Палестина уонна Израиль: атааннаһыыга БРИКС дойдулара кыттыстылар

Палестина уонна Израиль атааннаһыылара аан дойдуну барытын атаҕар туруорда. Сэтинньи 21 күнүгэр БРИКС дойдулара – Бразилия, Арассыыйа, Индия, Кытай уонна Соҕуруу Африка Өрөспүүбүлүкэтэ – уочарата суох мунньахтарыгар бу сэриигэ атын ханнык да дойду киириэ суохтаах диэн биир санааҕа кэллилэр. Интэриэһинэйэ баар, бу иннинэ Кытай Народнай Өрөспүүбүлүкэтин премьер-миниистирэ Си Цзиньпин Америка Холбоһуктаах Штаттарыгар тиийэн, бэрэсидьиэн Джо Байдены кытары көрсүбүтэ.

Арассыыйа уонна бөлөх

Палестина уонна Израиль икки ардыгар уот сэрии турбута биир ыйтан орто. Алтынньы 7 күнүгэр “Хамас” диэн Газа куорат эҥээрин хонтуруолга тутан олорор бөлөх Израильга саба түһэн, бэйэтэ да кыраттан тутуллан турбут атааннаһыыны, сэтиэнэххэ уоту даҕайбыт кэриэтэ, өрө ытыйан таһаарбыта. Израиль тута алтынньы 8 күнүгэр Газаҕа сэриини биллэрэн, нэһилиэнньэни аҥаар кырыытыттан кырган, бу дойдуну атыйахтаах уу курдук аймаата. Киин бэчээккэ суруйалларынан, Израильга сэрии буолуоҕуттан 1,4 тыһ. киһи өлбүт. Оттон Газаҕа өлбүт киһи ахсаана 14 тыһ. тиийбит, ол иһигэр биэс тыһыынчаттан тахса оҕо суорума суолламмыт.

Иэгэйэр икки атахтаах харах уута суох кыайан көрбөт иэдээннээх хаартыскалара интэриниэт ситиминэн Газаттан кэлэ тураллар. Газа олохтоохторун маннык дьүһүннээбиттэриттэн ордук биир итэҕэллээх ислам дойдулара аймана түспүттэрэ. Ол эрээри айахха бэрдэрэн тугу да саҥарбакка олорор кэмнэригэр Арассыыйа Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин тута бэйэтин санаатан этэн, Палестина туспа судаарыстыба буолуохтааҕын, автономиятын ылыныахтааҕын, хааны тоҕуу барыа суохтааҕын иһитиннэрбитэ. Сэтинньи 11 күнүгэр Эр-Риядаҕа Араб дойдуларын лигатын уонна Ислам итэҕэлин тутуһар түмсүүлэрин саммиттарын түмүгүнэн бу сэрии­гэ икки өттүттэн эйэлэһиини ыытыыга тас дойдулары кытары үлэлэһэр миниистирдэр састааптаах бөлөх тэриллибитэ. Манна сэттэ дойду киирбитэ: Турция, Саудовскай Аравия, Иордания, Египет, Индонезия, Нигерия уонна Палестина. Бөлөх бу нэдиэлэҕэ Москваҕа кэлэн мунньахтаата. Турция Өрөспүүбүлүкэтин тас дойдуларга миниистирэ Хакан Фидан иһитиннэрбитинэн, бөлөх Москваҕа сырыытын кэнниттэн салгыы Англияҕа уонна Францияҕа тиийиэхтээх.

Билигин бастакы уочарат дойдулар Газаҕа гуманитарнай көмөнү ыытыыга ылсан үлэлэһэ сылдьаллар. Гуманитарнай көмө Холбоһуктаах Нациялар Түмсүүлэрин уонна Египет нөҥүө бара турар. Арассыыйа Ыксаллаах быһыыга-майгыга министиэристибэтин сөмөлүөтэ барыта 190 туонна көмөнү тириэртэ, бу нэдиэлэҕэ өссө 27 туонна гуманитарнай көмөнү Египеккэ илдьэн биэрдэ. Маны таһынан, дойдулар Газа олохтоохторун бэйэлэригэр ылыыга үлэни ыыталлар. Ааспыт нэдиэлэҕэ Арассыыйа эрэгийиэннэрэ Чечня, Дагестан Палестинаттан кэлбит дьону бэйэлэригэр ылыахтарын туһунан иһитиннэрбиттэрэ.

Бу киирсии олус дириҥ мутуктаах-силистээх уонна үгүс дойдуну хабар. Онон но­­руоттар икки ардыларынааҕы улахан түмсүүлэр санааларын холбууллара сөп. Бу нэдиэлэҕэ БРИКС түмсүүтэ уочарата суох мунньаҕын кэмигэр ыытта. Мунньахха Арассыыйаны, Бразилияны, Индияны, Кытайы, Соҕуруу Африканы таһынан быйыл түмсүүгэ саҥа киирбит Аргентина, Египет, Иран, Холбоһуктаах Араб Эмираттара, Саудовскай Аравия уонна Эфиопия кытыннылар. Түмсүүгэ быйыл бэрэссэдээтэллии олорор Соҕуруу Африка Бэрэси­дьиэнэ Сирил Рамафоса дакылаатын кэнниттэн иккиһинэн Владимир Путиҥҥа тыл биэрбитэ Арассыыйаны кытары үгүс дойду биир санаалааҕын көрдөрөр.

“БРИКС улахан оруолу ылар”

Владимир Путин, бастатан туран, Палестина уонна Израиль икки ардыгар атааннаһыыны, ытыалаһыыны тохтоторго норуоттар икки ардыларынааҕы түмсүүлэр бары куолаан үлэлиэхтээхтэрин иһитиннэрдэ.

– Арассыыйа санаата манна биир: атааннаһыыны күөртээһини, ытыалаһыыны тохтотууга, эйэлэһиини олохтооһуҥҥа норуоттар икки ардыларынааҕы түмсүүлэр бары куолаан үлэлиэхтээхтэр. Мин санаабар, манна БРИКС судаарыстыбалара сүрүн оруолу ылыахтаахтар, – диэн этэр.

Салгыы кини Холбоһуктаах Нациялар Түмсүүлэрин Генеральнай Ассамблеятыгар буолбут мунньаҕы ахтан туран, бу сэриигэ туспа судаарыстыбалар киирбэттэрин хааччыйар наадатын бэлиэтээтэ.

– БРИКС дойдулара ат­аан­наһыыны тохтотууга биир санаалаахтара ХНТ Ге­неральнай Ассамблеятыгар бу дойдулар эйэлэһиилэригэр, гуманитарнай тохтобул ылалларыгар анаммыт резолюцияҕа куоластааһын түмүгэр да көһүннэ. Итини таһынан, Куттал суох буолуутун сэбиэтэ илиҥҥи дойдулары хонтуруоллааһыҥҥа кэлиҥҥи сэттэ сылга бастакытын резолюция ылынна. Бу барыта эйэлэһиигэ бастакы хардыылар буолаллар. Өскөтүн бу резолюциялар олоххо киирэр түгэннэригэр, бастакы уочарат, билиэн ылбыт дьоннорун босхолооһуҥҥа, нэһилиэнньэни, тас дойдулар дьоннорун Газаттан таһаарарга олук буолуо этэ. Онтон салгыы бу икки дойдулар илии тутуһалларыгар төрүөт да буолуоҕа. Манна билигин сүрүн сорукпут диэн илиҥҥи дойдуларга атын судаарыстыбалары сыһыарбат туһугар үлэ барыахтаах, – диэн этэр кини.

Владимир Путин этиитин мунньах кыттыылаахтара үгүстэрэ хатылаатылар. Манна Кытай Норуодунай Өрөспүүбүлүкэтин премьер-миниистирэ Си Цзиньпин дакылаата биир сүрүн миэс­тэни ылла.

“Арассыыйаны кытары бииргэбит”

Си Цзиньпин дакылаатыгар бу киирсии кэҥиир куттал­лааҕын санатан туран, икки өттүттэн байыаннай дьайыылар тохтуохтаахтарын, нэһилиэнньэни босхолуохтаахтарын, гуманитарнай көмө кэлэрин хааччахтыа суохтаахтарын, ону сэргэ уу, уот, гаас ситимнэрин соруйан быһалларын, нэһилиэнньэни күүс өттүнэн көһөрө сатыылларын бопсуохха наадатын эттэ, Кытай ХНТ Куттал суох буолуутун сэбиэтин резолюциятын өйүүрүн биллэрдэ. Уонна, Владимир Путин курдук, Палестина туспа судаарыстыба буолуохтааҕын, быраап, сокуон өттүнэн бу боппуруос быһаарыллыахтааҕын бэлиэтээтэ. “Палестина уонна Израиль атааннаһыыларын сүрүн төрүөтэ Палестина норуо­та бэйэтэ туспа судаарыстыбаланыан баҕарарыгар сытар. Палестина тутулуга суох судаарыстыба буоларыгар сокуон, быраап үлэлиэхтээх. Бу быһаарылла илигинэ илиҥҥи дойдуларга эйэлэһии тахсыа суоҕа”, – диэн иһитиннэрдэ. Түмүгэр Арассыыйа ылыммыт суолун, ону сэргэ эһиил БРИКС түмсүүтүгэр бэрэссэдээтэллиирин өйүүрүн биллэрдэ. “Арассыыйа эһиил БРИКС түмсүүтүгэр бэрэссэдээтэллиэҕэ. Биһиги ону өйүүбүт уонна бары өттүнэн үлэҕэ-хамнаска кыттыһарга бэлэммит”, – диэн иһитиннэрдэ.

Суруйуум киириитигэр Кытай премьер-миниистирэ Америка Холбоһуктаах Штаттарыгар баран кэллэ диэбитим. Кини манна Азия-Тиихэй акыйаан экэнэмиичэскэй түмсүүтүн мунньаҕар кытынна. Бу командировкатын туһунан киин бэчээккэ үгүстэ суруйдулар. Си Цзиньпин көрсүһүүгэ Кытай ханнык да дойдуну кытары “тымныы да, итии да сэриигэ” киирэр санаата суоҕун, ол иһигэр Американы утары барар сыала-соруга суоҕун эттэ. Ол эрээри Тайвань боппуруоһугар кэлэн АХШ Тайваҥҥа сэрии сэбин атыылыырын, манна орооһорун сөбүлээбэтин аһаҕастык биллэрдэ. Урукку сылларга АХШ Кытайы чугаһаппат бэйэтэ бу сырыыга кэпсэтиини атыннык ыытта. Манна Кытай уонна Арассыыйа сыһыаныгар сабыдыаллыан баҕарара ханна барыай? Баар. Ол эрээри Си Цзиньпин уопуттаах бэлиитик тута сөрөөн Америкаттан кэлээт, эһиил Арассыыйа уонна Кытай бииргэ үлэлээбиттэрэ 75 сылын туоларынан, Арассыыйаны кытары үлэлэһиитин саҥа таһымҥа таһаарыаҕын туһунан киин тэлэбиидэнньэтигэр иһитиннэрэ оҕуста. Онон кэлэр сылларга БРИКС үлэтэ экэниэмикэҕэ, атыыга-тутууга эрэ буолбакка, аан дойду бэлиитикэтин хонуутугар өссө кэҥиир чинчилээх.