ОРОДЬУМААН… ороскуот???

Саха санаата киэҥ. Анаарар күүспүт бэйэбит киэнэ! Хомойуох иһин, хамсык кэнниттэн омук быһыытынан уратыбытын сүтэрдибит дуу диэри гынабын. Били көрсө түһээт, кэтэх көнчөйүөр диэри сэлэһэн суолга туран хааларбыт, эбэтэр сарсыарда аайы чугастыы ыалгар тахсан ону-маны сэһэргэһэн, үүттээх чэй бөҕөтүн иһэн, астынан аҕай аны сарсыҥҥа диэри арахсар майгыбыт тосту уларыйда. Билигин сирэй сирэйбитин утары көрсөртөн куттал—бактыарыйа буута быстарынан айаххар киириэ, биитэр вирус муннугун сырсыа диэн ол куттала, дьэ, кытаанахтык мэйиигэ киирбит…

Сиэр сатараата…

Ити ордук биэнсийэлээхтэр кэмэлдьилэрин уларытта. Тоҕо инньэ диибин диэ? Быйыл сайын урут уутуйан олорбут тыам сиригэр, сайылыкпар тахсан сөҕөн киирдим, эрдэ-сылла тыас хомуннум, кыстыыр куораппын былдьастым.

Саараама! Санаа хоту кимниин да сэлэспэтим! Бука бары төлөпүөҥҥэ бүк түспүттэр! Итиэннэ дууһата суох быстах суругунан кэпсэтии саха киһитэ үөрэрин дуу, үгэргиирин дуу ситэри тиэрдибэт, ону баайсан төлөпүөннээхтэр икки ардыларыгар муй-май, аахсыы бөҕө…

Ээ, барахсаттар, саатар имигэспитинэн бастыыбыт ээ, тугу барытын тук курдук ылынан иһэрбитинэн тэҥнээхпит суох! Соҥоммуту барытын сотон ылан бэйэҕэ иҥэринэ охсон баран иҥэрсийэ олордохпут!

Куоракка күһүгүрээн кэлбитим, араллаан аҥаара буолаары гыммыт. Били Ютуб диэн дэриэспэбит сүгүн арыйбат, көрдөрбөт үһү. Эмээхсин онно киинэ көрөрө да, эрийэ-эрийэ турар буолбута син балайда буолбут. Итэҕэйбэккэ, мин дэҥҥэ онно дьээбэлээх ыйытыктары көрөрбүн санаан, сыһыллан киирэ сатаан, кырдьык туһаламматым. Киллэрбэт буолбут, киллэрдэҕинэ да 3 сөкүүндэ көрдөрөн иһэн, өссө 5 мүнүүтэ эрийэр эбит. Төлөпүөнүҥ олоруор, өкүмүлээтэриҥ өлүөр диэри.

Итинэн тугу этээри гынабыный диэ? Син мээнэ солкуобайы соболоҥор эрэйэр аныгы кэм тэрээбэтэ—мааны төлөпүөммүн барахсан кыаҕа түгэхтээх, иһэ истээх, түмүгэ токурутуулаах. Ону билэ да сатаабаппыт. Оннук эбээт: төлөпүөнү балачча харчыгар харбыалаһан атыылаһаҕын, сууйар-сотор, иитэр-сэрээттиир тэрээбэлэрин салпыаккатыгар тиийэ аахтахха, син мээнэ бытархай бараахтыыр. Ону аахсыбаппыт. “Дьоҥҥо барытыгар баар, тоҕо миэхэ суох буолуохтааҕый” дэһэбит, өһүргэниэх да курдукпут. Мантыҥ аны уотунан иитиллэр, ол уот эмиэ соххоро суох солкуобайы эрийэ турар. Ээ, биһи ону баардыылаабаппыт: оччо-бачча кэлэрэ-барара буолуо диэн…

Онтубут баара омсотун истиҥ! Соҕотох сайын кэлэр-барар сибээстээх сайылыкпар тахсан, төннөн кэлиэхпэр диэри “бу бэйэлээхпит” дьылҕата быһаарыллара буолбут. Эмээхситтэр төлөпүөннэригэр наар хаартыска мунньар, ону-маны ыытыһар, киһиргэнэр адьынаттаахтар. Оҕонньоттор ол-бу былыргыны-быйылгыны ааҕан, киинэ көрөн күннэрин барыыллар. Онтуларын хаарчахтыыр курдук хамсаныылар буолбуттар: сороҕо сүппүт үһү, атына арыллыбат, саҥаны киллэрбэт уонна көрдөрбөт.

Ааҕааччыга—араллаан

Инньэ-манньа буолан тапталлаах Бичик+ маҕаһыыммар кинигэ көрөөрү ахтылҕаммын таһаара тиийдим. Атыы-тутуу баһаам. Сааскыттан ыла элбэх суол атыыга киирбит. Мин куруук манаһар киһи син мээнэ быһаарсабын: бу быһааскы, бу былырыыҥҥы, бу кыһыҥҥы эҥин диэн. Баҕарарбын ыллым, биллэ көнньүөрдүм.

Итиэннэ ити төлөпүөммэр сыһыаран манныгы санаатым. Чахчы кыһалҕа буолсу дуу диэн сонуммун атастаһаары бу суруйабын. Уопсайынан, кэнники кэмҥэ киһи барыта, били “гаджекка ааҕабын ээ” диэччи оҕо курдук, “ээ, мин социальнай ситимнэргэ ааҕабын” диир. Өссө ол социальнай ситимнэр бөлөҕөр суоххунан сирэй-харах анньааччылар. “Тугу гынаары кинигэни мунньуохпунуй, социальнай ситимим толуйар” дииллэр. Итини кытта мин сөбүлэспэппин эрээри, дьону итэҕэтэр уустук.

Социальнай ситим хоруола аатырбыт Ородьумаан кинигэтэ маҕаһыыҥҥа толору. Атыылыыр кыыстан сэмээр ыйытабын:

—Бу сыла буолаары гынна, социальнай ситим бестселлэриттэн төһө кинигэ хаалла? Салгыыта хаһан тахсыай?

—Ээ, бары социальнай ситимнэргэ ааҕабыт, ити кинигэни билэбит дииллэр. Ол иһин соччо-бачча ылбаттар. Атыыга барбат кинигэ салгыыламмата буолуо ээ…

—Эс, оттон социальнай ситимнэргэ  суруллубут түмүгэ суох хаалбытын ааптар Ородьумаан манна суруйдум уонна саҥа айымньылары киллэрдим диирэ дии?

—Оннук эрээри, “ол киһини кытта социальнай ситимнэргэ  билсэбит, суруйарын онно ааҕабыт” дэһэллэр…

Моһуок буолбут. Оттон социальнай ситимнэрбит суруга-бичигэ, ханнык эмэ кэм буолаатын, сотуллан хаалар диэн эмээхсиним күннэтэ кыйахана сыһан куолулуур. Ону итэҕэйдэххэ, Ородьумаан салгыҥҥа суруйбута сотуллар эбит буоллаҕына… били былыргылыы эттэххэ, “халлаан суруксута” буолар дуо? Кини айымньыларын үйэтитээри кинигэ гынан таһаарбыт кыһаллар, дьон атыыласпакка, устунан ночоокко барыахтара дуо? Оттон кинигэтэ тахсыбат, салгыҥҥа эрэ суруксуттаабыта суураллан иһэр ааптар хаһан суруйааччы буоларый? Дьэ, моһуок эбит, ааҕааччыга араллаан буолбут. Салгыҥҥа суруллубут суураллара диэн кырдьык буоларыгар тиийбит.

Ороскуот, ночоот төрдө…

Били учууталлыыр сахха кыра оҕолорго ааҕар остуоруйабын санаатым ээ, “Оһол-төрүөт төрдө Оноҕочоон Чоохоон” диэни. Дьэ, былыргылар мыындарастара бу кэллэ. Оннооҕор кинигэҕэ сыһынна. Ороскуот, ночоот төрдө толкуйа суохтан, инникини анаарбаттан, сэрэммэттэн. Ким тугу эттэ да, онно иилиҥкэйдэнэ түһэр омсото—ити.

Арай кинигэни букатын бэчээттээн таһаарбатыннар, “социальнай ситимнэр баар, онно ааҕыҥ” диэтиннэр? Төһө ылыныаххытый? Саарбахтыыбын, бастаан сонуҥҥа аахайыллыа суоҕа эрээри, сотору буолаат, айдаан быатын быһа тардыы буолуохтаах. Эмиэ ким буруйдааҕын ыаспалааһын саҕаланыахтаах. Оттон ол төрдүгэр бэйэбит турарбытын билиниэ суохтаахпыт…

Мин биири этэбин, дьиэҕэр үчүгэй бибилэтиэкэ барыттан абырыыр. Туохха эмэ мунаар, көнньүөрүөххүн санаа, долбуургар тиий. Баҕардыҥ да “Урааҥхай саханы” ылан Г. В. Ксенофонтовы кытта бөлүһүөктээ! Санааҕар манньыйыаххын баҕар—Амма Аччыгыйын тардан ыл. Төрдүгүн билсиһиэххин санаа—Далан “Тыгын Дарханын” кытта “Тулаайах оҕотун” тут, бүттэҕэ дии! Кыра оҕону саататарга—остуоруйа дэлэй, кыыска “Күлчээнэ”, уолга “Колобок” диэбит курдук.

Оттон бу сырыыга бэртээхэй айымньылардаах Ородьумаан кинигэтэ долбуурга атыылаһааччытын күүтэн сытаахтыыр. Социальнай ситимнэри манааччылар наадыйбаттар. Күннээҕинэн эрэ сиэттэрэллэр. Бээһээ киэһэ бар туомун социальнай ситимнэргэ  көрөн аһарбыттарын “аахтым” диир төһө бэрдэ эбитэй. Алҕаһатан, аны онтулара төрдүттэн сотулуннаҕына, күннэтэ омуннуу-омуннуу Ородьумааҥҥа ырыа курдук хайҕабыл тылын (ол кини статуһугар толору) анаабыттара кытта симэлийдэҕинэ эрэ, “бабат-татат” диэхчэ буолбуттар.

Саас “Айардар” ааптар кинигэтин биһирэмнээбит тэрээһиннэригэр киһи лыык курдуга. Тоҕо эрэ кинигэни былдьаһа-былдьаһа ылааччы баарын көрбөтөҕүм…  Ол барыта… ама социальнай ситимнэри  таптыыр суруйааччыларын көннөрү сонуннарыгар көрө эрэ кэлбит муҥнара буоллаҕа дуу?

Оннук эрэ буолбатын! Ородьумааны ороскуот курдук көрбөккө, дьиэҕитигэр киллэриҥ! Социальнай ситим баайа буолбакка, кинигэ курдук киһи ааҕан сайдар-толкуйдуур ньымата илэ илиигэр баара ордук. Оччоҕо өй-санаа, билии-көрүү, сайдыы-астыныы өттүнэн ончу ороскуотуруохпут суоҕа. Оннук буолбатах дуо?

Дьэ, итиэннэ киэһэ-сарсыарда сыҥаахпытын хоҥнорон сэлэһиибит урукку чөлүгэр түстэр, ыалдьыттаһар үгэспит умнуллубатар эрэ, саха саргыта кэскиллэниэ!

                                                                       Анньыыһын НЕУСТРОЕВ