Олоҥхо ыһыаҕар диэри икки нэдиэлэ хаалла

Быйылгы 17‑с Олоҥхо  ыһыаҕа Амма улууһун маанылаах сиригэр-уотугар бэс ыйын 20–21 күннэригэр ыһыллыаҕа.

Ыһыах бырагырааматын быһыытынан, барыта 80‑тан тахса тэрээһин ыытыллыаҕа. Сүрүн тэрээһиннэр «Муона чараҥа» диэн ытык сиргэ, И. А. Швердин аатынан Култуура уонна сынньалаҥ пааркатыгар буолуохтара.

Бэс ыйын 20 түүнэ үүнэр күнүгэр күнү көрсүү сиэрэ-туома дьону-сэргэни түмүөҕэ. Манна уран уустар уруудаттан тимири уһаарыахтара.

Ыһыах аһыллыытын уонна сабыллыытын сиэригэр-туомугар 1200‑тэн тахса киһи кыттыаҕа. Култуура судаарыстыбаннай тэрилтэлэриттэн (Олоҥхо тыйаатырыттан, Судаарыстыбаннай цииркэттэн, Үҥкүү Национальнай тыйаатырыттан, АГИКИ-тан, култуура кэллиэһиттэн) – 250 киһи, Амма улууһун айар кэлэктииптэрин уонна олохтоохтору холбоон 900 киһи ыһыах култуурунай тэрээһиннэрин киэргэтиэ.

Олоҥхоҕо, оһуокайга, фольклорга, декоративнай-прикладной ускуустубаҕа, норуот уус-уран оҥоһуктарыгар, уус маастарыстыбатыгар уо. д.а. үгэс буолбут куонкурустар тиһигин быспакка бара туруохтара. Түмүккэ 19 Гран-при, 129 номинация кыайыылаахтара быһаарыллыахтара.

Ыһыах ыалдьыттарыгар барыта 6 испэктээк көрдөрүллүөҕэ, ол иһигэр, аммалар киэн туттуулара Владимир Новиков‑Күннүк Уурастыырап «Тойон Дьаҕарыма», Тимофей Захаров‑Чээбий олоҥхолорунан «Очуллаан Чочуллаан» олоҥхо-испэктээктэр уо. д.а. туруоруллуохтара. Олоҥхо  тыйаатыра Күннүк Уурастыырап «Нуоҕалдьын Кугас аттаах тойон Дьаҕарыма бухатыыр» олоҥхотун матыыбынан «Тойон Дьаҕарыма» олоҥхо-испэктээги билиһиннэриэҕэ.

Өймөкөөн ыһыаҕар Ытык Дуоҕаны тутуохтан ыла саҕаламмыта

Иван Иванов, култуура улуустааҕы управлениетын салайааччыта:

— Өрөспүүбүлүкэтээҕи Олоҥхо ыһыаҕар бэлэмнэниибит, этэргэ дылы, Өймөкөөн улууһун баһылыгын э. т. Александр Иванов Ыһыах бэлиэтин — Ытык Дуоҕаны Амма улууһун баһылыга Степан Кузьмиҥҥа туттарыаҕыттан саҕаламмыта.

Олоҥхо 17‑с ыһыаҕа ыытыллар Муона чараҥар саҥа тутуулар эбилиннилэр.

Уопсайынан, ыһыах түһүлгэтин барытын Вячеслав Яроев салайааччылаах “Уран” ХЭУо оҥоро сылдьар. Ыһыахпыт киэргэлэ, туллар тутааҕа — Аал Луук маспыт биһиги норуодунай худуоһунньукпут, этнограф Михаил Михайлович Носов уруһуйуттан сирдэтэн, ол моһуонун тутуһан оҥоһуллубута.

Ыһыахха, быһа холоон, 30 тыһыынча ыалдьыт кэлэрэ былааннанар (Өймөкөөн ыһыаҕар 5 тыһыынчаттан тахса киһи — ааптар). Өрөспүүбүлүкэ 32 улууһа бары кэлэргэ сайаапкаларын түһэрэн олороллор. Ону таһынан, бэйэлэрин баҕаларынан кэлэр ыалдьыт элбэҕэр эрэнэбит, күүтэбит, ыҥырабыт. Нэһилиэктэр дьону көрсүүгэ, аһатыыга өрө көтөҕүллэн бэлэмнэнэ сылдьаллар.

Улуустарга ыытыллар хас биирдии Олоҥхо ыһыаҕар улуус уратыта көрдөрүллүөхтээх диэн санааттан, Аммаҕа буолар ыһыахпыт сиэрин-туомун арыый уратытык, ол эбэтэр, былыргы, архаичнай сиэри-туому көрдөрөргө бэлэмнэнэ сылдьабыт. Билэргит курдук, Кулун Атах култуурата Болугурга Сырдык сулус диэн сиргэ көстүбүтэ, түҥ былыргы сахалар олорбут сирдэрэ Аммаҕа баара дакаастанан турар. Розалия Бравина салайааччылаах археологтар кэлэн хаһыы үлэтин ыытан, ону толору дакаастаан тураллар.

Ыһыаҕы аһыы сиэрэ-туома, үгэс курдук, театрализованнай хабааннаах көрдөрүллэр буоллаҕына, быйыл биһиги биир дойдулаахпыт Устин Гаврильевич Нохсоороп “Дыырай Бэргэн” олоҥхотуттан үстүү охсуулаах тойугунан ырыаларын толоруохпут (театрализованнай көстүүнү сэргэ).

Өрөспүүбүлүкэбит дьонун сардааналаах кырдаллаах,  ыраас уулаах, минньигэстэн минньигэс дьэдьэннээх Аммабыт улууһугар долгуйа күүтэбит.

Биир да ыһыахха буолбатах сонун тэрээһиннэр:

-«Олоҥхо персонажтарын ырыата-тойуга» диэн олоҥхо персонажтарын ырыаларын толорууга өрөспүүбүлүкэтээҕи куонкурус;

-Акка мэҥэстэн иһэн оҕунан ытыы аан бастаан көрдөрүллүөҕэ;

— Кырыымпаны оҥорооччулар уонна кырыымпаһыттар  күрэхтэрэ;

— Чороон түһүлгэтигэр мас уонна туой чороону оҥорооччуларга туспа күрэх.

3 тыһыынча олбоҕу бэлэмнээтилэр

Амма улууһун хас биирдии нэһилиэгэ Ыһыах ыалдьыттарын көрсөргө көхтөөхтүк бэлэмнэнэр. Нэһилиэктэр сахалыы олбох уонна ситии саламаны оҥорор соруктарын хайыы үйэ толорон, Ньукуолуну уруйдуур тэрээһиҥҥэ үөрүүлээх быһыыга-майгыга туттарбыттара. Тэрээһин үлэтигэр нэһилиэк уопсастыбаннаһа, түөлбэлэр көхтөөхтүк кытыннылар.

Уран тарбахтаахтар олбохтору, туос ыаҕайалары, ситии саламалары өрдүлэр.

Мэлдьи буоларын курдук, нэһилиэктэри улуустар дэлэгээссийэлэрин көрсөргө сыһыардылар. Холобур, сулҕаччылар Горнай уонна Эдьигээн улууһуттан кэлэр ыһыахчыттары көрсөргө бэлэмнэнэллэр. Билиҥҥи туругунан, Горнайтан — 70, Эдьигээнтэн 40 киһи кэлээри олороллор. Аммалар, уопсайа, 3 тыһыынча олбоҕу тигэн, 6 тыһыынча миэтэрэ ситии саламаны хатан туттардылар.

Ыраастааһын үлэтэ хаалла

Улахан үлэлэр бүтэн, тутуу үлэлэрэ ситэриллэн, билигин ыраастыыр, хомуйар үлэлэргэ Амма улууһун олохтоохторо күргүөмнээхтик ылыстылар. Сынньалаҥ пааркатыгар субуотунньук тэрийэн, бөҕү-саҕы ыраастаатылар. Аҥаардас биир күҥҥэ 8 тиэхиньикэ, 1 погрузчик көмөлөрүнэн хорчуоппалыыр сири хомуйууга үлэлээтилэр. Сотору Артур Эм хаһаа-

йыстыбатыгар сакаастаабыт уон тыһыынча сибэккилэрин олордуохтара. Күөх үүнээйини олордуу үлэтигэр эмиэ субуотунньуктар буолуохтара.