Оскуола үөрэнээччилэригэр ааҕааччы кэмпириэнсийэтэ буолла

Ыам ыйын 17 күнүгэр биһиэхэ, куорат 12 №-дээх оскуолатыгар, Арассыыйа Суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ Надежда Парфеньевна Егорова-Намылы кэпсээннэринэн ааҕааччы кэмпириэнсийэтэ буолан ааста.

Оҕолор эрдэттэн бэлэмнэнэн, суруйааччы кэпсээннэрин ааҕан, презентация оҥорон бэйэлэрин санааларын тиэртилэр. Намылы кэпсээннэрэ оҕолорго сөптөөхтөр уонна иитэр суолталара билиҥҥи кэмҥэ тоҕоостоохтор.
Барыта 16 оҕо кыттыбытыттан маҥнайгы үрдэлгэ «Намылы кэпсээннэригэр дьахтар дьылҕата» тиэмэнэн 9 «б» кылаас үөрэнээччитэ Пермякова Марина эрэллээхтик таҕыста.
Иккис үрдэли 11 «б» кылаас үөрэнээччилэрэ Тарабукина Уйгууна, Федорова Алекса «Маҥнайгы таптал «Харыйалаах баһыылка» кэпсээҥҥэ» диэн тиэмэни арыйан уонна 10 «б» кылаас үөрэнээччитэ Семенова Вика  «Кыргыттарым — көҥүл чыычаахтарым» кэпсээҥҥэ чугас дьон иннигэр эппиэтинэс көстүүтэ» диэн тиэмэни ырытан ылла.
5 «в» кылаас үөрэнээччитэ Иванова Виолетта «Намылы кэпсээннэрин сүрүн тиэмэлэрэ» презентациятынан уонна 7 «б» кылаас үөрэнээччилэрэ Борбуева Аэлита «Кыргыттарым — көҥүл чыычаахтарым», Яковлев Богдан “Харыйалаах баһыылка» кэпсээннэри ырытан үһүс үрдэли ылары ситистилэр.
Ааптар бэйэтинэн кэлэн ыалдьыттаан, дьүүллүүр сүбэҕэ үлэлээн, ситиһиилээх оҕолорго кинигэтин уонна “Айар” кинигэ кыһатыттан сэртипикээттэри туттаран, оҕолор инникитин даҕаны сахалыы кинигэлэри ааҕан, бэйэлэригэр сөптөөх түмүгү оҥостоллоругар, сайдалларыгар олук уурда, ситиһиилэри баҕарда.

«Намылы кэпсээннэригэр соҕотохсуйуу тиэмэтэ»

Намылы «Харыйалаах баһыылка», «Ийэм кумааһынньыга», «Дьонноох эрэ киһи дьоллоох» кэпсээннэригэр араас дьылҕалаах дьон, олоххо баар түгэннэр бэркэ арыллан суруллубуттар.
Соҕотохсуйуу диэн киһи бэйэтэ эрэ хаалар кэмэ уонна киниэхэ ким да наадыйбат, эн кимҥэ да наадата суоххун.
Биһиги санаабытыгар, Намылы кэпсээннэрэ билиҥҥи дьиэ кэргэн кыһалҕаларын көрдөрөллөр.
Биһиги аахпыт кэпсээннэрбитигэр арыгы, иэс, кыдьык, соҕотохсуйуу кыһалҕалара көрдөрүллэллэр.
Ааптар соҕотохсуйуу кыһалҕатын таарыйар кэпсээннэрэ: «Харыйалаах баһыылка», «Ийэм кумааһынньыга», «Дьонноох эрэ киһи дьоллоох».
Бу кэпсээннэри ситимниир хайысханан соҕотохсуйуу буолар. Аныгы сайдыылаах үйэҕэ саастаах дьон, төһө да социальнай ситим баарын үрдүнэн, сүрдээҕин соҕотохсуйаллара, кинилэргэ оҕолоруттан болҕомто, сылаас сыһыан тиийбэтэ көстөр.
«Ийэм кумааһынньыга» кэпсээҥҥэ кырдьаҕас ийэ хара өлүөр диэри, эмиэ төһө да соҕотохсуйдар, уруккутун курдук үлэни-хамнаһы кыайбат буоллар, оҕолорун саныыр, кэтэһэр.
«Ийэм кумааһынньыгар» Иванна элбэх оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ төрөөбүтэ. Бииргэ төрөөбүттэрэ бары туспа алаһа дьиэ тэринэн, олохторун оҥостубуттара. Ийэлэрэ Ааныс оҕолоро кэллэхтэринэ наар кэһии биэрэрэ. Ааныс кэргэнэ өлбүтүн кэннэ олус ыалдьан, оронуттан сатаан турбат буолбута. Оҕолоро ийэлэригэр кэлбэт, наадыйбат курдук буолбуттара. Бу түгэҥҥэ соҕотохсуйуу кыһалҕата көстөр. Иванна, саамай атаах кыыстара, дойдутугар командировкаҕа кэлэн барар, ийэтиниин бүтэһигин көрсөр.

«Дьонноох эрэ киһи дьоллоох»

Бу кэпсээҥҥэ эмиэ сааһыран соҕотох хаалбыт Варвара Васильевна урут эдэр сылдьан ийэтин дьолун утарсыбыт аньыытын санаан хараастар, кэмсинэр. Бэйэтэ эмиэ сааһыран соҕотох хаалан баран, алҕаһын дьэ өйдүүр.
Кэпсээҥҥэ соҕотохсуйуу кыһалҕата көстөр. Варя ийэтэ Марыына үйэтин-сааһын тухары ыанньыксытынан үлэлээбитэ. Аҕалара атын дьахтары кэргэн ылан, атын сиргэ олохсуйбута. Марыына олоҕун барытын кыыһыгар Варяҕа анаабыта, кини саҥа тапталламматаҕа уонна кэргэн тахсыбатаҕа. Аҕата Роман Романович кэргэнэ өлөн, оҕолоро улаатаннар, Марыыналыын ыал буоларга санаммыттара. Онуоха кыыстара Варя көҥүл биэрбэтэҕэ. Үөрэххэ киирэн баран ийэтигэр наадыйбат, кэпсэппэт да, кэлбэт-барбат да буолбута. Варя алҕаһын бэйэтэ сааһыран, соҕотохсуйан эрэ баран, ийэтигэр ытык иэһин төлөөбөтөҕүн өйдөөбүтэ.

«Харыйалаах баһыылка»

Бу кэпсээҥҥэ Анна Алексеевна орто олук сааһын ааһан олордоҕуна, оҕолоро Саҥа дьыл түүн кураан эрэ тыаһыгар кэлэн бараат, начаас элэс гыналлара. Онтон кини соҕотоҕун хаалан, урукку судургута суох оҕо сааһын санаан уйадыйара кэпсэнэр.

 х х х

Соҕотохсуйуу уонна сааһырыы диэн хайдах кэмий? Надежда Егорова-Намылы айымньыларыгар көстөрүнэн, бу оҕолоро улаатан бэйэлэрэ туспа барар,  дьахтар киһи мунчаарар, уруккуну эргитэ саныыр кэмэ эбит. Ким эрэ соҕотохсуйууну ордорор, ким эрэ онтон эрэйдэнэр. Эн оҕоҕун сөпкө ииппит буоллаххына, хаһан да соҕотохсуйбаккын диэн Намылы кэпсээннэрэ өйдөтөллөр.
«Эр соҕотох эрэйдээх, суос-соҕотох сордоох буолар». Бу саха өһүн хоһооно этэринии, соҕотохсуйуу тиэмэтин Намылы билиҥҥи олох сүрүн кыһалҕатын курдук көрдөрөн, биһигини сэрэтэр курдук. Онон биһиги бу үлэбитинэн суруйааччы киһи манныктары сүбэлиир эбит дии санаатыбыт:
-Бэйэ эрэ иннин санаамаҥ, төрөппүттэргитигэр ытыктабыллаахтык сыһыаннаһыҥ.
-Төрөппүтү кырдьар сааһыгар иитэр ытык иэскитин умнумаҥ.

(6 «в» кылаас үөрэнээччилэрэ Лилиана Семенова, Кира Саввинова. Салайааччы: саха тылын уонна литературатын учуутала Клара Борисовна Ксенофонтова)

Христина ПАВЛОВА, оскуола бибилэтиэкэрэ