Петр Иванов: «Электромонтер үлэтэ сыраны эрэйэр уустук үлэ»

Кэнники кэмҥэ Саха сирин уотун ситимин эрэллээх оҥоруу уонна куттал суох буолуутун хааччыйыы туһунан элбэх кэпсэтии, торумнааһын барар, үлэ оҥоһуллар. Онон сиэттэрэн «Якутскэнерго» ААУо Киин электрическэй ситимнэрин дириэктэрэ Петр Иванову кытары кэпсэттибит.

АҔАТЫН ТУЙАҔЫН ХАТАРААЧЧЫ

– Петр Гаврильевич, эн удьуор энэргиэтиктэртэн утумнааххын. Идэҕинэн хаһан үлэлээн саҕалаабыккыный?

– Мин энэргиэтикэҕэ аҕам Гаврил Егорович Иванов туйа­ҕын хатаран кэлбитим. Аҕам 41 сыл устата дизельнэй уот ыстаан­сыйатын электромонтерунан, ситим маастарынан, суһал араарыы электромонтерунан үлэлээбитэ. Хомойуох иһин, кини иллэрээ сыл суох буолбута.

Үөһээ Бүлүүтээҕи физико-математическай оскуоланы бүтэрэн бараммын дойдум иннигэр ытык иэспин төлүү аармыйаҕа барбытым. Кыһыл знамялаах Туркестаннааҕы байыаннай уокурукка салгын оборуонатын сэриилэригэр сулууспалаабытым. Аармыйаттан кэлэн бараммын, бастаан утаа Үөһээ Бүлүү улууһун Хоротугар «Үөһээ Бүлүү» сопхуоска үлэлээбитим. Онтон 1994 с. Үөһээ Бүлүүтээҕи электро-ыстаансыйаҕа монтер үөрэнээччитинэн киирбитим. Сыыйа квалификациябын үрдэтэ-үрдэтэ электромонтер, онтон үллэрии ситимин өрөмүөннүүр уонна туһанар учаастагар маастар, ол кэннэ ыстаарсай маастар буолбутум. «Якутскэнерго» хампаанньа Арҕаа электрическэй ситимнэрин Үөһээ Бүлүүтээҕи салаатыгар 20 сыл үлэлээбитим.

Үлэлии сылдьан 2002 с. М.К. Аммосов аатынан СГУ-га үөрэнэн, кыһыл дьупу­луомунан бүтэрэн, инженер-­элиэктирик идэтин ылбытым. 2006 с. Москватааҕы энэргэтиичэскэй институту бүтэрэн «Менеджмент и управление проектами» исписээлинэһи ылбытым. 2014 с. Санкт-Петербурдааҕы энэргэтиичэс­кэй институкка идэбин үрдэтэр кууруһу барбытым. Ити сылга Айхаллааҕы РЭС начаа­лынньыгынан ананан үлэбин саҕалаабытым. Онтон 2020 с. «Якутскэнерго» ААУо Киин электрическэй ситимнэрин дириэктэринэн анаммытым.

БИҺИГИ УОЛАТТАРБЫТ ӨРҮҮ БЭЛЭМНЭР

– Энэргиэтик идэтигэр саамай сүрүнэ тугуй?

– Биһиги энэргиэтиктэрбит тыйыс тымныылаах, ураты усулуобуйалаах Саха сиригэр түүннэри-күнүстэри, өрөспүүбүлүкэ хас биирдии олохтооҕо уотунан эрэллээхтик тохтоло суох хааччылларын, олоҕун таһыма туруктаах буоларын туһугар үлэлииллэр. Электромонтер үлэтэ сыраны эрэйэр уустук үлэ. Биһиги уолаттарбыт ханнык баҕарар түгэҥҥэ технологическай кэһиилэри туоратарга бэлэмнэр, кинилэр салгын уонна уот хаабылын ситимин хапытаалынай өрөмүөнүгэр түргэнник үлэлииргэ үөрү­йэхтэр.

Энэргиэтиктэр тустарынан уот бардаҕына эрэ саныыллар, оттон уот баар буоллаҕына, ким даҕаны аахайбат. Уот баар да кэмигэр, күн аайы дьон олоҕо туруктаах буоларыгар, уотунан хааччыйыыга тыһыынчанан энэргиэтик, чуолаан, электромонтер үлэлиирин өйдүөххэ наада. Биһиэхэ бастакы миэс­тэҕэ – үлэһиттэрбит олохторун-дьаһахтарын уонна доруо­буйаларын харыстааһын, үлэ харыстабылын бары быраабылаларын тутуһуу турар. Сыыһа-халты туттуу биһиги үлэбитигэр сөбө суох.

«СЫАРҔАҔЫН САЙЫН БЭЛЭМНЭН»

– Сайын үлэ үгэнэ буолар. Кыстыкка хайдах бэлэмнэнэҕит?

– Өрөмүөннүүр үлэлэрбит номнуо саҕаламмыттара. Суола-ииһэ суох учаастактарбытыгар, ыарахан уйук­таах тиэхиньикэни сир уйар, тоҥ кэмигэр, саас олох эрдэ эбэтэр күһүн хойутуу үлэни ыытабыт. Биһиги тыйыс тымныылаах, ирбэт тоҥноох, криолитозоналаах сирбит уратытын учуот­таан инфраструктураны оҥоруу уонна олохсуйуу уустуктардаах.

ЛЭП мас тирэхтэрэ 20-25 сыл кэриҥэ сулууспалыыр болдьохтоохтор, ол гынан баран, инчэҕэй, сииктээх сиргэ эмэҕирэллэрэ, сытыйаллара элбэх. Ол иһин РЭС үлэһиттэрэ ситимнэри кичэйэн көрөллөр, хапытаалынай үлэ таһынан, күннээҕи өрөмүөнүнэн эмиэ дьарыктаналлар. Аҥаардас Киин электрическэй ситимнэргэ 110 кВ 35 кылаастаах магистральнай салгын ситимэ уһуна 3,5 тыһыынча килэмиэтир кэриҥэ, оттон уоту үллэрии ситимэ 0,4, 6 уонна 10 кВ 11 тыһыынча кэриҥэ килэмиэтир.

Үлэ элбэх, ол да буоллар, биһиги иннибитигэр туруоруллубут соругу сылын аайы толоробут. Быйыл өрөспүүбүлүкэ киин өттүгэр 110 кВ кыамта­лаах «Майа – Чурапчы», «Табаҕа – Мохсоҕоллоох» (110 кВ), «Чурапчы – Хаандыга» (110 кВ (Л-112), «Күп – Уус Маайа» (ВЛ 110, кВ Л-121), «Солнечнай – Югоренок» (ВЛ 35 кВ Л-33), «Сулҕаччы – Эльдикан» (Л-119) магистральнай ситимнэргэ улахан үлэ бара турар.

Итини таһынан, улахан үлэ Горнай улууһугар ыытыллар. Олунньу-кулун тутар ыйдарга икки ситимҥэ 68 тирэх, ол иһигэр ВЛ-35 кВ Л-46 «Аһыма – Орто Сурт» – 40 уонна ВЛ-35(10) кВ Л-47 «Орто Сурт – Кэптин» 28 тирэх уларытылынна. Бэрдьигэстээхтээҕи РЭС күүһүнэн муус устар ыйга «Аһыма – Орто-Сурт» Л-46 ситимигэр 18 тирэх уларытыллан, бүтүннүү саҥардылынна. Итини таһынан, өрөмүөннүүр үлэлэр Горнай улууһугар Бэрдьигэстээххэ уонна Маҥаны нэһилиэгэр – Орто Сурка ыытыллыахтара. Бэрдьигэстэххэ ДРСУ микро-­оройуонугар «АС» маарка­лаах боруобаты 2 км уста­лаах СИП-кэ (самонесущий изолированный провод) көһөрөр, ону таһынан 70 тирэҕи уларытар былааннаахпыт. Итинник үлэлэр Орто Сурт сэлиэнньэтигэр ыытыллыахтара, онно 135 тирэх уонна 17 км боруобат уларытыллыа.

– Чугастааҕы сылларга ханна саҥатытыы оҥоһуллуой?

– 2022 сылга Дьокуускай куоракка 110/10 кВ кыамталаах саҥа «Марха» подстанция үлэҕэ киирбитэ, 2023 сылга Жатайдааҕы суудуна собуотун тутуутугар подстанция тутуллан бүтүө. Биһиги уот ситимин саҥардар, боруобаттары СИП-кэ уларытар уонна сыыйа ситимнэри бүтүннүү тимир тирэххэ уларытар былаан­наахпыт.

Подстанциялары, ДЭС-ри уонна ПАЭС-ри саҥардыы, оборудованиелары эрэллээхтик үлэлииллэригэр саҥа технологиялары киллэрии былааннаахтык барар.

ЭРЭЛЛЭЭХ ТЫЫЛЫМ – КЭРГЭНИМ

– Дьиэ кэргэҥҥин, үлэҕин уонна атын дьарыккын хайдах дьүөрэлии­гин?

– Кэргэммин кытары 30 сыл бииргэ дьоллоохтук олоробут. Лариса Васильевналыын номнуо улааппыт икки оҕолоохпут, кыракый сиэн уоллаахпыт. Биллэн турар, үлэни уонна дьиэ кэргэни сатаан дьүөрэлиир олус улахан суолталаах. Дьиэ кэргэммин кытары өрөбүллэрбитин бары бииргэ атаара, айылҕаҕа сылдьа сатыыбыт. Улахан тэрилтэ салайааччыта буоларым быһыытынан, мэлдьи сибээскэ баарбын. Ардыгар олох хойукка диэри үлэлиибин, онно эрэллээх тыыл буолар, өйдүүр, өйүүр, таптал­лаах кэргэммэр махтанабын. Уоппускабын үс чааска араараммын сынньанабын уонна эбэһээт, төрөөбүт дойдубар, Үөһээ Бүлүүгэ сынньанан күүс-уох ылабын.

Оҕо эрдэхпиттэн успуор­дунан үлүһүйэбин, саалаҕа мэлдьи сылдьабын, бильярдка оонньуурбун астынабын. Кэлэктииппитигэр эмиэ ус­­пуордунан, айымньы­лаах үлэнэн дьарыктаналларын уонна чөл олоҕу тутуһалларын өйүүбүт.

– Кэпсээниҥ иһин, махтанабын.

ХАННЫК УЛУУСТАРЫ УОТУНАН ХААЧЧЫЙАР?

Киин электрическэй ситимнэр Саха сирин киин өттүн – Дьокуускай куораты, Амма, Горнай, Мэҥэ Хаҥалас, Нам, Таатта, Томпо, Уус Алдан, Уус Маайа, Чурапчы уонна Хаҥалас улуустарын уотунан хааччыйар. Ол курдук, биһиги тэрилтэбит өрөспүүбүлүкэ 409 тыһ. кв.м. иэннээх сирин хабар.

Барыта 1,5 тыһыынча кэриҥэ киһи үлэлиир. Биһиги кэлэктииппит тэрилтэ иннигэр туруоруллубут соругун толорорго көхтөөхтүк уонна түмсүүлээхтик үлэлиир.