“Саха сирэ” хаһыакка тугу ааҕыахха?  

“Билигин уларыйыы-тэлэрийии быһаарыылаах кэмэ буолан, аан бастаан Ил Дархан солотугар киирэн баран Бырабыыталыстыбаны хайыырын ыйыттылар.

Онуоха Айсен Николаев, балаҕан ыйын 28 күнүгэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбата бүттүүн уурайыаҕын эттэ. Ол кэннэ икки нэдиэлэ иһигэр Ил Дархан Айсен Николаев өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин уонна кини солбуйааччыларын дуоһунастарыгар хандьыдааттары туруоруохтаах. Үрдүкү салалтаҕа биллэр-көстөр уларыйыы таҕыстаҕына, сыыйа министиэристибэлэргэ, биэдэмистибэлэргэ эмиэ хамсааһын тахсыан сөп.

Манна санатан эттэххэ, 2018 с. Айсен Николаев Ил Дархан солотугар киирэн баран, ситэриилээх былаас уорганын төрдүттэн уларыппыта, 7,8 % аччаппыта. Министиэристибэлэри эмиэ сааһылаабыта. Быһа эпииргэ Ил Дархан мээнэҕэ, дьоһуннаах уларыйыылар буолуохтара диэбэтэҕэ буолуо. Онон Бырабыыталыстыба састааба хайдах уларыйарын бүддьүөт үлэһиттэрэ кыраҕытык кэтииллэр”. Балаҕан ыйын 26 күнүгэр буолбут Ил Дархан быһа эпиирин суруналыыс Сайаана Львова ырытан суруйбутун ааҕыҥ.

“Сис кэмитиэттэр чилиэннэрин талыы уустуктаах буолла. Былдьаһыктааҕынан бүддьүөт сис кэмитиэтэ буолла, норуот дьокутааттара бары онно таластылар. Манна барыта 35 сайабылыанньа киирбит. Норуот дьокутааттара бастакы күннэриттэн киҥир-хаҥыр саҥарсыыга кытары тиийбиттэрин, спикер Алексей Еремеев сэрэтии оҥордо. Онон чилиэннэри талыыны кэлиҥҥигэ көһөрдүлэр”. Бу бэлиитикэни ырытан суруйар суруналыыс Сайаана Львова матырыйаалларыттан холобурдаатым. Ааҕыҥ уонна сэргээҥ.

“Автодорожнай уулусса 40/9 №-дээх дьиэтин таһыгар күн кыһалҕата суох оҕолор күннэтэ оонньууллара… Биир оннук күн иэдээнинэн эргийбитэ. Дьиэ кэннинэн урукку маҕаһыын кирилиэһиттэн ордон хаалбыт бетон билиитэ­лэргэ оҕолор өрүү оонньууллар эбит. Бу сир оҕо оонньуур былаһааккатыттан чугас буолан, оҕолор хатааста, хамсыы турар билиитэ үрдүгэр хачайдана оонньууллар эбит. Иэдээн тахсар быатыгар, хамсыы турар билии­тэ анныгар түөрт оҕо сылдьыбыт…”. Дьокуускайга балаҕан ыйыгар хаарбах тутуулартан сылтаан дьон эчэйиилээх, өлүүлээх иэдээннэр тахсыбыттарын туһунан сытыы матырыйаалы Ульяна Захарова суруйуутун  үгүс ааҕааччы сэҥээриитин ылыаҕа.

“Дагдай Байаана Бүөтүр кыыһа. Олох соторутааҥҥа диэри кини Ольга Игнатьева-Осипова диэн, эмиэ биһиги курдук, нууччалыы ааттааҕа. Бу аттыбар күлэ-үөрэ, сырдыгынан сыдьаайа олорор айар куттаах саха дьахтара уустук олох суолун тэлбитэ буолуо дии санаабаккын даҕаны.

“Ааппын сахалыы улары­тааппын кытта, тус олоҕум тосту уларыйбыта, кыһалҕам иккис былааҥҥа көспүтэ, бырабыыталыстыба үс наҕараадатын ылбытым, хаһыат-сурунаал сирэйдэригэр “Байаана Дагдай…” бөҕө буола түспүтэ” диэт, Байаана остуолугар сытар араас өҥнөөх нууччалыы-сахалыы тыллаах сурунаал, хаһыат диэки ыйан кэбистэ. Итинник саҕаланна “Арыллыы” айар устуудьуйа салайааччыта Байаана Дагдайы кытта кэпсэтиибит”. Кини кимий? Бу туһунан “Итии чэй” балаһаҕа сиһилии ааҕыҥ.

Кэнники кэмҥэ дирижабль туһунан кэпсэтии сотору-сотору күөрэйэр. Бу бэйэтин кэмигэр сөмөлүөтү кытта халлаан сырыытын былдьаһа сылдьыбыт тырааныспар көрүҥэ аныгы үйэҕэ саҥа тыын ылыах курдук. Саха сирэ курдук киэҥ, суол тутарга уустук сиргэ дирижабль элбэх өҥөлөөх буолуон сөп. Ол эрэн, бу тырааныспары сайыннарыы туспа уустуктары көрсөр. Олортон сорохторун бүгүҥҥү хаһыакка суруналыыс Егор Карпов матырыйаалын   ааҕыҥ.

Үлэбит кэмигэр араас көмпүүтэр бырагырааматынан туһаныы биһиги олохпут быстыспат сорҕото буолар. Бэчээккэ, табыл уонна презентация оҥоруутугар аналлаах бырагыраамалар үксүгэр үлэ көмпүүтэригэр эрдэттэн баар буолаллар. Бастатан туран, бэ­­йэҕит интэриниэккэ киирэн көрдөөмөҥ, хачайдаамаҥ. Тоҕо диэтэр, сыыһа саайтка киирэн, вирустаах бырагыраамаҕа түбэһэн эрэйи көрүөххүтүн сөп. Оннук буолбатын туһугар аан бастакынан үлэҕит программиһыгар эбэтэр салайааччыгытыгар биллиҥ. Интэриниэт нөҥүө албыннааһын уонна уоруу туһунан бэртээхэй матырыйаалы бүгүҥҥү хаһыакка булан ааҕыахха сөп.

Роскомнадзор Степан Бурнашев “Айта” диэн ааттаах уус-уран киинэтин стриминговай сервистэр бибилэтиэкэлэриттэн сотторор туһунан модьуйбута аймалҕаны таһаарда. Хонтуруоллуур биэдэмистибэ бобуу сылтаҕын, киинэҕэ национализмы күөдьүтүү сибикитэ баар диэн быһаарбыта. Бу киинэ туһунан матырыйаалы сиһилии “Айта” тула… Араллаан туһунан санаалар” диэн Егор Карпов  ырытыытын ааҕыҥ.

“Урут, биэнсийэни буостаҕа биэрэр эрдэхтэринэ, 104 саастаах Уйбаныап оҕонньор “үөлээннээхтэрин” ортолоругар уочаратын кэтэһэн тайах маһыгар тэптэрэн нүксүллэн турарын үгүстүк көрөрүм. Биэнсийэ ылааччылартан, киниттэн 30-50 сыл балыс дьонтон, кимиэхэ даҕаны төбөтүгэр “бэйи, бу ытык кырдьаҕаһы быһа киллэриэххэ” диэн санаа охсуллан ааспат быһыылааҕа. Ол оннугар ыччат дьон кинилэргэ оптуобуска миэстэтин туран биэрбэтэҕинэ, өһүргэнэн хаһыат сирэйин барыахтара. Кырдьыга, туох барыта тэҥнэбилгэ биллэр буоллаҕа». Бу суруналыыс Иван Ксенофонтов бэлэмнээн таһаарар “Манчаары” сыһыарыытыттан олоҕун бэчээт эйгэтин кытта ситимнээбит, идэтийбит суруналыыс, хаһыатчыт,  бэчээт  туйгуна, А.Шувалов аатынан  бириэмийэ лауреата  Роман Попов “Ахтылҕан сылааһынан илгийэн”  (2016 с.)  кинигэтиттэн  кылгас, сытыы  бэлиэтээһиннэри бэлэмнээбитин холобурдаатым. Киһини толкуйдатар лоскуй бэлиэтээһиннэр ааҕааччы болҕомтотун тардалларыгар эрэнэбит.