толорууга өрөспүүбүлүкэтээҕи куонкурус ыытыллыаҕа.

Ахсынньы 5 күнүгэр Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтигэр “Олоҥхо Ассоциация” 25 сылыгар аналлаах уопсастыбаннас үөрүүлээх мунньаҕа тэриллиэҕэ.

Ахсынньы 7 күнүгэр Аллараа-Бэстээххэ Г.Г.Колесов аатынан Олоҥхо дьиэтигэр “Дух-духовность-духовная культура: интерпретация понятий и текстов” Бүтүн Арассыыйатааҕы научнай-практическай кэмпириэнсийэ ыытыллыаҕа. Бу дьоһуннаах тэрээһин олоҥхо туһугар айымньылаахтык үлэлии-хамсыы сылдьар Г.С.Попова-Санаайа үбүлүөйүгэр ананар.

Дэкээдэ кэмигэр өрөспүүбүлүкэ бары тыйаатырдарыгар олоҥхо-испэктээктэр көрдөрүллүөхтэрэ. Кинигэлэр сүрэхтэниилэрэ, быыстапкалар, араас сэминээрдэр, куонкурустар, айар киэһэлэр хас улуус, нэһилиэк аайы ыытыллыахтара.

Олоҥхо Ассоциациятын киэҥ ыҥырыылаах мунньаҕа көрүллүбүт боппуруостарынан, санаа атастаһыыларын түмүгүнэн,  туһааннаах быһаарыылары ылынна.

Татьяна Маркова.

Хаартыскалар Татьяна Маркова тиксэриилэрэ.