Саха атынан – Москваҕа: Дугуйдан Винокуров айанын туһунан саҥа кинигэ

Бу күннэргэ Ил Түмэҥҥэ  «Биир ньыгыл баартыйа»  Историческай мэҥэ өйдөбүл бырайыак Өймөкөөннөөҕү салаатын салайааччыта, педагогическай үлэ бэтэрээнэ Розалия Кондакова «На священной лошади саха» кинигэтин сүрэхтэниитэ буолла.

Кинигэ 2022 сыллаахха саха атын аатырдыбыт Дугуйдан Винокуров уонна Мичил Неустроев Москва куоракка айаннарыгар ананна.

Тэрээһиҥҥэ РФ сэнээтэрэ Сахамин Афанасьев, Ил Түмэн дьокутааттара Елена Голомарева, Сергей Сивцев, улуус баһылыга Александр Оконешников, баһылыгы 1-кы солбуйааччы Алексей Федотов, Өймөкөөн, Уус Алдан, Таатта улуустарын уопсастыбаннаһа кыттыыны ыллылар.

Кинигэ сүрэхтэниитин ааптар Розалия Кондакова саха атыгар анаммыт хоһоонунан саҕалаата. 111 сирэйдээх, бэрт хаачыстыбалаах кинигэ «СМИК» типографияҕа бэчээттэммит. Нууччалыы тыллаах кинигэ эрэдээктэринэн, тылбаасчытынан өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр суруналыыс Зинаида Топурко үлэлээбит.

Худуоһунньук — Александр Борисов. Кини айан каартатын оҥорбута — сонун көстүү.

Кинигэни Өймөкөөн улууһун дьаһалтата үбүлээбит. Элбэх киһи ааҕарын инниттэн нууччалыы тылынан суруллубут.

Тэрээһиҥҥэ кыттыбыт РФ сэнээтэрэ Сахамин Афанасьев  хорсун санаалаах уолаттар дойду эрэгийиэннэрин биир сомоҕолообуттарын бэлиэтээтэ уонна Дугуйдан Винокуровка өйдөбүнньүк кинигэни туттарда.

Өймөкөөн улууһун  баһылыга Александр Оконешников кинигэ ааптарыгар Розалия Кондаковаҕа махталын биллэрэн, сибэкки дьөрбөтүн туттарда.   

Хорсун  санаалаах Тымныы  полюһа Өймөкөөн улууһун уолаттара Саха сирин былааҕын өрө туппутунан Арассыыйа үгүс эрэгийиэннэртэн таарыйан, дойдубут тэбэр сүрэҕэр тиийбиттэрин санатта уонна маннык үтүөкэннээх ыччаттары иитэн таһаарбыт Дугуйдан төрөппүттэригэр Семен уонна Ирина Винокуровтарга ис сүрэҕиттэн махтанна. Баһылык биир дойдулаахтарыгар туруоруммут сыалы ситиһэргэ баҕаран туран, «бары ат үрдүгэр буолуоҕун!» диэн санаатын тиэртэ.

Аатырбыт айанньыт Үчүгэй,  сылгыһыта Дугуйдан Винокуров кинигэ ааптара Розалия Кондаковаҕа махтанна уонна «айаммыт үйэтитилиннэ, бастаан ыарахан курдугун иһин, билигин санаатахха, бэрт интэриэһинэй, өйтөн сүппэт айан. Биһиэхэ өрөспүүбүлүкэ эрэ дьоно-сэргэтэ буолбакка, бүтүн Арассыыйа олохтоохторо көмөлөспүттэрэ. Онон бу маннык улахан бырайыагы олоххо киллэрии — бүтүн Арассыыйа ситиһиитэ. Саха ата өрүү аатыра турдун!«, — диэн этиитин түмүктээтэ Өймөкөөн улууһун киэн туттуута Дугуйдан Винокуров.

Норуот дьокутаата Елена Голомарева саха ата Саха сириттэн Москваҕа айанныырын тухары көмөлөһө, өйүү олорбута. Ол хайдах ситиһиллибитин сиһилии кэпсээтэ.

Оттон Ил Түмэн  дьокутаата Сергей Сивцев «саха ньоҕой, оҕото өссө ньоҕой» диэн өс хоһоонун дириҥ суолталааҕа Дугуйдан Винокуров айаныгар көстүбүтүн бэлиэтээтэ. «Биһиги аҕыйах хонукка Владивостокка массыынанан баран кэлээри ыйы, нэдиэлэни быһа «настройкаланабыт», оттон уолаттар аһаҕас халлаан анныгар хоно сылдьан  айаннаабыттара. «Сылгы тиийиэ, оттон эн тиийиэҥ дуо?» диэн аҕатын ыйытыытыгар Дугуйдан саха ньоҕойун — бары уустуктары тулуурдаахтык ситиһэн, тылыгар турарын дакаастаан, бэйэтин холобурунан  эппиэтин биэрбитэ, — диэн туран, Ил Түмэн дьокутаата Сергей Сивцев айанньыт Дугуйдан Винокуровка, Мичил Неустроевка уонна  кинигэ ааптара Розалия Кондаковаҕа Тыа хаһаайыстыбатын сис кэмитиэтиттэн кырааматын туттарда.

Өймөкөөн улууһун ытык ыала Василий уонна Маргарита Винокуровтар Дугуйдаҥҥа уонна Розалия Петровнаҕа этэр тыл бастыҥын анаатылар.

Экэнэмиичэскэй наука кандидата, Өймөкөөн ытык киһитэ Василий Винокуров айанньыт-сылгыһыт Дугуйдан Винокуров өбүгэлэриттэн саҕалаан, төрөппүттэригэр тиийэ билиһиннэрдэ. Педагогическай наука кандидата, педагогическай үлэ бэтэрээнэ Маргарита Винокурова Дьиэ кэргэн сылыгар бэрт дириҥ ис хоһоонноох, ыччаты патриотическай иитиигэ туһуламмыт олус суолталаах тэрээһин буола турарын бэлиэтээн туран, «Винокуровтар Дугуйдан курдук уолу сөптөөхтүк иитэн, бүгүн бу Ил Түмэн мунньахтыыр саалатыгар кинилэр оҕолорун чиэстиир дьолу биллилэр» диэн бэлиэтээн эттэ.

Маргарита Винокурова салгыы «дьоруойдар ийэттэн төрүүллэр» диэн этэн туран, Дугуйдан ийэтин Ирина Христофоровнаны анаан туруоран, дьоҥҥо билиһиннэрэн, дьоллоох ийэни олуһун долгутта. Оттон Розалия Кондаковаҕа бэртээхэй кинигэни бэчээккэ таһааран, кэрэхсэбиллээх сүрэхтээһини тэрийбитигэр махтанан, Маргарита Егоровна Винокуровтар дьиэ кэргэн аатыттан сибэкки дьөрбөтүн  уонна өйдөбүнньүк бэлэҕи утары уунна.

Нуучча географическай уопсастыбатын Саха сиринээҕи салаатын салайааччыта Дмитрий Соловьев «ханнык баҕарар бырыйыак кинигэнэн түмүктэниитэ үйэлээх буолар» диэн туран, салгыы кини салайар тэрилтэтэ бу айаҥҥа тугунан көмөлөспүтүн сиһилии кэпсээтэ.

Дугуйдан дойду эригийиэннэригэр тиийэригэр кинини суруналыыстар, уопсастыбаннас «төгүрүк остуоллара», сылаас ас, нус-хас утуйар сир, аттарын сынньатар дал, от, эбиэс, быһата, туох баар барыта бэлэм буолан испитэ. Бу Дмитрий Соловьев салайар Нуучча географическай уопсастыбатын Саха сиринээҕи салаатын үлэтин түмүгэ этэ.

«Бу, кырдьык, норуот бырайыага этэ» диэн бэлиэтээтэ Дмитрий Соловьев  уонна кинигэ ааптарыгар Розалия Кондаковаҕа өйтөн-санааттан сүппэт бэлэҕи уунна.

Дугуйдааннаах Мичил Үчүгэйтэн аттанар кэмнэригэр Уус Алдан улууһуттан элбэх киһилээх дэлэгээссийэ кэлэн уолаттарбытыгар Алгыс тылын бастыҥын этэн атаарбыттара. Оччолорго билигин Өймөкөөн  улууһун баһылыгын 1-кы солбуйааччы Алексей Федотов Уус Алдан улууһун баһылыгынан үлэлиирэ.
Алексей Васильевич ол дэлэгээссийэ 12 киһититтэн 5-һэ кэлэн бу суолталаах тэрээһиҥҥэ кытта олороллорун билиһиннэрдэ.

Уус Алдан улууһун аатырбыт ууһа, Дугуйдаҥҥа батыйа охсон биэрит, бу күннэргэ Ил Дархан истипиэндьийэтин ылбыт Илларион Попов бу дэлэгээссийэ ортотугар баар. Кинилиин кэпсэппиппэр «улууспар «Бэрт уустара» диэн айар түмсүүнү салайабын.  Миэхэ дугуйдан айаҥҥа турунуон иннинэ Өймөкөөнтөн табаарыһым Василий Белолюбскай эрийэн,  «айанньыт батыйа оҥортороору уустары көрдүүр» диэбитэ. Биһиги ылынан, оҥорон биэрбиппит.  Ол оҥорбут  батыйабыт кинини айаныгар арыаллаабыта. Бэрт дириҥ ис хоһоонноох, суолталаах тэрээһиҥҥэ сылдьан астынным. Өймөкөөнү ааттаппыт уолларын биир дойдулаахтара өйүүллэрэ наада, диэн  санаатын тиэртэ айар куттаах уус.

Географическай  уопсастыба Саха сиринээи салаатын чилиэнэ Егор Борисов Дугуйдан Винокуров Москваҕа саха атынан тиийиитин «норуот күүһэ көмүөл күүһэ» диэн ааттаан туран, тэрээһин кыттыылаахтарыгар дириҥ ис хоһоонноох этиини туһаайда:

— Таатталар үгүс үлэни ыыппыттара. Холобур, Туора Күөл  иистэнньэҥэ Изабелла Элякова саха айанньыттарын таҥаһын кэмбилиэгин тигэн, буор босхо бэлэхтээбитэ. Тоһоҕолоон бэлиэтиэм этэ: айаҥҥа туруналларыгар уолаттар олох атын дьон этилэр. Төннүүлэригэр билиилэринэн-көрүүлэринэн киһи билбэт  айанньыттара буолан кэлбиттэрэ.   Араас эрэгийиэнэргэ бэрт үгүс табаарыстаннылар. Дугуйдан Винокуров башкирдар уонна татаардар тумус туттар киһилэринэн буолла. Мин манан тугу этээри гынабыный? Дьоруойу норуот бэйэтэ оҥорор. Таатталар Мандар Ууспутун сахалар ытык киһилэринэн ааттаттыбыт,  чурапчылар Куоркуннарын «Улуу Куоркун дуо?» дэттилэр. Оттон, өймөкөөннөр, Дугуйдаҥҥытын тумус туттан, кини көҕүлээһиннэрин өйүүр үлэни ыыттаргыт, киниэхэ усулуобуйа тэрийдэргит бэрт буолуо этэ.  Кэлин итиччэ улахан дириҥ ис хоһоонноох, суолталаах дьыаланы оҥорбут эдэр киһи умнууга хаалыах курдук буолла.  Уол күөгэйэр күнүгэр сылдьар.  2032 сылга Саха сирэ уонна Уһук Илин Арассыыйа састаабыгар киирбитэ 400 сыла буолар.  Бу суолталаах үбүлүөйүнэн сибээстээн, Дугуйдан элбэх «дугуйданнары» такайан, саха атынан айанныыр ыччаттары иитэн таһааран, Уһук Илин уокурук араас сирдэринэн айаны олохтуо этэ.  Оччотугар «сахалар дуо?»  диэн өссө убаастанар омук буолуо этибит. Дугуйдан аҕата Семен Львович аан дойдуга суох  сылгылары иитэр. Кини эрэ аттара ыраах айаны уйаллар.  Онон итинник үлэ саҕаланнаҕына Нуучча географическай уопсастыбата туора туруо суоҕа. Мин тус бэйэм хайаан да көмөлөһүөм.  Оччотугар Розалия Петровна өссө биир кинигэни суруйан «лас» гыннаран, эмиэ сүрэхтиэҕэ!

Дугуйдан Винокуров бэйэтэ  тэрээһинтэн астыммытын биллэрдэ: «Ыраах айаҥҥа көмөлөспүт дьоммун көрүстүм. Төһө да айаным  түмүктэммитэ икки сыл буоллар, ол түгэннэрбэр төннөн ылбыт курдук сананным. Егор Борисовы олус убаастыыр киһим.  Миигин өйүүр киһим ыччаты саха атынан айанныырга бэлэмнииргэ ыҥырыытын ылынабын. Баҕалаах оҕолору барыларын үөрэтиэм этэ«.

Дугуйдан Винокуров уонна Мичил Неустроев ыраах айаннарыгар Өймөкөөн улууһун Землячествота  улахан өйөбүлү оҥорбута.

Өймөкөөн эдэр сылгыһытын Москваҕа тиийэ айаныгар анаммыт тэрээһиҥҥэ Өймөкөөн улууһун уопсастыбаннаһһа көхтөөх кыттыыны ылла.