Саха оһуорунуу охсуллубут от тэлгэнэр

Кэтэспит өҥүрүк куйааспыт сатыылаата. Ходуһаларга тыраахтардар тыаһыыллар, үлэ-хамнас оргуйар.

Аҕыйах хонуктааҕыта Мэҥэ Хаҥалас улууһугар Бэдьимэлиэм диэн айаҥҥа туруммутум даҕаны, табыллыбатым. Аллараа Бэстээххэ таксыылара кэлбэтэхтэр. “Таксыыларбыт оттуу барбыттар, онон атын сиргэ барарыҥ ордук буолуо” диэн Аллараа Бэстээххэ тиийиибэр биллэрдилэр. Онон өр толкуйдуу барбатым. “Чүүйэ” МУП отчуттара хайдах оттоон эрэллэрин көрө барыахха диэн быһаарынным.

Майалыыр таксыынан айаннаан иһэн миигин Майа алааһыгар отчуттарга илдьэригэр көрдөстүм. Суоппарым бастаан саҥарбата, онтон тиийэрбит саҕана хатылаан эппиппэр соһуйда: “Алааска барабын диэн дьээбэлэннэ дуу дии санаабытым”, — диэтэ. Син сотору соҕуһунан алааспытыгар кэллибит.

Отчуттары көрсөр соруктаах киһи быһыытынан үөрдүм, хата, бааллар эбит диэн. Үс тыраахтар турар, аттыларыгар эмиэ үс киһи олорор, тугу эрэ кэпсэтэллэр, саппаас чааһы эргим-ургум туталлар. Кинилэргэ биир уһун уҥуохтаах киһи туран эрэ ыйар-кэрдэр. Дьонум окко киирбиттэрэ икки хоммут, ардахтар мэһэйдээн, тардыллыбыппыт дэһэллэр.

“Эһиил алааспытын күрүөлүөхпүт”

Николай Саввич Скрябин, Виктор Иванович Афанасьев, Владимир Эдуардович Расторгуев — үһүөн отчуттар, от оҕустарааччылар. Уу баһар массыына суоппара Юрий Власьевич Охлопков сүрүн сүбэһиттэрэ эбит.

— Бу охсуллубатаҕа ырааппыт сиргэ киирдибит. Күрүөтэ-хаһаата суох диэтэххэ, үүнүүтэ куһаҕана суох. Сарсын мунньар уонна пресс-урулуоннуур дьоммут кэлиэхтэрэ. Былырыын манна кэтэх ыаллар охсубуттар үһү. Биһиги былырыын Павловскайга хатастар арыыларыгар оттообуппут. Эһиил бу сирбитин күрүөлүөхпүт, көрдөххө-иһиттэххэ, тупсуоҕа. Билигин маһа-ото да бэрт, кусчуттар дурдалара эҥин ити баар. Оо-дьэ, урулуоннары кэчигирэппиппит кэннэ кэлбитиҥ буоллар, бэртээхэй көстүү буолуо этэ. Үлэбит түмүгэ да көстүө этэ, — диэн саппаас чааһын хасыһарын быыһыгар Владимр Расторгуев уопсай үлэ-хамнас туһунан кэпсээнин саҕалаата.

“Чүүйэ” чулуу тырахтарыыстара

Кэпсэтэн билсибиппит, Владимир Эдуардович бу МУП-ка 2015 сылтан үлэлиир. Кини этэринэн, МУП үлэһитэ буоллуҥ да тугу барытын сатыахтааххын. Онон тырахтарыыс, комбайнер, ноһуом таһаарааччы, ыанньыксыт да буолуохха сөп үһү. Ол да иһин буолуо, сарсыныгар зоотехниктара Роман Алексеев от мустарбыт этэ.

Тырахтарыыстар 500‑чэ урулуону бу сөбүгэр үүнүүлээх алаастан ылбыт киһи диэн ааҕыналлар. Онтон Чүүйэҕэ сүрүн бэйэлэрин сирдэригэр — Эбэҕэ киириэхтэрэ. Аммалыыр суолунан эбэни көрө-көрө кэчигирэспит, лагласпыт кэбиһиилээх оттору көрө-көрө айанныыр бэрт да буолара. Онон туруу үлэһиттэр былааннара киэҥ, ыксыыллара диэн сүрдээх. Үһүөн да үлэһит бэртэрэ быһыылаах.

“Чүүйэ” МУП хара тэриллиэҕиттэн үлэлиир Николай Саввич бу биир тыраахтары субсидия көмөтүнэн “Федотов Р. Е.”ИП-тан ылбыттарын туһунан этэр. Уопсайынан, оттооһун үлэтэ тиэхиньикэттэн олус тутулуктааҕын ходуһаҕа сырыттаххына ордук итэҕэйэҕин эбит. Ол да иһин: “Эргэ тиэхиньикэ алдьанара бэрт, эрэйэ бэрт буолааччы”, — дэһэллэр. Хата, хаһаайыстыба бэйэтин кыаҕынан уонна аныгы сиэринэн икки эргэ тыраахтардарын атыылаан, саҥаны ылар кыахтаммыттар.

Отчуттарым хороҕор муостааҕы этэҥҥэ сыл таһаараары оттуур буоланнар, хаһаайыстыбаларын сүөһү иитиитигэр үлэтин эмиэ тумнубатылар.

— Сайыҥҥы үүттүгэннээх ыйдарга күҥҥэ 2 т тахса үүтү Табаҕатааҕы үүт собуотугар табаҕалар үүт таһар массыыналара тиэйэр. Баһаам ээ, бээ, икки туонна диэн. Икки уол ыанньыксыттыыллар. Бу сайыҥҥы кэмҥэ оҕолор солбукка үлэлииллэр, — дэһэллэр.

Ону тэҥэ быйыл “Суданка” диэн оту ыспыттар. Аҕыйах гектарга бурдуктаахтар. Биир бааһыналара Чүүйэҕэ хотоннорун таһыгар чугас баар эбит.

“Бачча былдьаһыктаах кэмҥэ кытаатыҥ!”

Ити быыһыгар аҕыйах хонуктааҕыттан бэттэх Мэҥэ Хаҥалас улууһун тыатын хаһаайыстыбатын управлениетын начаалынньыгынан анаммыт, бу иннинэ “Чүүйэ” хаһаайыстыбатын салайбыт Аркадий Лукин эрийбитигэр Владимир кэпсэттэ. Аркадий Ефремович өссө мин иннинээҕи күҥҥэ көмөлөһө таарыйа кэлэн от охсубут эбит.

Кэпсэтэллэрин иһиттэхпинэ, хайдах охсон эрэллэрин туоһулаһар.

— Охсорум итийэн, сопууннарын ыраастаатым. Дьиҥэ, сарсыарда арыытын эппитим ээ, — диэтэ тырахтарыыһым отчуоттуур былаастаан.

— Ээ! — диир начаалынньык.

— Сопууна бүөлэнэр, ол иһин итийэр диир Коля, — диэтэ салгыы Владимир.

— Кытаатыҥ, бачча былдьаһыктаах кэмҥэ туран хаалымаҥ! — диир Аркадий Ефремович.

Кини төһө да управление салайааччытынан анаммытын иһин, бэйэтэ атаҕар туруорарга сыраласпыт хаһаайыстыбатын син биир көрө-истэ сылдьыыһы быһыылаах.

Хаһаайыстыба үлэһиттэрэ этэллэринэн, тыа хаһаайыстыбата диэтэххэ, хамнастара син сөбүгэр үһү. Атахпытыгар сыыйа турдарбыт бэрт буолуо этэ диэн баҕа санаалаахтар. Үлэ-хамнас кэнники кэмҥэ тахсыылаах, саҥа тиэхиньикэлэнэн эҥин даҕаны, санаалара бөҕөх. Ол да иһин, сүөһүлэрбит туһа диэн оттуу-мастыы, куйааска буһа-хата сырыттахтара.

Дьэ, итиннник кэпсэтэн иһэн, дьонум көрүөх бэтэрээ өттүгэр тыраахтардарын кэбиинэтигэр бэрт чэпчэкитик, үөрүйэхтик ойон таҕыстылар да, киэҥ алаас устун эргичитэ охсон бардылар. Ол аайы хаһан охсулларын күүтэн турбут курдук бэттиэмэ от бэрт кэбэҕэстик сытан барда. От охсор ону тулутуо дуо. Хас эргичийэн аастахтарын аайы ходуһа ото саха оһуорун курдук тэлгэннэ. Ол аайы алааһым кэҥээн, кэрэтийэн көһүннэ.

— Бу алааспытын күрүөлээтэхпитинэ, бурдугу да ыһыахпыт, сиилэһи кэһэтэрбит буолуо ээ, — диэтэ кыһыл тыраахтарыгар хааман иһэн В. Расторгуев.

Хайдаҕын да иһин, Минскэйгэ оҥоһуллар МТЗ‑82 тыраахтары тыа сирин дьоно туохха да биэрбэттэр. Саамай абыраллаах көлөбүт диэн ааттыыллар. Уонна улууска урбаанньыт, меценат Руслан Федотов эмиэ бу мааркалаах тыраахтардары, атын көлөлөрү, саппаас чаастары да аҕалан атыылаан, сороҕун ити СӨ Тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтин субсидиятынан туһанан, дьон абыранар.

— Оок-сиэ, бэттиэмэ диэн кытаанах да буолара, илиинэн охсорго. Оттон бу тыраахтардар тугу тулутуохтарай! — диэн баран ходуһабыттан таҕыстым.

Аны сыыр үрдүгэр “Аартык” диэн маҕаһыыҥҥа тиийиэхтээхпин. Хата, “Аартык” таһыттан “Мегинские автомагистрали” тэрилтэ (Артур Шагинян) лабараана Тигран Егиазарян Догдоҥоҕо диэри илдьэн биэрэн абыраата. Аны манна аспаал тэлгэнэн эрэр. Эмиэ отчуттар курдук суол оҥорооччулар куйаастан чаҕыйбакка, буһа-хата үлэлии сылдьаллар.