Саха дипломата – Николай Дьяконов

Олунньу 10 күнэ – Дипломатическай үлэһит күнэ. Онон сиэттэрэн өр сылларга Арассыыйа Тас дьыалаҕа министиэристибэтин Саха сиринээҕи бэрэстэбиитэлинэн үлэлээбит Николай Дьяконовы кытары көрсөн кэпсэттибит.

 Николай Васильевич Дьяконов 2003-2019 сс. Арассыыйа Тас дьыалаҕа министиэристибэтин Саха сиринээҕи аан бастакы бэрэс­тэбиитэлэ, 1 кылаас­таах сүбэһит диэн дипломатическай сололоох. 1977 сыллаахха Саха судаарыс­тыбаннай университетын «Английскай тыл уонна литэрэтиирэ» исписээлинэһин бүтэрбит.

– Николай Васильевич, Арассыыйа Тас дьыалаҕа министиэристибэтин Саха сиринээҕи бэрэс­тэбиитэлинэн үлэлээбит кэмнэргин ахтан-санаан ааһыахха эрэ.

– Урут Арассыыйа Тас дьыалаҕа министиэристибэтин Саха сиринээҕи бэрэстэбиитэлис­тибэтэ диэн суох этэ. Ол иһин бастаан 1993-94 сс. тэрийэ сатаа­быппыт, кыаллыбатаҕа. Атын эрэгийиэннэргэ бэрэстэбиитэлистибэлэр син бааллара. Онтон  дойду 37 эрэгийиэнигэр Арассыыйа Федерациятын Тас дойду дьыалаларыгар министиэрис­тибэтин иһинэн бэрэстэбиитэлистибэлэр тэриллибиттэрэ. Дойду иһигэр тоҕо оннук тэрилтэлэр тэриллибиттэрэй? Татарстан, Саха сирэ, о.д.а. субъектар бэйэлэрэ тас дойдулары кытары сыһыаннаһыыларын сөптөөхтүк тэрийэллэригэр көмө буоларын туһугар. Инньэ гынан, Москваҕа араас хайысханан киирэн, көҥүл ыламмыт, 2003 сыллаахха  бэрэстэбиитэлис­тибэ тэрийбиппит. Ол кэннэ аны бэрэстэбиитэлистибэҕэ үлэһити талыы буолбута. Онно бастаан биэс хандьыдаат турбута. Бу дьон бары кыахтаах, киэҥ билиилээх-көрүүлээх, дьоһуннаах дьон этилэр. Барыбытын Москваҕа ыҥыран, хас да түһүмэҕинэн тургутан көрөн баран, миигин талбыттара. Онтон ыла 2019 сылга диэри, 15 сыл курдук эҥкилэ суох үлэлээн, сааһым ситэн, сынньалаҥҥа олоробун.

Үлэ элбэх этэ…

– Бэрэстэбии­тэлистибэ сүрүннээн тугунан дьарыктанар этэй?

– Биһиги үлэбит сүрүнэ – федерация субъегын бырабыыталыстыбатыгар, баһылыгар уонна атын министиэристибэлэргэ омук сиригэр тахсан хайдах кэпсэтэллэригэр, сылдьалларыгар сүбэлиирэ, посольстволары кытары сибээһи тутара. Тас дойдуга тахсыы баар буоллаҕына, биһиги өттүбүтүттэн барааччылар сырыыларын тэрийсэрбит. Холобур, Саха сирин салалтата омук сиригэр тахсарыгар туһааннаах боппуруостары быһааралларын курдук, кэпсэтиитин ыытар этибит. Итинник хабааннаах уонна да атын тиэхиньиичэскэй боппуруостары быһаарыы, холобур, кыраныысса таһыгар тахсарга пааспардары, визалары оҥоруу бэрэстэбиитэлис­тибэ үлэтэ этэ. Элбэх дэлэгээссийэ тас дойдуга тахсара, олор докумуоннарын оҥорорбут. Аны туран, манна диэн эттэххэ, хомолтолоох өттө, Саха сирин олохтоохторо, атын сиргэ тиийэн баран олохтон бардахтарына, дойдуларыгар аҕаларга көмөлөһөрбүт. Сорох кэмҥэ итинник түгэн элбээн хаалара. Биир кэмҥэ араас төрүөтүнэн Тайлаҥҥа барбыт биир дойдулаахтарбыт өлүүтэ-сүтүүтэ элбии сылдьыбыта. Үгүс киһи Кэриэйэҕэ эмтэнэ барара, онно тиийэн «куһаҕан» буоллахтарына, төттөрү аҕалыы эмиэ уустуктардаах буолааччы. Түүннэри төлөпүөн оргуйан олорооччу. Ол дойдулар полицияларын, салалталарын кытары быһаарсыы, көҥүлү ылыы мээнэ дьыала буолбатах этэ. Урут аан дойду аана аһаҕас буолан, мантан даҕаны, анарааттан даҕаны кэлии-барыы элбэҕэ. Ол иһин, этэргэ дылы, үлэ элбэх этэ.

– Ол кэмҥэ «Азия оҕолоро» оонньуулар саҕаламмыттара, онно эмиэ тиритэ-хорута үлэлээтэххит?

– «Азия оҕолоро» аан дойдутааҕы оонньуулар тэриллэннэр, тыһыынчанан оҕо кэлэр буолбута. Ол кэлиилэрин-барыыларын, докумуон өттүнэн бэрэстэбиитэлистибэ дьаһа­йара. Аан дойду араас муннугуттан кэлбит оҕолору дьоһуннаахтык көрсүү-атаарыы эмиэ туһугар улахан эппиэти­нэстээх сорук. Онтон ыла аны оҕолору кытары үлэлиир буол­буппут. 2007 сыллаахха Эбии үөрэхтээһин киинин дириэк­тэрэ Мария Петрова миэхэ киирэ сылдьан, оҕолорго куонкуруста тэрийиэххэ диэн этии киллэрбитэ. Куонкуруспутун «Будущий дипломат» диэн ааттаан, биирдэ эрэ ыытарга былаан­наабыппыт. Бастакы куонкуруспут олус үчүгэйдик ааспыта, оҕолор сэргээбиттэрэ. Ол иһин салгыыр буолбуппут. Инньэ гынан, быйыл 19-с төгүлүн ситиһиилээхтик ыыттыбыт. Бу сыл устата тэрээһиммит киэҥ хабааннанан иһэр. Куонкуруска тэрийэр кэмитиэт уонна жюри бэрэссэдээтэлэбин. Билигин куонкуруһу сүрүннээччи тэрилтэнэн «Юные якутяне» буолар.

«Будущий дипломат» куонкурус

– Куонкурус туһунан сиһилии кэпсээ эрэ.

– Соторутааҕыта Таатта уонна Мэҥэ Хаҥалас улуустарыгар бара сырыттым. Кинилэр «Будущий дипломат» куон­курус улуустааҕы түһүмэҕин оҥороллор. Онно миэстэтигэр тии­йэммин үлэлэһэбин. Улуустарга оҕолор бэйэлэрин икки ардыларыгар куонкурус­таһан бараннар, бастыҥнар куоракка, өрөспүүбүлүкэтээҕигэ кыттар кыахтаналлар. Биһиги куон­куруспут хас даҕаны түһүмэхтээх, сүүмэрдээһинэ үчүгэй буолан, дьиҥнээх билии­лээх уонна баҕалаах эрэ оҕолор кытталлар. Бастаан саҕалыырбытыгар Нерюнгри, Алдан, Мииринэй, Дьокуускай оҕолоро бастыыллара, кэнники сылларга тыа сирин улуустарын оҕолоро кыайар буоллулар. Таатта, Ньурба, Хаҥалас оҕолоро үчүгэйдэр. Биһиги бастаан оҕолорго аан дойдуга сыһыаннаах уонтан тахса тиэмэни биэрэбит, онон кинилэр эссе суруйаллар. Оҕолорго эрдэттэн бу эссеҕитин плагиаты утары бырагырааманан бэрэбиэркэлиибит диэн сэрэтэбит, онон атын үлэлэртэн мээнэ устан ылбаттар. Оҕолор билэллэр, өйдүүллэр, бэйэлэрин өйдөрүнэн үлэлииргэ кыһаллаллар.

– Куонкурус оҕолорго инникитин тугу биэрэрий?

– Москватааҕы Норуоттар икки ардыларынаа­ҕы сыһыаннаһыыларга судаа­рыстыбаннай институту (МГИМО) бүтэрбитим, Дипло­матическай академия­ҕа куурустарга элбэхтик сылдьыбытым. Тас сибээс­тэһиилэргэ министиэристибэни кытары бииргэ үлэлээн, 10-ча сыллааҕыта оҕо салгыы сайдарыгар, үөрэнэригэр тирэх, көмө буоллун диэммит, куонкурус чыпчаал кыайыылааҕа, Дипломатическай академияҕа быһа үөрэххэ киирэрин ситиспиппит. Билигин 10-н тахса оҕо онно киирэн үөрэнэ, сорохтор бүтэрэн араас эйгэҕэ үлэлии сылдьаллар. Кинилэри кытары баста­йааннай сибээһи тутабыт, киэн туттабыт. Дипломатическай үөрэхтээх исписэлииһи ханна баҕарар ылаллар.

– Дипломатическай кө­рүүлээх, омук тылынан көҥүллүк саҥарар киһи оҕолорго тугу сүбэлиигиний?

– Үгүс сылларга оҕону кытары үлэлээбит буолан, манныгы бэлиэтии көрдүм. Биһиги оҕолорбут нууччалыы билэр даҕаны буоллахтарына, санаа­ларын сатаан сайа эппэттэр. Бэйэлэрин көрүүлэрин кыа­йан быһааран кэпсээбэттэр. Оҕо билэрэ-көрөрө киэҥ буолуох­таах, ырыта, толкуйдуу үөрэ­ниэхтээх. Санаатын атын дьоҥҥо тиэрдэн, ыпсаран дакаас­тыыр, буолуохтаах. Биһиги оҕолорбут тылы билбиттэрин да иһин, мөккүһэр, араатардыыр үөрүйэхтэрэ суох. Ол иһин оҕолорго анаан ону туоратар сыалтан трениннэри ыытабыт. Соторутааҕыта «Зимняя дипломатическая школа» диэн үөрэҕи ыыттыбыт. Онно биэс күн өрөспүүбүлүкэ араас улуустарыттан 20 оҕону ыҥыран дьарыктаатыбыт. Сайыҥҥы өттүгэр «Летняя дипломатическая школа» диэни ыытабыт. Оҕолорго, нуучча уонна английскай тылы бэйэҕит төрөөбүт тылгытын курдук билиэхтээххит, иккис-үһүс тылынан корейскай, индонезийскай, о.д.а. талыҥ диэн сүбэлиибин.

– Сынньалаҥҥа да олордоргун, уопсастыбаннай үлэ үөһүгэр сылдьар эбиккин.

– Уопсастыбаннай үлэм итинэн эрэ бүппэт. СӨ Тас сибээс­тэһиилэргэ минис­тиэрис­тибэтин Уопсастыбаннай сэбиэ­тин солбуйар бэрэссэдээ­тэлинэн үлэлиибин. Онно омук култуурунай холбоһуктарын кытары үлэлэһэбит. Атын араас бырайыактары олоххо киллэрэбит.

– Николай Васильевич, кэпсээниҥ иһин махтанабын!