«Саха сирэ» хаһыат бүгүн тугу суруйда?

Нам Үөдэйигэр биэс сайылык баарыттан Тоҥ Бас – айан суолугар турар буолан, саамай чугастара.

Римма Попова сайылыгын түптэтин буруотун өрүү ахтарын быһыытынан, оҕо сааһа ааспыт Тоҥ Баһыгар өрүү бастакынан үктэнэр. Римма Эдуардовна киһи болҕомтотун тардар биир олус кэрэхсэбиллээх сонунун кэпсээтэ. Онон, ынахтаах ааҕааччы, уопуттаах ыанньыксыт сүбэтин хайаан да болҕомтоҕор ыл, диэн сүбэлиибин. “Синньээбит ынах торбоһо тыһы дуу, атыыр дуу буоларын, кутуругуттан эндэппэккэ билэбин. Ол курдук, кутуруга сараҕар ынах оҕуһу төрөтөр, оттон эриллибит кутуруктаах ынах – тыһыны. Ынах кутуруга олох билэр. Мин быйыл бачча атыыр, бачча тыһы торбостонобун диэн ынахтарбын кутуруктарыттан көрөн суоттаммытым, сөп түбэстэ”, — диэн бэлиэтиир Римма Эдуардовна. Бүгүҥҥү хаһыакка Тоҥ Бас сайылыгын туһунан суруйуубун ааҕыҥ, сэргээҥ.

От ыйын 1 күнүттэн нолуокка уларыйыылар киирэллэр. Ол туһунан дьон мунаахсыйара элбэх. “Оччотугар, баанынан кыра да сууманы ыытарбар эмиэ нолуок тутуллар дуо?” диэн мунаараллар. Аны туран, холобур, кылааска харчы хомуллар буоллаҕына, ол харчыга эмиэ нолуок тутуллар дуо? Бу уонна да атын ыйытыыларга хоруйдары суруналыыс Ангелина Васильева матырыйаалыттан булуоххут.

Биир үтүө күн эрэдээксийэбит хоһугар бэрт сиэдэрэй сахалыы таҥастаах аҕам саастаах сэргэх ытык киһи киирэн кэлэн, бэйэтин билиһиннэрбитэ. Улуу Кыайыы 80 сылынан бэйэтинэн киирэн кэлбит тыыл бэтэрээнин бэркэ сэргии көрсүбүппүт. Ити курдук билсибиппит олоххо бэрт көхтөөх, соторутааҕыта 91 сааһын туолбут тыыл бэтэрээнин, норуот эмчитин, сатабыллаах норуот маастарын Евгения Петровна Бубякинаны кытта. Сарсыныгар дьиэтигэр тиийэн интервью ылан, иистэммит үлэтин илэ көрөн, аһыыр аһын уратытын амсайан, бэркэ сөхпүтүм. Ытык киһи аны оһуохайдыы бараары сылдьарын истэн, кинини салгыы арыйаары, «Арчыга» тиийэ батыспытым. Дьэ, онон бүгүн “Сатабылга” ыалдьыттыыр “саха сатаабатаҕа суох” диэн бэргэн этии киниэхэ анаммыт киһитэ Евгения Бубякина.

2024 сылтан Саха сиригэр ыам ыйын 25 күнүгэр Оһуохай күнэ бэлиэтэнэр. Оһуохай курдук төрүт үгэспитигэр оҕо эрдэхтэн уһуйуллан, оһуохайдьыт ыччат элбээн иһэрэ олус үөрдэр. Бу күнү көрсө биһиги “Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх этээччитэ” ааты дьоһуннаахтык сүгэ сылдьар, Саха сирин импровизатор-хомусчута, «Дьээ-буо» этно-фолк бөлөх ырыаһыта Мария Иванованы кытары оһуохай этээччилэри оҕо эрдэхтэн хайдах иитиэххэ сөбүн туһунан “Итии чэй” рубрикаҕа суруналыыс Надежда Егорова кэпсэттэ.

Ыам ыйын саҥатыгар атынан айаннаан иһэр сүүрбэччэ оҕону аара баран иһэр дьон соһуйа көрөн, социальнай ситимнэринэн хото тарҕаппыттара. “Бу кимнээҕий, тоҕо  элбэхтэрэй?” диэн сэргээччи үксээбитэ. Мин эмиэ бэркэ кэрэхсээн, ыйыталаһан, анаан сырдатарга сананным. Бу “Эмис кавалеристара” дэтэр “Элиэтиир хоһуун” кулууп оҕолоро. Ити аара дьон устан ыыппыт видеолара – “хоһууннар” Улуу Кыайыы 80 сылыгар анаммыт  улуустааҕы суолталаах параакка кытта баран иһэр түгэннэрэ эбит. Онон бу күннэргэ үбүлүөйдээх 30 сылларын бэлиэтиир Амма Эмиһин кавалеристарын туһунан сиһилии бүгүҥҥү хаһыакка билиһиннэрдим.

2000 сыллардаахха холоотоххо, Дьокуускай куорат таһынааҕы ойуур бөҕө биллэ аҕыйаабыт. Ол эрээри, Бүлүүлүүр, Маҕанныыр суолга, Хатыҥ Үрэх диэки мырааҥҥа таҕыстахха, Үс Хатыҥ туһаайыытынан бардахха, сири кытта сир буолан эрэр былыр үйэтээҕилэри сэргэ, аҕыйах хонуктааҕыта быраҕыллыбыт пиибэ, утах хаата, таас, быласымаас бытыылка, биирдэ туттуллар иһит, салпыакка, о. д.а. бөх билигин даҕаны элбэх. Биллэн турар, пикник диэн ааттаан чугас эргин оттоох-мастаах сиргэ аһыы тахсар дьон бу туһунан долоҕойдоругар оҕустарбаттара чахчы”диэн туран, суруналыыс Людмила Попова айылҕаны киртитии туһунан сиэр-майгы тиэмэтин таарыйда.

Нам улууһун 1-кы Хомустааҕар “Дьөгүөрдээннэр” диэн бэлиэ аатынан биллэр убайдыы балыс Николай уонна Таисия Колесовтар араас дойду эриэккэс дьиэтээҕи кыылларын иитэллэрин киһи барыта билэр. Колесовтарга хоту дойду табата, Кавказ дойдутун бараана, Алтай козата уонна өсүөлэ, пони ат, кус-хаас арааһа – барыта баар. Бу кинилэр дьиэ кэргэннэрин чилиэннэрэ диэххэ сөп. “Саамай дьиктитэ диэн, бу дьиэ кыыллара дьон өрүү тоҕуоруһар сиригэр тардыһаллар. Нэһилиэк киин уулуссаларыгар тиийэн, ыкка ытыртараары, акка тэбистэрээри, ол манааһына-көрдөөһүнэ”, — диэн кэпсиир Николай Егорович. Бу туһунан бүгүҥҥү хаһыакка ааҕыҥ. Тоҕо эриэккэс сүөһүлэр дьоҥҥо тардыһар кистэлҥнэрин сиһилии аахтаххытына билиэххит.

Ыам ыйын 13 күнүгэр Госдуума дьокутааттара иккис уонна үһүс ааҕыыга таксыы туһунан саҥа  сокуон барылын ылыннылар. Ити суруналыыстар, эспиэртэр уонна суоппардар ортолоругар улахан уопсастыбаннай долгуйууну таһаарда. Таксыыга «иномарка» тоҕо бобулларый? Бу туһунан суруналыыс Василий Прокопьев ырытыытын ааҕыҥ.

Халлаан сылыйдаҕына, тыаҕа дьон мунуута элбиир. Дойду үрдүнэн сыл ахсын бултуу, сир астыы, туристыы тиийэн баран муммут дьон туһунан үгүс иһитиннэрии тахсар. Ууга былдьаныы, кыылга түбэһии, аччыктаан иэдэйии, эчэйии курдук быһылааннар тахса тураллар. Бу сытыы тиэмэни суруналыыс Ульяна Захарова сиһилии сырдатта.