Саха бэчээтэ сайдар  кэскиллээх!

Төрөөбүт Ийэ тылбыт тыыннаах хааларыгар, бэчээт эйгэтэ: улуустар, өрөспүүбүлүкэ хаһыаттара, сурунааллара сайдалларыгар, кинигэ бэчээттэниитэ кэҥииригэр, Саха сиригэр араадьыйа, тэлэбиидэнньэ, интэриниэт сайдыы саҥа таһымыгар тахсалларыгар ааспыт үйэ 90-с, үүммүт үйэ бастакы сылларыгар Саха Өрөспүүбүлүкэтин салалтата  сөптөөх, толкуйдаммыт бэлиитикэни ыыппытын билиммэт буолар табыллыбат.

Ол да иһин,  сахалыы бэчээт баччааҥҥа диэри тыыннаах, саха тыла чөл туруктаах, сонуннары киэҥник тарҕатар электроннай сириэстибэлэр күүскэ, киэҥ далааһыннаахтык сайдаллар.

“Итиниэхэ мин дьоһун кылаатым эмиэ баар”,-– өрөспүүбүлүкэ сонуннары киэҥник тарҕатар сириэс­ти­бэлэрин ситимигэр, бэчээтин эйгэтигэр тэрийээччи, салайааччы быһыытынан олоҕун отучча сылын анаабыт, үлэлээбит-хамсаа­быт, 1999-2014 сылларга өрөспүүбүлүкэ Бэчээтин департаменын салайааччы, 2014-2019 сылларга “Сахабэчээт” судаарыстыбаннай автономнай тэрилтэ сүрүн дириэктэрэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын үтүөлээх үлэһитэ Ф.П.Пестряков итинник этэр толору бырааптаах. Бу күннэргэ Филипп Петрович, эрчимнээх эдэр сааһыгар спортсмен, өрөспүүбүлүкэ биир күүстээх хайыһардьыта, өссө да сэргэх, эрэх-турах сылдьан эмэн сааһын аҥаарын этэҥҥэ көөрөтөн, 75 сааһын туолла.

– Саха Өрөспүүбүлүкэтин биир уустук эйгэтин салайаач­чытынан үлэлээбит сылларбар саха бэчээтэ сайдарын, туруктаах буоларын туһугар уустук, суолталаах, мөккүөрдээх даҕаны кэпсэтиһии­лэри ыытарым. Бэрэсидьиэн ыйаахтарын, бырабыыталыстыба уураах­тарын, дьаһалларын, тус сыаллаах бырагыраамалары бэлэмнээһиҥҥэ элбэхтик кыттыбытым, – сырылатар-сырбатар өҥүрүк куйаас­ка үҥкүүһүт хатыҥнар абыраллаах күлүктэригэр хаххаланан олорон сөрүүн быыппаҕы ыйыр­бахтыы-ыйырбахтыы сэһэргэһэбит.

Мин тирэҕим, дьолум – дьиэ кэргэним

– 30 саастаахпар Амма оройуонун Соморсун орто оскуолатын дириэктэринэн анаммытым. Ол кэмтэн ылата 40 сыл устата “бартыбыаллаах”, үксүгэр кырыы­лаах бүрүүкэни, сырдык ырбаа­хыны кэппит, хаалтыс бааммыт салайааччы олоҕунан олордум. Эр киһи инникитин, кини карьератын кэргэнэ оҥорор. Хайдахтаах да эр бэрдэ дьиэтигэр-уотугар өйөбүлэ суох буоллаҕына, үлэтигэр, олоҕор үрдүк ситиһиилэммэт. Тапталлаах кэргэмминээн, олоҕум эрэллээх аргыһынаан – Любовь Николаевналыын ик­­киэн Арыылаахтарбыт. Мин Уус Алдантан, кини Чурапчыттан төрүттээхпит. Иккиэйэх бэ­­йэбит үс оҕолонон, 20-тэн тахса сиэннэрдэнэн, хос сиэннэрдэнэн улахан, арыы-сыа далбардаах дьоллоох дьиэ кэргэн буоллубут. Түмүстэхпитинэ, күн-ый дьоммут иннигэр-кэннигэр бытырыыстана, иилэҥкэйдэһэ сылдьалларыттан ордук дьол баар үһүө! Бу Орто дойдуга оҕолор, сиэннэр баалларын тухары биһиги олохпут салҕанар.

Ол мин 75 сааһым диэн, кэргэм­минээн, Любовь Нико­лаев­налыын бэйэ-бэйэбитин өйөнсөн, харыстаһан олорбуппут 55 сыла туолла. Быйылгы сыл – Дьиэ кэргэн сыла. Онон бу түгэммитин халыҥ аймах хаан-уруу дьоммут, доҕоттор мустан бэлиэтиир былаан­наахпыт. Ситигирдик.

“…Аан бастаан тыл баара”

Олохпут тутулун түҥнэри эргиппит 90-с, 2000 ­­аҥаат-муҥаат сыллартан Саха Өрөспүүбүлүкэтин иһитиннэрэр-биллэрэр ситимнэрин, бэчээтин тыыннаах хаалларан саҥалыы өйүнэн-санаанан уларытыыга-тэлэритиигэ, хаттаан тэрийиигэ, бу салаа­лары атахтарыгар туруорууга үйэ чиэппэриттэн ордук кэмҥэ быһаччы ылсан үлэлэспит салайааччы Филипп Петрович Пестряковтан суруналыыс, хаһыатчыт аймаҕы, дьону-сэр­гэни долгутар саха бэчээтин, төрөөбүт тылбыт инники дьылҕаларын туһунан санаатын үллэстэригэр көрдөстүбүт.

– Сахабыт Өрөспүүбү­лү­кэтин Ил Дархана А.С.Николаев 2020 сыл олунньу 13 күнүгэр, Төрөөбүт тыл уонна сурук- бичик күнүгэр, 1007 № – дээх Ыйаахха илии баттаан, сыл аайы от ыйын саҥатыгар бэлиэ­тэнэр Нассынаалынай бэчээт күнүн бигэргэппитэ. Онон Саха сирин олохтоохторо дьоһуннук, өрө көтөҕүллэн туран бэлиэ­тиир Төрөөбүт тыл, сурук-бичик, Бэчээт күннэннибит! Силигэ ситтэ. Тыл, сурук-бичик, бэчээт сайдара мэктиэлэннэ. Бу норуот инникитин быһаарар күннэргэ туох суолтаны биэрэрбититтэн, хайдах сыһыаннаһарбытыттан тылбыт чөл хаалара, бэчээт сайдара улахан тутулуктаах.

Биллэн турар, Нассынаа­лынай бэчээт күнэ Сахабыт сиригэр олорор норуоттарга эмиэ сыһыаннааҕа өйдөнөр. Мин тус бэйэм саха буоларбынан, сахалыы тылынан санаа­бын сайа этэрбинэн, сахалыы көҥүллүк суруйарбынан киэн туттабын. Тапталлаах бэ­­йээппит Семен Данилов эппитинии, мин сахабын, мин ырыам сахалыы сатарыыр, баай тыл – мин тылым! Ийэм үүтүн кытта иҥэриммит сахам тыла – мин уратым, мин туспа омук буоларым туоһута. Тыла суох – норуот суох. Тыла суох норуот кэхтэр. Ол аата саха бэчээтэ салгыы сайдарын туһугар, бастатан туран, саха тыла тыыннаах, чөл туруктаах буоларын ситиһиэхтээхпит. “В начале было Слово” – Таҥара суругун (Евангелие) бастакы устуруоката…

Манна киһи эбэн этэрэ суох! Ити ирдэбил сүрүн сорук быһыытынан туруох­таах. Тарбахтан эмэр, бэлэсипиэти хаттаан айа сатыыр наадата суох. Үлэ ыытыллыбат буол­батах, үлүгэрдээх үтүмэн үлэ ыытыллар, ыытыллыа да турдаҕа! Тыллар кыһалҕаларынан дьарыктанар кыахтаах институттар, муҥутуур билии­лээх үөрэхтээхтэр, бы­­лаас тиһигэ (Тыл бэлиитикэтигэр кэмитиэт), анал бырагыраа­малар, уопсастыбаннай тэрил­тэлэр, хамсааһыннар бааллар. Кинилэр сөбүгэр үбүлэнэн, баар кыахтарын толору туһанан үлэлииллэрэ ситиһил­лиэхтээх. Ураты болҕомто, мин санаабар, араадьыйанан уонна тэлэбиидэнньэнэн биэриилэргэ ууруллара наада. Тоҕо диэтэххэ, бу электроннай сириэс­тибэлэр дьон өйүгэр-санаатыгар, тылыгар-өһүгэр, саҥатыгар дьайыылара муҥутуур күүстээх. Саҥа тыл эмчиттэрэ – аныгы Дапсылар, Багдарыын Сүлбэлэр, Тамара Петровалар, Санаайалар о.д.а наадалар. Араадьыйа, тэлэбиидэнньэ көмөлөрүнэн үрүйэ уутунуу дьэҥкир ыраас сахалыы саҥа куйаарга тарҕаныахтаах…

Ийэ тылбытын кэлэр көлүөнэлэргэ, ыччат дьоммутугар тыыннаах хааллардахпытына, үйэлэргэ өлбөт-сүппэт айымньылар суруллуох­тара. Суруллубут – суоруллубат. Аныгы сайдыы­лаах үйэҕэ айымньылар бэчээттэнэн, көлүөнэттэн-көлүөнэҕэ көһөҥө баай буолан бэриллиэх­тэрэ диэн эрэнэбин. Олох инники диэки хардыылаан истэҕин аайы, технология киһи сөҕүөн курдук тэтиминэн сайдар. Сонуннары олус түргэнник уонна киэҥник тарҕатар ситим ооҕуй оҕус илиминии Аан дойдуну саба бүрүйдэ.

Тылбыт чөл буоларын хааччыйыахтаах бигэргэммит былааннары, бырагыраа­малары олоххо киллэрэргэ, биллэн турар, кыахтаах, баҕалаах каадырдар наадалара өйдөнөр. Сахалыы тылынан тахсар сурунааллар, хаһыаттар эрэдээктэрдэрин, бэчээт эйгэтин тэрилтэлэрин салайааччыларын сүүмэрдээһин, анааһын болҕомто киинигэр тутуллуохтаах.

Мин, уһуннук бэчээт эйгэтин салайбыт, олоҕум үтүө сылларын анаабыт эмэн саас­таах киһи ытыктыыр ааҕааччыларбар тиэрдэр түмүк санааларым итинниктэр. Бэчээт эйгэтигэр бүгүҥҥү баар балаһыанньаны уонна инники сайдыыны дьүөрэлии туттахха, хаһыаттар уонна сурунааллар салгыы тахса туруохтара диэн эрэлбин сүтэрбэппин. Саха бэчээтэ – сарсыҥҥылаах! Салгыы сайдар кыахтаах!

ИВАН КСЕНОФОНТОВ-СИЛИГИ.