«Саха сирэ» хаһыакка тугу ааҕыахха?

Саха итэҕэлинэн, бэс ыйын 20-21 күннэригэр, күнтэн алгыс ылар үтүө кэм. Бу күн күнү көрсөн ыраастаныы, алгыстаныы олус туһалаах.

Ол эрээри итэҕэлбит биисинэскэ кубулуйбутун бэлиэтэ, арай, социальнай ситимҥэ күнү көрсүүгэ дьону хомуйабыт, өҥөтө 1500-3000 солк. диэн араас биллэриилэр тарҕаммыттара. Биһиги сибээскэ тахсан өҥөҕө туох киирэрин сурастыбыт. Дьону куорат кииниттэн тиэйэн илдьэн мырааҥ­ҥа таһаарыы, күнү көрсүү, алгысчыкка алҕаныы, оһуо­кай киирэр эбит. Оттон атын биллэриигэ мустуу, алгыстаныы, кымыс иһии бааллар. Мин биллэриилэргэ баар хас да нүөмэргэ сибээскэ тахсан эрийээппин кытта миигин тута социальнай бөлөххө испииһэккэ киллэрдилэр. Онно көрдөххө, быһата сүүрбэччэ киһи баар. Бу дьон бары харчы төлөөн туран, алгыстаныыга, күнү көрсөргө бэлэмнэр. Ама харчыга алгыстаныахха сөп дуо, бу биһиги төрүт итэҕэлбитин кэһии буолбатах дуо? Биисинэс сайдыбыт кэмигэр аһы-үөлү, таҥаһы-сабы эрэ буолбакка, оннооҕор күнү көрсүү, харчыны тардыы, алгыһы ылыы өҥөлөрүн төлөбүрдээх оҥордулар. Сахабыт итэҕэлэ биисинэскэ кубулуйда дуо? “Аламай күммүтүн харчыга көрсөр буоллубут… Төлөөн алгыстанарбыт сөп дуо?»  диэн суруналыыс Ульяна Захарова матырыйаалын ааҕыҥ уонна сэргээҥ.

“Олоҥхоһут 20 мүнүүтэҕэ хайдах да барытын ситэрэн-хоторон этэр кыаҕа суох. Тоҕо диэтэр, улахан олоҥхолорго ырыалара уһун, холобур, Тойон Дьаҕарыма дойдутуттан тэйэр ырыатын биир бэйэм 27 мүнүүтэ устата ыллыыбын. Онно өссө эбэн-сабан, ис-искиттэн итийэн-кутуйан бардаххына, чаас аҥаарыттан тахсыбытын билбэккэ да хаалаҕын. Ойуунускай “Ньургун Боотуругар” 20-30 мүнүүтэ устата ылланар хас да ырыа баар. “Кулун Куллустуурга”, “Мүлдьү Бөҕөҕө” биир оннук. Ити улахан түөрт олоҥхону ааттаатым. Онон 20 мүнүүтэ сүрдээх аҕыйах, киһи тугу ситэн этиэй?” диэн санаатын тиэрпит кимий? Суруналыыс Ангелина Васильева  “Олоҥхону толору толоруоҕуҥ!” матырыйаалын аахтаххытына, кини дьоруойун санаатын кытта толору билсиэххит.

От ыйын 1 күнүттэн Арассыыйа үрдүнэн, ол иһигэр Саха сиригэр олох-дьаһах, хомунаалынай өҥө иһин төлөбүр үрдээри турар. Хомунаалынай өҥө иһин тарыыбы үрдэтии болдьоҕун 2023 с. от ыйын 1 күнүгэр оҥоһуллуохтааҕын 2022 с. ахсынньы 1 күнүгэр көһөрөр туһунан РФ Быра­быыталыстыбатын быһаарыыта тахсыбыта. Маннык дьаһаныы 2023 с. табаарга уонна өҥөнү оҥорууга сыана үрдээһинин чэпчэтэр уонна ОДьКХ, энэргиэтикэ тэрилтэлэрин өйүүр сыаллаах ылыллыбыта. 2024 сыл саҕаланыытыгар былааннаах үрдээһин оҥоһуллуохтааҕын от ыйын 1 күнүгэр көһөрбүттэрэ. Онон балтараа сылы быһа тарыып үрдэтиллибэккэ, урукку сыананан турда. Биллэн турар, сыана, тарыып үрдээһинин нэһилиэнньэ ыарыылаахтык ылынар. Сиһилии суруналыыс Сайаана Львова “Хомунаалынай өҥө иһин төлөбүр үрдүө: ким-хайдах дьаһанарынан” матырыйаалыгар ааҕыҥ.

Бэс ыйын саҥата Дьокуускайга алта оҕо «Качели» диэн атыы-эргиэн киинигэр баар “Душанбе” фуд-кортка кууруссалаах шаурма аһылыгы атыылаһан аһаабыттар уонна стафилоккок ыарыынан сүһүрбүттэрэ. Мантан сиэттэрэн, уулуссаҕа атыыланар  аһылык туһунан суруйарга сананныбыт. Алта оҕо сүһүрүүтүн чуол­кайдыыр буоллахха, маннык. Эмсэҕэлээбит оҕо ийэтэ кэпсии­ринэн, ыкса киэһэ тоҕус саҕана оҕото хотуо­лаан, оһоҕоһо, куртаҕа ыалдьан моһуогурбут. Этин суоһа аһары улааппытыгар мэдиссиинэ суһал көмөтүн ыҥырбыттар. Оҕону тута Дьокуускай куорат инфекционнай балыыһатыгар киллэрбиттэр. Ити кэннэ тута кинини кытта тэҥҥэ сылдьыбыт биэс оҕо эмиэ итинник ыалдьан балыыһаҕа киирбит. Төрөппүттэр тута Роспотребнадзорга үҥсүү сурук суруйбуттар. Бу сытыы тиэмэни суруналыыс Ульяна Захарова ырытта.

Билигин хаһаайкалар үгүстэрэ оҕуруоттан быыс булбаттар, сорохтор оҕурсуларын сэбирдэҕэ саһарар, атыттар тляны кытта “охсуһаллар”. Баччаларга суолталаах буолаарай дуу диэн тэттик сүбэлэри түмтүбүт.   “Оҕурсум  тоҕо саһарар?” диэн суруналыыс Людмила Попова матырыйаалын ааҕыҥ.

СӨ үөрэҕириитин туйгуна Любовь Мефодьевна Софронеева Бүлүү куоратын оскуола иннинээҕи саастаах «Аленушка» оҕону сайыннарар кииҥҥэ  логопед-учууталынан   тохсус сылын ситиһиилээхтик үлэлиир. Төрөөбүт тылынан үөрэтэр учуутал туһунан суруналыыс Надежда Егорова матырыйаалын ааҕыҥ.

Амма улууһугар ыытыллыбыт 17-с Олоҥхо ыһыаҕар кэпсэппит дьонум санааларын үллэстиилэрин хаһааҥҥытааҕар да элбэхтик “аан бастаан…” диэн саҕалыыллар.  Ол эбэтэр  быйыл үгүс киһи бэйэтин ис кутугар баҕа санаа оҥостон, иитиэхтии сылдьар толкуйун бар дьон көрүүтүгэр таһаарда. Бу буолар Олоҥхо ыһыахтарын улуустарынан тэрийии үтүө түмүгэ. Ити курдук, сылтан сыл аайы, Амма ыһыаҕар талаанын арыйбытын курдук, хас биирдии киһи ис айылгытын, кыаҕын уһугуннаран истэҕинэ, сонун толкуй тобуллан, сайдыы суола арыллан, саҥа саҕах салаллан, бииртэн биир сүүрээн кэскиллээх бырайыакка кубулуйан, олоххо киирэн иһиэ этэ буоллаҕа. Мин биир түгэҥҥэ тохтуум. Сувенирдары тэҥэ биир дьикти бэлэх мин болҕомтобун тарта. Ол – “Амма бурдуга“ диэн суруктаах кумааҕы бакыакка кутуллубут бурдук. Дьиктитэ баара, ол бакыакка Амма бурдугун дьааһыктан ылан, тута кутан биэрэллэр. Наһаа минньигэс бурдук аһы Олоҥхо ыһыаҕын ыалдьыттара сып-сылаастыы амсайбыттарын туһунан социальнай ситимнэргэ тарҕанан, бурдукпут дорҕонноохтук сураҕырда. Онон киһи маҕаһыын бурдуга диир кыаҕа суох. Бу бэлэх устуоруйата эмиэ интэриэһинэй. Сиһилии “Аан бастаан…” матырыйаалбар Амма бурдугун, ньурбалар уратыларын, Өймөкөөннөрү ытык кырдьаҕас алгыһа үөрпүтүн туһунан ааҕыҥ.

Аҕыйах хонуктааҕыта плейстоцен кэминээҕи бөрө көһүннэ диэн сонун  өрөспүүбүлүкэни биир гына тилийэ сүүрбүтэ. Мантан сиэттэрэн, бу эйгэҕэ туох-ханнык үлэ бара турарын интэриэһиргээн, СӨ НА сэлии фаунатын үөрэтэр салаатын салайааччыта, биологическай наука докторын Альберт Протопоповы кытта суруналыыс Антонина Эверстова анаан көрсөн кэпсэттэ.