«Саха артыыһа тулуурдаах да, баҕалаах да буолар эбит»

«Алдан» киинэҕэ уһуллубут Илья Яковлев санаалара, этиилэрэ

Ыам ыйын 1 күнүттэн  байыаннай дьайыы туһунан «Алдан» диэн Арассыыйа бастакы  уус-уран киинэтэ саҕаланыаҕа.

Биһиги бу киинэҕэ оонньообут Үүнэр көлүөнэ тыйаатырын артыыһа Илья Яковлевы кытары тыйаатыр артыыһын идэтин уонна киинэҕэ уһуллуутун туһунан кэпсэттибит.

— Илья, эн Үүнэр көлүөнэ тыйаатырыгар араас оруолларга оонньоон кэллиҥ. Артыыс идэтин таларгар эйиэхэ туох төрүөт баар этэй?

— Артыыс буолан сүрэхтэнэрбэр тыйаатырым уус-уран салайааччыта Алексей Павлов улахан оруоллаах.

Оҕо сылдьан сүүрэн-көтөн, мэниктээн оҕо-оҕо курдук этим. Күүстэринэн кэриэтэ ырыаҕа, үҥкүүгэ кытыннараллара, ол эрээри артыыс буолар баҕа санаа суоҕа. Мэҥэ Хаҥалас улууһун Төҥүлү оскуолатын бүтэрбитим. Учууталларым култуура уонна ускуустуба кэллиэһигэр туттарсарга сүбэлээбиттэрэ.

«Алдан» киинэ — Саха сирин уонна Запорожье уобалаһын эрэгийиэннэр икки ардыларынааҕы бастакы бырайыактарынан буолар. Ону сэргэ, XR-технологиялары туһанан уһуллубут саха бастакы киинэтэ.

Онон кэллиэһи 2008 сыллаахха бүтэрэрбэр дипломнай испэктээкпитин билигин үлэлии сылдьар тыйаатырбар туруорбуппут. Тыйаатыр уус-уран салайааччыта Алексей Прокопьевич сынньалаҥ кэмигэр миигин уонна доҕотторбун Владислав Портнягины, Павел Ченяновы бэйэтин хоһугар ыҥырбыта. «Уолаттар сыанаҕа үчүгэйдик оонньуур эбиккит, биһиги тыйаатырбытыгар сулууспалыаххытын баҕарбаккыт дуо?» — диэн ыйыппыта. Биһиги бэйэ-бэйэбитин көрсөн кэбиспиппит. Биллэн турар, «үөрүүнү кытта сөбүлэһэбит» диэн харахпытыгар сурулла сылдьара. Онтон ыла Үүнэр көлүөнэ тыйаатырыгар бэриниилээхтик үлэлии сылдьабын.

— Артыыс быһыытынан эттэххинэ, сыанаҕа чэпчэки оруол диэн эйиэхэ баар дуо?

— Мин санаабар, сыанаҕа чэпчэки уонна кыра оруол диэн суох. Ханнык баҕарар испэктээккэ кими баҕарар оонньуур буоллаххына, эн 110% кыһаллыахтааххын. Уһуйааччыларым этэллэрин курдук, «Сцена — это увеличительное стекло». Эйигин бары көрөллөр, күүһүҥ-кыаҕыҥ аҥаарынан эрэ оонньоотоххуна, көрөөччүҥ итэҕэйиэ суоҕа. Оттон биһиги тыйаатырбыт көрөөччүтэ ураты ирдэбиллээх, ол эбэтэр биһиги көрөөччүлэрбит — сүрүннээн оҕолор.

Мин сыанаҕа этэр тылбын, хамсанар хамсаныыбын хас биирдии көрөөччүгэ тириэрдэ сатыыбын. Оҕолор болҕомтолоро улахан суолталаах, онтулара кыратык быһынна, аралдьыйдылар да, испэктээги интэриэһиргээбэттэр. Дьэ, ол ситими, кинилэр болҕомтолорун тардаары туох баар кыаххынан оонньуугун. Сорох испэктээк кэнниттэн «ыгыллыбыт лимон курдук» буолааччыбын. Онон, мин саныахпар, чэпчэки оруол диэн биһиги тыйаатырбытыгар суох.

— Оттон бэйэҥ майгыгар майгынныыр оруоллары ханныктары ааттыаҥ этэй?

— Майгыбар сөптөөх оруол диэн суох быһылаах, үлэлиирим тухары биһирэмнээх да, омсолоох да оруолларга оонньоотум. Арааһынай кыыл-сүөл да буолан ылааччыбыт. Дьиҥинэн, эйиэхэ барсар оруолу режиссер көрүөхтээх. Артыыс диэн «быластылыын» кэриэтэ, ханнык баҕарар уобараһы арыйыахтаах. Биллэн турар, бэйэҥ сөбүлүүр оруолларгар оонньуургун олус астынаҕын. Холобур, сыанаҕа куһаҕан майгылаах киһини оонньуур буоллаххына, көрөөччү дьайыыта, сыанабыла, ыһыытаан-хаһыытаан эйигин тохтото сатыыра олус күүстээх буолар.

«Дьиҥнээх байыас курдук санаммытым»…

— Эн «Дикая», «Наша зима», «Иччи», «Мой убийца» ол иһигэр Арассыыйа киинэлэригэр оонньообутуҥ. Оттон бу сотору киэҥ экраҥҥа тахсыахтаах «Алдан» киинэҕэ эн санааҕар чопчу эйигин тоҕо талбыттара буолуой?

— «Алдан» киинэ режиссёра Дмитрий Кольцов талбыта. Биир үтүө күн кини көмөлөһөөччүтэ: «Биһиги байыаннай дьайыы туһунан киинэ устаары сылдьабыт. Онно эйигин боруобалаан көрүөхпүтүн баҕарабыт», — диэн эрийбитэ. Мин араас оруолу оонньуур артыыс быһыытынан, бэйэбин тургутан көрөргө быһаарыммытым. Боруобаланыам иннинэ санаан көрбүтүм: кырдьык, бу курдук оруолу хаһан даҕаны оонньоон көрө илик эбиппин. Арай, саллаат, сокуон үлэһитэ буолбутум эрээри, бу оруолга майгынныыр дьону оонньуу илик эбиппин. Бу персонаж санаата-оноото, муунтуйуута, кыһалҕата олох атын эбит дии санаабытым. Баарбынан-суохпунан кыһаллан-мүһэллэн боруобаламмытым.

Ол кэннэ аҕыйах хонугунан Дмитрий Кольцов эрийэн: «Эйигин бу оруолга көрөбүн», — диэбитэ. Дьэ, бэлэмнэнии саҕаламмыта. Гириимҥэ боруоба, остуолга олорон ырытыы, сценарийы илдьиритии, «Алдан» диэн позывнойдаах персонаж экраҥҥа хайдах көстүөхтээҕин дьүүллэһии уо. д.а. үлэлэр саҕаламмыттара. Ол быыһыгар миэхэ анаан билигин дьиҥнээхтии байыаннай дьайыыга сылдьар байыастары аҕалан көрүһүннэрбиттэрэ. Бэйэм эмиэ байыаннай дьайыыга сылдьар доҕотторбун кытары кэпсэтэрим. Персонаһым олоҕун харахпар оҥорон көрүү, ис турукпар киллэрии толкуйа саҕаламмыта. Киинэни 2024 сыл ыам ыйыттан Саха сиригэр уонна Москваҕа устубуттара.

— Киинэҕэ дьиҥнээх байыаннай дьайыыттан быстах да устуулар бааллар этэ дуо?

— Анаан-минээн оноһуллубут сирдэр, үөрэтэр-байыаннай, танковай полигоннар баар этилэр. Худуоһунньуктар күүскэ үлэлээбиттэрэ. Дьиҥнээх сэрии буола турар «локацияларын» оҥорооччулар. Ол артыыстарга олус көмөлөһөөччү.

— Уһуллуу кэмигэр ордук туохтан толло санаабыккыный?

— Биһигини «Артыыс ханнык баҕарар киһини оонньуохтаах, тугу баҕарар сатыахтаах» диэн уһуйбуттара. Ол гынан баран, сценарийбытыгар биир сыана баара… Окуопаларга аһаҕас ырааһыйа устун бааһырбыт саллааты сүгэн сүүрүөхтээх этим. Эт-сиин толору бэлэмэ суоҕуттан кыайыам суоҕа диэн, кыратык да буоллар, толлор этим. Тоҕо диэтэххэ, сылайдаххына, оонньуур оруолуҥ да табыллыа суоҕун сөп. Дьэ, ол күнүм тиийэн кэлбитэ… Аны батальнай сыаналар эбиллибиттэрэ. Аттыбар хаста даҕаны снаряды эспиттэрэ, хас да дубльга квадрокоптертан куоппутум. Ол гынан баран, барытын тулуйбутум. Биир күн иһигэр бэйэбин дьиҥнээх байыас курдук санаммытым. Симиэнэ бүтүүтэ, били эппитим курдук, «ыгыллыбыт лимон» курдук буолбутум. Ол эрэн, туруоруллубут соругу барытын толорбутум. Киинэни устар бөлөх: «Саха артыыһа тулуурдаах да, баҕалаах да буолар эбит», — диэн сөхпүттэрин эппиттэрэ. Сүрүннээн түрүүктэри барытын бэйэм оҥоробун диирбиттэн каскадердар саллаллар этэ. Бастакы күннэригэр мин оннубар дублер-каскадеру илдьэ кэлэр этилэр. Кэнники аҕалбат буолбуттара.

— Москваҕа киинэни анал көрдөрүү кэнниттэн эйигин туох санаалар иилии куустулар?

— 2024 сыл ахсынньы 8 күнүгэр киинэ оробуочай барыйаанын Ил Дархан Айсен Николаевка, Запорожье баһылыгар, байыаннай дьайыы дьоруойдарыгар, байыастарга көрдөрбүттэрэ. Киинэ бүппүтүн кэннэ эппит санааларын билигин ырытан көрдөхпүнэ, патриоттуу тыыҥҥа иитэр, киһи дууһатын кылын таарыйар киинэ тахсыбыт. Үтүмэн үлэ, улахан бырайыак кыттыылааҕа буолбуппун билиннээҥҥэ диэри итэҕэйбэппин!

— Хайдахтаах да артыыс маннык уобараһы арыйарыттан олус долгуйар буолуохтаах.

— Оннук, долгуйуу, эппиэтинэс уонна киэн туттуу эмиэ баара. Чуолаан итэҕэли түһэн биэрбэтэх эрэ киһи диэн санаа баһыйара. Тоҕо диэтэххэ, бэйэм дойдум дьонун уратытын, билигин байыаннай дьайыыга сылдьар биир дойдулаахтарбытын, доҕотторбун уобарастаан көрдөрдөҕүм дии. Кинилэргэ сүгүрүйэбин!

— Арааһа, байыаннай дьайыы туһунан киинэлэргэ сахалартан бастакынан уһулуннаҕыҥ буолуо?

— «Алдан» — байыаннай дьайыы дьоруойдарын туһунан бастакы уус уран киинэ. Мин билэрбинэн, саха артыыстарыттан бастакынан бу суолу арыйдым быһыылаах. Мантан антах өссө элбэх киинэ уһуллуо турдаҕа.

— Илья, дьиэ кэргэниҥ туһунан кылгастык билиһиннэрдэххэ? Эн «Алдан» бырайыакка кыттаргын тута өйөөбүттэрэ?

— Олоҕум аргыһа Зарьяналыын Айсен диэн уол оҕолоохпут. Оҕобут кыра буолан, аҕата улахан киинэҕэ үлэлээбитин буолуохтааҕын курдук саныыра буолуо. Оттон Зарьянам: “Сахабыт норуотун көрдөрөр чиэскэ тиксибиккин”, — диэн алҕаабыта уонна бүтэн кэлбиппэр киэн туттарын туһунан эппитэ. Кини миэхэ куруук үтүө сүбэһит буоларыгар олус махтанабын.

ХААРТЫСКА ИЛЬЯ ЯКОВЛЕВ ТУС АРХЫЫБЫТТАН.