Оптуобус – куорат сиэркилэтэ

Аныгы балысханнаах олоххо сиэр-майгы тиэмэтэ сытыырхайан иһэр. Онон “Сиэр-майгы” балаһабытыгар бүгүн тоҕо эрэ “Оптуобус кэпсээнэ” диэн рубрика хаһыаппытыгар баар буола сылдьыбытын санаан кэллим. Хаһыат эппиэттиир сэкирэтээрэ, биллэр суруналыыс Татьяна Павлова  бу тиэмэни бэрт сэргэхтик суруйан, сэҥээриини ылара.

Оптуобус. Дьокуускай куоракка олох тыын боппуруоспут, сүрүн тырааныспарбыт буоллаҕа. Ол да иһин этэллэр эбээт — “Оптуобус — куорат сиэркилэтэ” диэн. Сөпкө этэллэр эбит дии саныыгын. Киһи эрэ барыта бэйэтин массыынатынан сылдьыбат, үгүс дьон тырааныспар бу көрүҥүн хото туһаналлар.

“Баһаалыста, миэстэҕин туран биэр!”

Күн аайы туох да омуна суох бу тылы олус элбэхтик истэҕин. Сороҕор киһи хомойо истэр. Торуоскалаах, аҕам саастаах, инбэлиит эҥин дьон киирэн оптуобуска миэстэ көрдөөн муҥнаналлар. Ол аайы хайаан да “баһаалыста” диэтэххинэ, табыллар. Итинник саҥарбатыҥ даҕаны, ким да туран биэрэн бэрт. Билигин аны эдэр ыччат, ордук хорсун-хоодуот уолаттар инники миэстэни былдьаһар идэлэннилэр. Онно барытыгар суотабай төлөпүөн буруйдаах. Били, “Буруй эрэ Моттойоҕо” диэбиккэ дылы. Түргэн үлүгэрдик олорон, аныгы ыччат төлөпүөнүнэн киинэ көрдөҕүнэ, кэпсэттэҕинэ табыллар быһыылаах. Хайыаҥый! Сороҕор, биир эмэ дьаһаллаах соҕус суоппар баар буоллаҕына, ол кырдьаҕастары олордуҥ диэн сөҥ соҕус куолаһынан дьаһайдаҕына, син истэллэр. “Хаһаайын — баарын буоллаҕа”.

Дьиҥэ, эдэр дьон быһыытынан туох да этиттэриитэ, үҥүүтэ-сүктүүтэ суох ойон туран да биэриэхтэрин сөп этэ.

“Пассажир суобаһа — бастыҥ хонтуруоллааччы”

Ааспыкка оптуобуска аттыбар олорбут биир 40‑чалаах дьахтар этэр: “Мин оҕо эрдэхпинэ “Совесть пассажира — лучший контролер” диэн сурук ыйаммыт буолар. Наар ол суругу ааҕан улааппытым. Санаабар, куруук ити тыл батыһа сылдьар буолар”, — диир. Сөпкө этэр. Сэбиэскэй кэмнээҕи ыччат итини бэркэ билэбит. Билигин даҕаны биир эмэ оптуобуска баар буолааччы.

Билигин көрдөххө, үгүс оптуобустарга төлөбүртэн сылтаан суоппар уонна айанньыт иирсээнэ тахсара мэлдьэх буолбатах. Өлүү түбэлтэлээх, кураанах каарталаах сылдьыаххын, каартаҕын умнуоххун, араас күүтүллүбэтэх түгэн элбэх буоллаҕа. Сорох төлөөбөккө куота да сатыыр. Ол аайы суоппар ойон туран эккирэтэр, биллэн турар, сиппэт. Оптуобуһун хаалларыа дуо? Онтон сылтаан бэрт үчүгэйдик айаннатан испит суоппар киҥэ-наара хоҥнор, истириэһин атын айанньыкка таһаарыан сөп. Хата, ол оннугар биир эмэ кыһалҕалаах киһи босхо ханнык эрэ тохтобулга диэри илдьиэҥ дуо диэн көрдөстөҕүнэ, ылынааччылар.

Тоҥолохтон сылтаан

Тоҥолохтон сылтаан да диэтэхххэ, сыыстарбаккын. Оптуобуска олорор миэстэ кэмчи, бэйэҕит бэркэ билэҕит. Онон саамай үрдүк ноҕоруускалаах маршруттарга дьон үксэ туран эрэ айанныыр. Куорат суола кыараҕаһыттан, кэтэх массыына олус элбэҕиттэн, онно эбии күһүн-саас суол алдьаныытыттан сылтаан, оптуобустар сороҕор олус нэксиэлээхтэр. Дьэ, онно били бэйэтэ тутуһан, нэһиилэ турар барахсан алҕас олорор киһини тоҥолоҕунан эҥин таарыйдаҕына, дьэ, туспа моргуор буола түһэр. “Миигин олох таарыйымаҥ”, — диэн силбиэтэнэ олорооччулар баар буолаллар. Дьэ, эмиэ туһугар туспа моһуок диэтэҕиҥ.

“Куруук дьон кэннигэр сылдьаарыгын”

Эдэрдэр миэстэлэрин туран биэрбэттэр диэн үөһээ аҕынным. Оннук дьону, оннук пассажирдары бэйэбит да билбэппитинэн, бэйэбит иитэн таһаарабыт эбээт. Биирдэ оптуобуска сиэнин кытта эдэрчи эбээтэ киирдэ. Көрдөхпүнэ, уолчаан 9–10 саастаах, хоп курдук оҕо. Киирэн дьоһун баҕайытык кэннигэр тиийэн олордо. Эбээтэ оптуобус дьоно бары истиэхтэригэр диэри сарылаата: “Кэл диибин. Ханна итиннэ түгэххэ олороҕун. Эппитим дии, иннигэр олор диэн. Куруук итинник дьон кэннигэр сылдьаар”, — диэтэ мөҕөр икки, үөрэтэр икки ардынан. Дьон бары эргийэн көрө түспүтүттэн быһыылаах, улаатан эрэр уолчаан дэлби кыбыһынна. Хайыаҕай, эбээтин аттыгар кэлэн олордо. Эбээтэ онно да уоскуйбакка, эппитин этэ олордо…

Сороҕор оскуолаттан үөрэнэн иһэр оҕолору эбээлэрэ, эһээлэрэ, ийэлэрэ арыаллаан иһэр буолаллар. Үксүгэр кырдьаҕас эбээ туран эрэ айанныыр, сиэнэ уолу эбэтэр кыыһы үчүгэй баҕайытык олордор. Өссө илиитигэр сиэнин ыарахан ыйааһыннаах бартыбыалын, суумкатын тутан турар буолар.

“Мин сиэммин куруук кырдьаҕастарга миэстэҕин туран биэр диэн үөрэтэбин. Бастаан сөбүлээбэт этэ, онтон кэлин куруук дьону олордор, ойон турар буолбутун бэлиэтиибин”, — диэбитэ куорат биир олохтооҕо.

Оптуобустан түһэргэ

Оптуобустан түһэргэ арааһы көрөҕүн. Сороҕор суоппардар да ыгылыталлар, ыксаан түһэ охсоору түҥ-таҥ түһүү, үктэнии буоларын бары билэбит.

Биирдэ Матросов уулуссаҕа 80‑лаах бэтэрээн түстэ. Икки илиитигэр ыбыс-ыарахан суумкалаах, торуоскалаах. Оскуола үөрэнээччитин түһэригэр көмөлөс диэн көрдөстүбүт. Хата, уол улгумнук көмөлөспүтэ. Дьэ, онтон ол торуоскатын токуругар икки суумкатын сиринэн соһон бараахтаабыта. Суумката тирии, урут “сардааналар” тигэр суумкалара быһыылаах. Ол буор-сыыс бородууктабын буорту оҥорботун диэн уонна тирии буолан, соһулларыгар үчүгэй буолуо, илдьэ сылдьаахтаатаҕа.

Дьон оптуобустан түһэригэр, ордук халтараан кэмҥэ дьоҥҥо көмөлөһөллөрүн көрдөххүнэ, киһи олус үөрэр. Киһиэхэ кыра да наада эбээт.

Түмүк оннугар

Онон, түмүктээн эттэхпинэ, оптуобустарбытыгар киһилии сиэри-майгыны ыһыктыбакка сылдьыаҕыҥ. Туох барыта, ордук иитии боппуруоһа бэрт кыраттан саҕаланарын умнумуоҕуҥ. Оттон үөрэ-көтө айанныырбыт курдук оптуобустарбыт элбээн, туруктара тупсан истин.