РФ Бэрэсидьиэнэ сыллааҕы түмүгү таһаарыаҕа

Арассыыйа Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин бүгүн быһа биэриигэ тахсан, дьон-сэргэ ыйытыытыгар хоруйдуоҕа. Быйыл аҕа баһылык үгэскэ кубулуйбут быһа биэриитин уонна улахан пресс-кэмпириэнсийэтин тэҥҥэ ыытыа. Маннык холбоһуктаах көрсүһүү 2020 сыллаахха хамсык кэмигэр буола сылдьыбыта.

Улахан пресс-кэмпириэнсийэттэн

Бэрэсидьиэн сыл түмүгүн таһаарар улахан пресс-кэмпириэнсийэтэ – бу биһиги дойдубутугар эрэ буолбакка, бүтүн аан дойдуга биир бэлиэ даата. Бу көрсүһүүгэ Арассыыйа бары эрэгийиэннэриттэн уонна аан дойдуттан тыһыынчаттан тахса суруналыыс кыттар. Саамай элбэх киһилээх 2019 сыллаахха ыытыллыбыта, 1895 суруналыыс кэлбитэ. Владимир Путин маннык улахан тэрээһинин бэрэсидьиэнинэн талыллан баран аан бастакытын 2001 сыллаахха ыыппыта.

2000 сыллар саҕаланыыларыгар дойдуга уустук кэм этэ. Кавказка Чечняҕа өссө да уоттаах киирсии бара турара, онон сибээстээн олохтоох бэйэни салайыныыга, эрэгийиэннэри кытары үлэҕэ улахан реформа барыахтааҕа. Ону таһынан, улахан хампаанньалары Арассыыйа бэйэтигэр ылыыта улахан суолталааҕа. Манна суруналыыстар сүрүннээн дойду иһинээҕи боппуруостары биэрбит буоллахтарына, 2006 сыллаахха Тутулуга суох нация­лар түмсүүлэрин дойдуларын кытары үлэ, 2013 сыллаахха Украинаны кытары сыһыан, 2014 сыллаахха Крым референдума, Арассыыйа састаабыгар киириитэ, Арассыыйаҕа ар­­ҕааҥҥы дойдулар араас хааччаҕы киллэриилэрэ, 2015 сыллаахха Турцияны кытары сыһыан, Сирия боппуруоһа, о.д.а. көтөҕүллүбүттэр. 2016 сыллаахха экэниэмикэ, бииси­нэс, ур­­баан туһунан боппуруос­тар сүрүн миэстэни ылбыттар. Оттон 2018 сыллаахха социаль­най өрүттээх боппу­руостар киирбиттэр.

Пресс-кэмпириэнсийэ уратыларыттан ылан эттэххэ, хамсык кэмигэр 2020 сыллаахха бэрэсидьиэн сыл аайы ыытар быһа эпиирин кытары тэҥҥэ ыытыллыбыта. Онон дойдубут тэбэр сүрэҕэр мустуу диэн суоҕа, тэрээһин видео­сибээһинэн барбыта, манна 700-тэн тахса суруналыыс кыттыбыта. 2005 сыллаахха уонна былырыын, дойдубутугар ба­­йыаннай эпэрээссийэ биллэриллэн, ыытыллыбатаҕа.

“Саха сирэ” хаһыат аатыттан иккитэ кытта сылдьыбытым. 2021 сыллааҕы пресс-кэмпириэнсийэҕэ, хамсык кэмэ буолан, кыттааччылар ах­­сааннарын сарбыйаллара биллэр этэ, онон барыта биэс сүүстэн тахса суруналыыс кэлбитэ. Урукку өттүгэр тэрээһин Норуоттар икки ардылары­нааҕы атыы-эр­гиэн киинигэр буолар эбит буоллаҕына, ити сыллааҕы көрсүһүү “Манежка” буолбута. Ону сэргэ “Ковид”-тан сэрэхтээх буолууга наһаа улахан болҕомто ууруллубута көстөрө. Тэрээһиҥҥэ барыахпыт иннинэ быһыы ылан, үс төгүллээн анаалыс туттарбыппыт. Саала иһигэр бары мааскалаах сылдьыбыппыт. Түөрт чаас кэриҥэ буолбута. Пресс-сэкирэтээр, тэрээһини ыыта олорор Дмитрий Песков мааскаҕытын уларытыҥ диэн биирдэ саната сылдьыбыта. Владимир Путины суруналыыстартан олус ыраах олордубуттар этэ. Владимир Владимирович ону көрөн киирээт да тута: “Наһаа ыраах олордубуттар, тиэхиньиичэс­кэй үлэһиттэрбит барытын сөпкө туруордулар ини, кэпсэтэрбитигэр туох да мэһэйдиэ суоҕа диэн эрэнэбин”, – диэн саҥа аллайбыта. Урукку сылларга Владимир Владимирович пресс-кэмпириэнсийэ саҕаланыыта сыллааҕы отчуотун кылгастык иһитиннэрэр буоллаҕына, бу сырыытыгар тута ыйытыыларга киирбитэ. Дмитрий Сергеевич, үгэс быһыытынан, бастаан Кириэмил пресс-пуулугар микрофону туттарааччы. Онон бастакынан “Интерфакстан” Вячеслав Терехов ыйытыыны биэрбитэ. Вячеслав Константинович – Арассыыйа аксакал суруналыыһа, “Интерфакс” информационнай ааҕыныстыбатын төрүттээбит дьоннортон биирдэстэрэ, суруналыыс­тыкаҕа биэс уонтан тахса сыл үлэлиир, былырыын 80 сааһын бэлиэтээбитэ. Мин саныыр­бынан, бу пресс-кэмпи­риэнсийэни аҥаардас бэрэси­дьиэҥҥэ ыйытыыны эрэ биэрии курдук саныыр сыыһа, манна Арассыыйа, тас дойдулар биллэр-көстөр улахан суруналыыстара мусталлар. Онон эдэрдэргэ бу улахан оскуола.

Аны туран иллэрээ сыллаа­ҕыга тас дойдулар бэрэстэбии­тэллэрин биллэ кыччаппыттара көстөрө. Тас дойдулартан Кытай, Казахстан, Италия суруналыыстара боппуруос биэрбиттэрэ. Эрэгийиэннэртэн өрөспүүбүлүкэлэртэн Татар­стан, Башкирия, Марий Эл, Крым, Дагестан, Уһук Илин федеральнай уокурук бэрэстэбиитэллэриттэн Бурятия уонна Владивосток ыйытыы биэрбиттэрэ. Владимир Путин Уһук Илиҥҥи федеральнай уокурукка сыһыаран, манна кэлиҥҥи сылларга саҥа үлэ миэстэтэ эбиллибитин, социальнай эбийиэктэр тутуулара хас биирдии эрэгийиэҥҥэ ыытыллалларын, анал кластердар үлэ­лииллэрин санатан эппитэ. Онон бу пресс-кэмпириэнсийэ түмүгүнэн РФ бырабыыталыс­тыбатын таһымыгар быһаарыллыбыт эбэтэр быһаарыллар чинчилээх боппуруостар этил­лэллэр эбит диэн түмүккэ кэлбитим. Владимир Путин хас биирдии эрэгийиэҥҥэ туох кыһалҕа баарын, тугу туруорсалларын бэркэ билэр. Ол эрээри норуоту кытары атах тэпсэн олорон сэһэргэһэр, боппуруоһу ырытар быдан атын.

Быйылгы тэрээһин туһунан эттэххэ, былырыын пресс-кэмпириэнсийэ ыытыллыбатах буолан, суруналыыстар ыйытыылара эмиэ мунньуллубут буолуохтаах. Быйыл үгүс боппуруос байыаннай эпэрээссийэҕэ, тас дойдулары кытары сыһыаҥҥа, сыана ыарааһыныгар, кэлэр бэрэсидьиэн быыбарыгар туһуланара буолуо. Манна даҕатан, түмүккэ бэ­­рэсидьиэн быыбарын туһунан кылгастык этэн аһарыахпын баҕарабын.

Бэрэсидьиэн быыбара

Эһиил тохсунньуттан саҕалаан 40-тан тахса дойдуга бэрэсидьиэн быыбардара буолаары тураллар. Ол иһигэр Тайваҥҥа, Финляндияҕа, Азербайджаҥҥа, Индонезияҕа, Соҕуруу Кэриэйэҕэ, АХШ, Грузияҕа. Биһиэхэ бэрэсидьиэн быыбара кулун тутар 17 күнүгэр ыытыллыаҕа. Үгэс курдук, куолас­тааһын үс күн устата барыаҕа. Маннык систиэмэ бастакытын хамсык кэмигэр ыытыллыбыта.

Владимир Путин ааспыт нэдиэлэҕэ кэлэр быыбарга бэ­­йэтин кандидатуратын туруорунарын туһунан эппитэ. Арассыыйа олохтоохторо Бэрэсидьиэн бу этиитин биһирии иһиттилэр.

Санатан эттэххэ, Владимир Путин бастакытын 2000, онтон 2004, 2012 уонна 2018 сыллардаахха быыбардана сылдьыбыта. 2020 сыллаахха Арассыыйа Төрүт Сокуонугар уларыйыылар киирэннэр, кини эһиилги быыбарга кыттар быраабы ылбыта.

Быйыл аан дойду бэлиитикэтин хонуутугар Чехияҕа, Кытайга, Казахстаҥҥа, Узбекистаҥҥа, Турцияҕа, о.д.а. дойдуларга бэрэсидьиэннэр быыбардара буолбуттара. Мантан Кытай уонна Турция быыбардарын ойуччу тутан бэлиэтиэм этэ. Бу дойдулары кытары үлэлэһии Арассыыйаҕа стратегичес­кай суолталаах. Билигин Владимир Путин быйыл үһүс төгүлүн талыллыбыт КНР премьер-миниистирэ Си Цзиньпины, Турция Өрөспүүбүлүкэтин бэрэсидьиэнэ Реджеп Тайип Эрдоганы кытары быһаччы үлэлэһэ олорор. Онон биһиэхэ бу быыбар суолтата улахан буолуоҕа.