П.М.Решетников аатынан Чурапчытааҕы народнай тыйаатыр 55 сылын көрсө

Тыйаатырбыт бастакы худуоһунньуга

Семен Николаевич Семенов — П.М.Решетников аатынан народнай тыйаатыр  бастакы худуоһунньуга.

Бүлүү оройуонун Чочу нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Төгүрүк тулаайах хаалбытыгар,  1947 сыллаахха Чурапчыга, Мындаҕаайы детдомугар аҕалбыттара. Мындаҕаайы сэттэ кылаастаах оскуолатын үөрэнэн бүтэрбитэ. 1952 сыллаахха Афанасий Мунхаловтыын иккиэн детдомтан тиийэн, туттарсан, Дьокуускайдааҕы художественнай-музыкальнай училищеҕа үөрэнэ киирбиттэрэ. “Семен Николаевич иккис кууруска үөрэнэ сылдьан, целинаҕа — кырыс сиргэ  ыччаттары ыҥырыы буолбутугар, ол романтикатыгар ылларан, Малинен Хельмилыын целинаҕа үлэлии барбыта. Ол эрээри, онно сылдьан  ыалдьан, төннөн кэлэн,  училищетын биһигиттэн икки сыл хойутаан бүтэрбитэ”, — диэн ахтар худуоһунньук  В.Н.Дьячковскай.

Семен Николаевич 1959 сыллаахха училищены бүтэрэн баран, Чурапчыга оройуоннааҕы Култуура дьиэтигэр худуоһунньугунан ананан, үлэлии кэлбитэ. Кини эскиһинэн Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэриигэ өлбүт буойуннар кэриэстэригэр, гражданскай сэрии кыттыылаахтарыгар аналлаах өйдөбүнньүктэр, “Өтүйэ уонна Сиэрпэ доҕордоһуулара” диэн тупсаҕай обелиск Нерюнгрига туруоруллубуттара. Онтон П.М.Решетников аатын сүгэр народнай тыйаатыр аһыллыбытыгар,  манна худуоһунньугунан үлэлээбитэ.

“Төлөн Ньукуус” драма  артыыстарын кытта

Ити курдук, 1969 сыллаахха Суорун Омоллоон  “Төлөн Ньукуус” драматын, 1970 с. Н.Неустроев “Тиэтэйбит” комедиятын, 1971 с. И.Гоголев  “Наара суох” комедиятын, 1972 с. Н.Гуляев “Ньургуһун уонна саллаат” пьесатын, 1972 с. М.Попов “Күлүк сырдыкка  сүтэр” пьесатын, 1973 с. П.А. Ойуунускай 80 сылыгар “Оҕоҕо баҕарбыт” комедиятын, В.Протодьяконов “Маҥнайгы ньургуһуннар” пьесатын киэргэтиилэрин, декорацияларын, бутафорияларын барытын  оҥортообута. Семен Николаевич үлэтигэр сүрдээх дьаныардаах, дьулуурдаах, үлэ чааһын лоп курдук тутуһар, оҥоруохтаах декорациялара бүппэтэҕинэ, хойукка да диэри үлэлиир, чэбэр-ыраас туттуулаах, бэйэтин идэтин толору баһылаабыт худуоһунньук этэ. Хас көстүү аайы уларыйа сылдьар сценаны толору, устатын тухары, улахан холустаҕа  уруһуйдуура. Араас кэрэ көстүүлээх айылҕа декорацияларын таһынан, буолар киинэлэр афишаларын, оройуоннааҕы Култуура дьиэтин тиэмэтиичэскэй биэчэрдэрин,  оройуон ыытар  мунньахтарын, слеттарын, кэмпириэнсийэлэрин, араас кэнсиэрдэр киэргэтиилэрин, Култуура дьиэтин ис-тас киэргэтиитин  барытын кини хааччыйан олорбута. Сөҕүмэр улахан үлэлэри соҕотоҕун бириэмэтигэр бүтэрэн-оһорон иһэрэ. Култуура дьиэтин ис киэргэтиитэ тупсаҕай истиэндэлэринэн толору буолара. ТАСС сибиэһэй сонуннара хаартысканан ый аайы почтанан сурутууга кэлэ тураллара. Сарсыарда  үлэ чааһынан  киэргэтии үлэтин саҕалыыра. Истиэндэлэрин ый аайы ТАСС саҥа хаартыскаларынан уларытан биэрэн иһэрэ. 1974 сыллаахха саҥа икки этээстээх, билигин “Айыллаан” диэн ааттанар дьиэҕэ көспүппүтүгэр, Семен Николаевич киинэлэргэ худуоһунньугунан хаалбыта. “Эргэ уораҕайбыттан олох ханна да барбаппын”, — диэн батынан кэбиспитэ.

Бука, эдэр сааһа ааспыт дьиэтэ киниэхэ туохха да кэмнэммэт күндү эбитэ буолуо. Онон, “Маарыкчаан”  киинэтыйаатыр худуоһунньуга буолбута. Аны киинэтыйаатыр иһэ киинэ артыыстарын мэтириэттэринэн, араас киинэлэр ойуулаах хаартыскаларынан эмиэ, үгэс курдук, уларыйан иһэр киэргэтиилээх буолар этэ. Худуоһунньук Семен Семенов,  уруһуйдуурун таһынан, хомоҕой тыллаах хоһоонньут этэ. “Кини училище иһинэн Семен Данилов тэрийбит литературнай куруһуогар кыттан, дьоҕурдааҕа биллибитэ, хоһооннору дьүүллэһиигэ хайҕанара”, — диэн ахтыбыт А.П.Мунхалов. Уонунан айымньыны “Хотугу сулус” сурунаалга, өрөспүүбүлүкэ уонна оройуон хаһыаттарыгар таһаартарбыта. “Дорообо, күөрэгэй чыычааҕым” диэн хоһоонун Аграфена Кузьмина, Петр Андросов буолан Егор Дьяконовка ырыаҕа дьарыктана олордохторуна аҕалан: “Груняҕа күөрэгэйбэр анаан хоһоон суруйдум”, – диэн мичик гына-гына биэрбиттээх. Петр Андросов хоһоону доргуччу аахпыт. Хараҕынан  мөлтөхтүк борутар Егор Дьяконов сонно тута ырыа матыыбын айан, улахан кинигэ курдукка анал уруучукатынан баттаан, нотатын суруйбутунан барбыт. Онтон ыла Груня Кузьмина репертуарыгар бу ырыа бигэтик киирбитэ. Олус таптаан ыллыыр ырыата буолбута. Мелодист Исидор Иванов  Семен Семенов  “Доҕордоһуу ырыата” хоһоонугар ырыата ырыанньыгар үйэтийэн турар. Оттон мин, көрдөөн-көрдөөн, эдьиий Матрена Егоровна ырыанньыгыттан, кини Семен Семенов “Умнуом дуо?” диэн хоһоонугар айбыт ырыатын (бэйэтэ олус иэйиилээхтик ыллыыр буолар этэ…) тиэкиһин, нуотатын буллум.

Умнуом дуо?

С.Семенов тыллара

Умнуом дуо? Умнуом дуо, ама мин…

Умайар эн уоһун мичилин,

Кууһаары илиибин туппуккун,

Кубалыы нуоҕайан турбуппут…

Умнуом дуо? Умнуом дуо, ама мин…

Уйаҕас санааны биэрбиккин,

Тапталы аан бастаан билэҥҥин

Таайтаран, сүрэхпэр эппиккин…

Умнуом дуо? Умнуом дуо, ама мин…

Уум кэлбэт, уум көппүт ол кэми

Эргийбэт эдэр саас кэрэтин,

Эрдинэр, тыыланар киэһэтин…

“Доҕотторо, худуоһунньуктар көмөлөрүнэн, сүбэлэринэн иккитэ “Академическай дача” диэн ааттанар, оччотооҕуга Сойуус араас муннуктарыттан үгүс биллиилээх худуоһунньуктар кэлэн көрсүһэр, үлэлиир Айар дьиэлэригэр баран үлэлээн, айар талаана сайдан, үөрэн-көтөн, өрө көтөҕүллэн кэлитэлээбитэ. Иккис сырыытыгар нуучча норуотун биир чаҕылхай живописеһа М.Н.Гаврилов салайыытынан үлэлээн, кинини кытта доҕордоһон, кини сүбэтинэн живописец быһыытынан улаханнык сайдан, дойдутугар эргиллибитэ, — диэн Афанасий Мунхалов ахтыытыгар суруйбут.

Семен Николаевич улахан уола Семен Семенович, Чурапчы орто оскуолатын  бастакы кыһыл көмүс медалиһа, физико-математическай наука кандидата буолан, наука эйгэтигэр ситиһиилээхтик үлэлии сылдьан, ыалдьан,  хомойуох иһин, эрдэ олохтон туораабыта. Улахан кыыһа Роза Семеновна идэтинэн саха тылын уонна уруһуй учуутала, дьиэ кэргэнинээн Дьокуускай куоракка олорор, оҕо уһуйааныгар үлэлиир. Кыра кыыһа Светлана Семеновна Майаҕа физика  учууталынан үлэлээн баран, билигин  биэнсийэҕэ тахсан олорор, сиэннэрин көрсөр. Кыра уол Петр Семенович Хатаска олорор, Чурапчыга тутуу хампаанньатыгар үлэлиир. Семеновтар ийэлэринэн эһээлэрэ  Петр Осипович Алексеев, Аҕа дойду Улуу сэриитин бэтэрээнэ, Чурапчылар ытыктыыр киһилэрэ, дьоһуннаах аата үйэтитиллэр.        Худуоһунньук Семен Николаевич Семенов баара-суоҕа 46 сыл күн сиригэр олорон ааспыта. Кини Мария Петровна Алексеевалыын ыал буоланнар, 4 оҕолонон, билигин 5 сиэннэрэ, уонтан тахса хос сиэннэрэ олохторун салгыыллар. Семен Николаевич айымньылаахтык үлэлээбит-хамсаабыт сылларын, бииргэ алтыспыт дьонноро, умнубаппыт. Тапталлаах норуодунай тыйаатырбыт  быыһын аһыспыт бастакы худуоһунньукпут Семен Николаевич Семенов сырдык сэбэрэтэ, уйан иэйиитэ, чочуонай туттуута суруйан таһаарар кинигэлэрбитигэр үйэ саас тухары үйэтийиэҕэ.

                                  Мария ГЕРАСИМОВА-Сэҥээрэ