Олоҥхону туруорууга үлэ салҕанар

2022-2023 сыллаах айар-тутар сезоммут сүрүн сонуннарыттан биирдэстэринэн, нэһилиэнньэ көҕүлээн саҕалыыр үлэтин-хамнаһын өйөөһүҥҥэ Дьокуускай куорат «Норуодунай бүддьүөт» диэн анал  бырагырааматын чэрчитинэн күрэскэ бастаатыбыт.  Колымана Васильевна Ларионова суруйбут бырайыага,  улуу киһибит Сергей Зверев  хас эмэ уонунан сыллар улаҕа өттүлэригэр суруйан хаалларбыт «Кулан кугас аттаах Куллустай Бэргэн» олоҥхотун туруоруу буолла.

Олоҥхону туруорууга режиссербут Евдокия Ефимовна Семенова ылсан үлэлии, айа-тута сылдьар.  Ол үлэ хардыытын туһунан кэрчик-кэрчик сонуннары тиһитэлээн таһаарбыппыт. Күн бүгүҥҥү туругунан, үлэ былаан быһыытынан баран иһэр. Тыйаатырбыт норуодунай буоларын быһыытынан,  анал үөрэхтээх артыыстара суох, оруолу ылынан үлэлэһэ сылдьар дьоммут бары  тус-туһунан үлэлээх-хамнастаах, дьиэлээх-уоттаах, оҕолоох-уруулаах, тыа сирин олохтооҕун түбүгүн сүгэ сылдьар дьон. Онон,  биһиги кинилэргэ махталбыт муҥура суох. Аны, «Олоҥхо олохпут ситимэ» бырагыраама чэрчитинэн, тэрилтэлэрбит олох бары эйгэтигэр сайдарын туһугар туһуламмыты барытын бииргэ оҥоробут. Онон маассабай хартыыналарга кинилэр ылыстылар. Олохтоох дьаһалта (сал.Пермяков Е.П) бу үлэҕэ улахан суолта биэрэн,  анал дьаһал таһаарбыта.

Өрөспүүбүлүкэбит салалтата норуот бараммат барҕа баайа олоҥхо умнуллубакка,  билиҥҥи олох тэтимигэр, хардыытыгар киирэн төрүт дьоммут өркөн өйдөрө өтө көрүүлээҕин, этитиилээҕин өйдөөн уонна  улахан суолта биэрэн, болҕомто ууран анал бырагыраама бигэргэппиттэрэ. Уһун сыллардаах былааннар ылылланнар, үп-харчы көрүллэн Олоҥхо дьиэлэрэ бааллар. Быйылгыттан саҕалаан олоҥхоһуттарга истипиэндьийэ курдук ый аайы төлөнөр үп-харчы көрүлүннэ, анал Олоҥхо тыйаатыра баар. «Тускул» култуура киинин  иһинэн үлэлиир норуодунай тыйаатыр  олоҥхону туруорууга ылсыыта   бу быһымах баҕа санаа буолбатах. Норуот көлүөнэттэн көлүөнэҕэ биэрбит, үйэттэн үйэлэри туораабыт ис туругар, этигэр-хааныгар олоҥхо тутулун, өйдөбүлүн илдьэ сылдьарын таһаарыы буолар. Манна биһиэхэ көмө-тирэх дьон элбэҕэ хайдах үөрдүбэт, сүргэбитин көтөхпөт буолуой?  Нэһилиэкпит  тэрилтэлэрин кэлэктииптэрэ, олохтоохторо, түмсүүлэрбит барыта —  сүүстэн тахса киһи кыттар, уонунан анал муусука оҥоһуллан, таҥас-сап тигиллэн, декорация бэлэмнэниллэн бастакы боруобалааһыны, холонууну барабыт.

Алтынньы ыйы түмүктүүр,  оҥоһуллубут үлэни түмэр, олоҥхобут сүрүн тутула хайдах буолбутун көрөр бэлэмнэнии буолла.  Бары да үлэ-үөрэх дьоно буоларбыт быһыытынан, аан бастакы  көрсүһүүбүт. Онон  киириибитин-тахсыыбытын, туруубутун-олоруубутун, туттууну-хаптыыны, саҥаны-иҥэни лоскуйдарынан бэлэмнии сылдьыбыт буоллахпытына,  барыта биир тэтимҥэ киириитэ, бары биир киһи курдук наадалаах түгэннэргэ тыынардыын биир буолуохтаахпытын оҥортоотубут. Этэргэ  дылы, уопсай хартыына дьэ таҕыста, ханна, хаһан, хайдах, тоҕо диэни уопсай холбоон көрдүбүт. Саха дьонун сиэринэн, улаханнык саҥарбаппыт, үлэ кэминэн баран иһэр диэн үөрэбит эрэ.

Ол да буоллар,  бачча элбэх киһини түмэн, көрүһүннэрэн баран,  хайдах да кэпсэппэккэ хаалбатым. Биири бэлиэтии көрдүм, бу улахан, дьоһун тэрээһиҥҥэ кыттааччылартан баһыйар үгүс өттө, бирикээһинэн дуу, күһэйиинэн дуу буолбакка, кыттыһартан үөрэн туран кэлбиттэр.

 Егор Оконешников, Н.Е уонна П.Н Самсоновтар ааттарынан Хатас орто оскуолатын учуутала:

“Олоҥхоҕо кыттыам диэн хаһан даҕаны санаабатаҕым да буоллаҕа. Маннык улахан бырайыакка кыттар бэрт эбит. Урут саалаттан көрөр буоллахпына,  билигин сыанаттан бэйэтэ туспа эйгэ эбит”.

Ирина Алексеева, “Сайдам” вокальнай ансаамбыл ырыаһыта:

“Үҥкүүлүүр, этэр-тыынар эдэр ыччат элбэҕиттэн үөрэбин”.

Ирина Афанасьева, «Кэрэчээнэ» уһуйаан иитээччитэ:

“Кыттарбыттан үөрэбин. Үлэбитигэр «Олоҥхо олохпут ситимэ» бырагырааманан төгүрүк сыл былааннаахтык үлэлиир буоламмыт элбэх үлэ оҥоһуллар. Билигин оҕолорбутугар туруора сылдьабыт. Онон миэхэ бэйэтэ маастар-кылаас буолар. Вера Никитична олоҥхону кэпсиирин  истэ-истэ астынабын, дуоһуйабын».

Нина Софронова, «Арчылаана» вокальнай ансаамбыл ырыаһыта:

“Манна кыттарбыттан астынабын, биһиги ыллыыр ырыаларбытыттан атын эйгэ буоллаҕа”.

Быһа тардан, кыралаан быыһы сэгэтэн кэпсиир буоллахха, ити курдук. Бэҕэһээҥҥи бэлэмнэнии кэнниттэн ыраастааһын, туһулаан үлэлэр, эбии-көҕүрэтии саҕаланыаҕа. Үчүгэйэ диэн тосту уларытыы, быһыы-отуу суоҕун кэриэтэ. Бу бэлэмнэнии уратыта диэн,  Олоҥхо тыйаатырыттан анаан туруорааччы режиссер, артыыс  Колесов Павел, артыыс Саввинов Валерий,  тыйаатыр көстүүмнэрин худуоһунньуга, модельера Максимова Зинаида, Олоҥхо тыйаатырын исписэлииһэ Постникова Валентина Николаевна састааптаах  дэлэгээссийэ кэлэн эбии сүбэлэһэн, салгыы былааннаһан, санаа атастаһан  барда. Дьэ,  онон этиллэрин курдук,  аттар түспүттэрин кэнниттэн үлэ-хамнас  тэтими ыһыктыбакка,  айар-тутар суол устун айанныыр.

Наталья РУФОВА