«Саха сирэ» хаһыат бүгүн тугу суруйда?

Сарсын үгүс киһи Үс Хатыҥҥа Туймаада ыһыаҕар бараары тэринэ сылдьар. Ыһыаҕынан сибээстээн бүгүн “Итии чэй” рубрикаҕа Чурапчы улууһун ытык алгысчыта уонна оһуохайдьыта, Ил Дархан истиэпиндьийээтэ Семен Морфуновы кытта кэпсэттим.

“Киһи хас сааһыттан хаһыгар диэри алгыстыан сөбүй? Дьахтар алгыстыан сөп дуо?” дуо диэн ыйытыыбар алгысчыт “Бачча сааһыгар диэри алгыс этиллиэхтээх” диэн хааччах  суох. Дьахтарыттан-эр киһититтэн эмиэ тутулуктаммат. Мин 40 сааспын ааһан баран алгыстыыр буолбутум. Урууларга алгыстыыртан туттунабын. Эдэр дьону кинилэри үчүгэйдик билэр чугас аймахтара, эһээлэрэ, эбээлэрэ, чугас ыаллара алгыстыыллара ордук. Билигин олох оҥостор оҕолору аатырбыт артыыстар алгыстыыр буоллулар. Санаан да көрдөххө, хаһан да көрбөтөх киһилэрэ алгыстыыра кэнэҕэс атын хайысхаланан хаалыан сөп. Бэйэм төрөөбүт улууспуттан атын сиргэ эмиэ алгыстаабаппын. Билбэт сирим иччилэрэ ылымматтара чахчы буоллаҕа”, —  диэн санаатын үллэһиннэ. Салгыы бу кэпсэтииттэн үгүһү билиэххэ сөп. Ааҕыҥ, сэргээҥ.

Билигин үөрэххэ туттарсыы үгэнэ. Онон ыйытыылаах да дьон үгүс. Бүгүҥҥү хаһыакка суруналыыс Людмила Попова “Үөрэххэ туттарсабын, маннык ыйытыылаахпын” диэн элбэхтик хатыланар ыйытыыларга хоруйдарын түмэн, бэчээккэ бэлэмнээтэ. Холобура, “Хотугу аҕыйах ахсааннаах омуктар үөрэххэ киирэллэригэр туох эмит чэпчэтии көрүллэр дуо?”, “Дьокуускайдааҕы мэдиссиинэ кэллиэһэ 9-с кылаас кэнниттэн үөрэххэ ылбат дииллэр. Ити кырдьык дуо? “ ыйытыылары тэҥэ “2025–2026 үөрэх дьылыгар Чурапчытааҕы физическэй култуура уонна успуорт института 9-с кылаас кэнниттэн “Успуорт” идэтигэр үөрэххэ ылар” диэн сонун хоруй кытта баар.

…Аармыйаттан саҥа кэлбит Балантыын уол доҕотторун кытта ахтылҕаннаах Хаданын киин уулуссатын устун күө-дьаа кэпсэтэ истилэр. Кинилэргэ уун-утары нэһилиэктэрин баар суох ытыктанар туосчута Ылдьаана туос иһитин туппутунан иһэр эбит. Эмээхсин ала чуо кинини эрэ тохтотон баран, туос иһит туһунан дакылаат ааҕан барбата дуо? “Билигин санаатахпына, Ылдьаана эмээхсин ити чаас аҥаара аахпыт дакылаата туоһунан дьарыктанарбын анаан түстээбит эбит. Ол тута сылдьар иһитэ “маллаах иһит” дэнэрэ. Сиэркилэлээҕин өйдүүбүн”, — диэн ахтар Нам Хатырыгын туосчута Валентин Васильев. Кини – бүгүҥҥү “Сатабыл” рубрикабыт ыалдьыта.

Саха сирин оҕолоро омук абааһытынан оонньуур буолбуттар. Төрөппүттэр киэҥ харахтаах, уһуктаах кулгаахтаах, тоҕус ардьайбыт тиистээх омук түүлээх абааһытын – лабубу оонньууру тас дойдуттан тиийэ сакаастаан ыллараллар. Оҕолорун түүлгэ киириэх абааһынан оонньотоору, бас быстар сыанатын да кэрэйбэттэр. «Омук абааһыта» – саха оҕотун оонньуура Оҕо аймах ытарчалыы “ылларан” эрэрин таһынан, оннооҕор эдэр кыргыттар сыаналаах суумкаларыгар кытта иилинэр идэлэммиттэр. Бу сыллар тухары улаханнык биллибэккэ-көстүбэккэ сылдьыбыт оонньууру былырыын биир бөлөх кыттааччыта суумкатыгар брелок быһыытынан иилиниэҕиттэн бүтүн аан дойдуну “сутуйан” барбыт. Аны сорохтор бу Лабубуларын номнуо сахалыы таҥыннарбыттар итиэннэ “Оннооҕор Лабубу ыһыахтыы барарга бэлэм” диэн социальнай ситими бараатылар. Саха кэрэ таҥаһа уонна ырдьайбыт тиистээх абааһы оонньуура ханан даҕаны дьүөрэлэспэккэ дылылар. Бу сытыы тиэмэни «Омук абааһыта» – саха оҕотун оонньуура” матырыйаалыгар суруналыыс Людмила Попова сиһилии ырытта.

Кэнники үс сылга тыатааҕы элбээн, аҥаардас Эдьигээн оройуонугар биир күҥҥэ икки тыатааҕы киирэн турардаах. Ити сарсыныгар аны Таатта улууһун Туора Күөл нэһилиэгиттэн чугас оҕолоох тыатааҕы сылдьар сураҕа иһиллибитэ. Оттон бу аҕыйах хонуктааҕыта Эдьигээн Баахынай бөһүөлэгэр тыатааҕы үһүстээн киирбитин туһунан олохтоохтор иһитиннэрбиттэрэ. “Кыымаан” булчуттар түмсүүлэрин салайааччыта, булчут Александр Тастыгин кэлиҥҥи кэмҥэ тыатааҕы тоҕо аһары элбээбитин туһунан кэпсээбитин, бу адьырҕа кыыл туһунан тиэмэни суруналыыс Ульяна Захарова ырытта.

“Бастакы олорор куорпус иккис этээһэ эмиэ өрөмүөннэммит. Манна киирэ сылдьан көрдөххө, барыта сабыс-саҥа миэбэллээх, утуйар таҥастаах, тиэхиньикэлээх, кылабачыйа турар суунар хостоох. 4–5 “сулустаах” гостиницаҕа сылдьар курдук. Биһигини иккис куорпуска түһэрдилэр. Бу дьиэ тутуллубута номнуо үйэ буолбут, өрөмүөн ыытыллыбыта отучча сыл ааспыт. Ол эрээри, хос аайы тэлэбиисэр, кондиционер, кыра халадыынньык баар. Аһаталлара үчүгэй, бэл, бүлүүдэлэри таллараллар. Сахалыы бүлүүдэлэри (саламаат, ис миинэ) эмиэ астыыллар эбит. Сарсыардааҥҥы аһылык кэнниттэн фруктаны, кислородтаах уонна клюкваттан, дөлүһүөнтэн утахтары биэрэллэр” диэн суруналыыс Ангелина Васильева ханнык олус биллэр санаторийы сырдаппытын бүгүҥҥү хаһыаттан билиэххит.

Саха төрүттэриттэн биирдэстэрэ Эллэй аан бастакынан ыһыаҕы ыспыта, үрүҥ илгэни айыыларга өрө уунан алҕаабыта диэн кэпсэнэр. Эллэй Туймаада хочотугар кэлиэн да инниттэн ыһыаҕы ыспыт буолуон сөп, хомойуох иһин, аара суругун-бичигин сүтэрэн кэбиһэн, ол устуоруйа тумаҥҥа муннаҕа, уос номоҕор хааллаҕа. Туох билиэй, баҕар устуоруктар ол кэмнээҕи урууна суруктары булан, устуоруйабыт дириҥии түһээрэй? Сиһилии суруналыыс Антонина Эверстова «Эллэй эһэбит саҕаттан» матырыйаалыгар ааҕыҥ.

Үгүс дьон тимир көлөлөрө туга алдьаммытын, ханна-туох тыаһыырын ситэ быһаарбата чуолкай. Ол иһин, автосервистэргэ тиийэн көрдөрөргө күһэллэр.  Кэлиҥҥи кэмҥэ сорох үлэһиттэр элбэх харчыны өлөрөр сыалтан дьону албынныыллара иһиллэр.   Хаһыат ааҕааччыларыгар анаан өрөспүүбүлүкэ киин куоратын биир автосервиһин үлэһититтэн харчыбытын хайдах харыстыырга уонна маннык түгэннэртэн хайдах сэрэнэргэ сүбэлээбитин суруналыыс Василий Прокопьев матырыйаалыттан билиэххит.