«Саха сирэ» хаһыат бүгүн тугу суруйда?

Өрөспүүбүлүкэҕэ кыра кэмпилиэктээх оскуолалар дьылҕалара хайдаҕый? Учуутал тиийбэт кыһалҕатын хайдах быһаараллар? Оҕолор буруйу оҥорууларын сэрэтиигэ туох үлэ ыытыллар?

“Хомойуох иһин, быйыл 41 оскуолаҕа биир даҕаны 11-с кылааһы бүтэрэр оҕо талар биридимиэттэргэ эксээмэни туттарбата. Икки сыл устата үөрэнэн баран үрдүк үөрэххэ киирэ да сорумматылар, оскуола бэлэмнээбэтэ. Холобур, бу курдук оскуолалары 9-с кылааһынан бүтэриэххэ, үөрэнээччилэри биир кэлим эксээмэҥҥэ бэлэмниир гына атын оскуолаларга ыытан үөрэттэриэххэ сөп этэ. Быйылгыттан хас биирдии оскуоланы, баһылыгы, үөрэх управлениетын кытта чопчу үлэлэһиэхпит. Экэниэмикэ министиэристибэтин кытта анаалыстаан көрөн баран, кэлэр сыл ыам ыйын 1 күнүгэр диэри быһаарыыны ылыныахтаахпыт”, — диэн үөрэх миниистирэ санаатын  тиэрдибититтэн холобурдаатым. Бу уонна да атын боппуруостарга саҥа үөрэх дьылын көрсө үөрэх уонна билим миниистирэ Нюргуна Соколованы кытта суруналыыс Людмила Попова ирэ-хоро кэпсэтиитин “Иннибит диэки эрэллээхтик хардыылыыбыт” матырыйаалыгар ааҕыҥ.

Сааһыары муус устарга хараҥаҕа тыраахтарынан мас состорон иһэр кыыс видеота социальнай ситимнэргэ тарҕаммытын көрөн, үгүс дьон соһуйбута. 21-с үйэҕэ саха кыыһа эр киһи ыарахан үлэтин оҥорорун ким да итэҕэйиэ суоҕун курдуга. Бүгүн Таатта Чымынаайытын олохтооҕо Виталина Попова “Итии чэй” дьоруойа. “Хотонум эргэрдэ да, ону саҥардыы баҕа санаа эрэ быһыытынан. Бэйэбит үппүтүнэн эрэ тутар кыахтаахпыт. Дьиэ кэргэни өйүүр бырагыраама баар эрээри, кырата 5 мөлүйүөн солкуобайдаах буолуоххун наада. Киирсэ сылдьыбыппыт да, олох кыра баалынан хапсыбатахпыт. Онно ирдэнэр үбүн кээмэйэ кыра этэ. Атахтарыгар турбут пиэрмэрдэри кытта саҥа саҕалааччы биир халыыбынан киирсэрэ уустуга чахчы. Онон баҕа санаа үгүс да, барыта үпкэ кэлэн иҥнэр. Хаҥалас уонна Мэҥэ Хаҥалас улуустарыгар тыа хаһаайыстыбатын өйүүр граннар бааллар эбит. Биһиэхэ оннук суох. Сотору кэминэн өйөбүл ити көрүҥэ биһиэхэ да баар буолар ини диэн эрэнэбит” диэн уонна да атын тиэмэҕэ санаатын үллэстибитин ааҕыҥ уонна сэргээҥ.

Балаҕан ыйа – үөрэх саҥа дьылын саҕаланыыта, күһүн бастакы тыына. Ону кытта  үгүс  саҥа сокуон биһиги күннээҕи олохпутугар,  үлэбитигэр-хамнаспытыгар уонна үппүтүгэр-харчыбытыгар дьайар уларыйыылары   киллэрэр. Бүгүн саамай сүрүн уларыйыылары түмэн бэлэмнээтэ суруналыыс Василий Прокопьев.

Өбүгэ саҕаттан ходуһа сирэ саха дьонугар улахан суолталаах. Ходуһа үүнүүлээх буоллаҕына, сүөһү-сылгы сылы тахсар ото баар буолар. Кэлиҥҥи сылларга дьон төрүт оттуур сирдэрин бэйэлэрин ааттарыгар оҥорторор буолбуттара. Оттон сорох улуустарга билигин даҕаны сири уларсык ылан оттууллар. Бу соторутааҕыта дьон оттуур ходуһатын ыйыппакка оттооһун түмүгэр тахсыбыт айдаан социальнай ситиминэн тарҕаммыта. Бу быһылаан Муома улууһун Буор Сыһыы нэһилиэгэр тахсыбыт. Ону үгүстэр ууга сытар ходуһалардаах Өймөкөөн улууһугар “сыбаабыттара” хомолтолоох. Өймөкөөннөр барахсаттар итинник күөх хонууну билигин түүллэригэр эрэ көрөр буоллахтара. Буор Сыһыы баһылыга Прокопий Федоровы кытта суруналыыс Ульяна Захарова анаан кэпсэппит ырытыы матырыйаалыгар сиһилии туох диэн быһаарбытын уонна араас улуустартан дьон санаатын “Көҥүл хотуур” эбэтэр  былдьаһыктаах ходуһалар…” матырыйаалга ааҕыҥ.

Кэлиҥҥи кэмҥэ өрөспүүбүлүкэ кэккэ улууһугар нэһилиэктэрин каартатын оҥорор энтузиаст дьон баар буоллулар. Биир оннук киһинэн Мэҥэ Хаҥалас улууһун олохтооҕо Николай Макаров буолар. Кини каартаны оҥорууга ылсыбыт төрүөтэ — өбүгэ саҕаттан кэлбит сир-дойду төрүт аата  21-с үйэҕэ олох умнуллаары гынна диэн. «Аныгы дьон «ити Уйбаныап оттуур сирэ этэ», «бу Сиипсэп Павлик сирэ» диэнинэн сирдэтэр буоллулар. Онон кэнэҕэс сирдэрбит төрүт да ааттарын умнуу барыыһы диэн, нэһилиэгим күөллэрин, оттуур сирдэрин өбүгэ саҕаттан ааттанар ааттарын үйэтитэр анал каарта оҥорбутум, —  диэн кэпсиир Николай Макаров. Кэрэхсэбиллээҕэ баар, кэргэнэ Парасковья Титовна, саха тылын учуутала буолан, бу каартаны оҕолорго төрөөбүт  нэһилиэктэрин туһунан кэпсииригэр туһанар. Николай Макаров үгүс кэрэхсэбиллээх үлэтин туһунан бүгүҥҥү “Сатабыл” рубрикаҕа ааҕыҥ.

“Балаҕан ыйын  ортотуттан саҕалаан, ардаан барыаҕа. Балаҕан ыйын бүтэһик  дэкээдэтигэр ол ардах хаарынан солбуллуоҕа. Онон быйыл оҕуруоту, хортуоппуйу балаҕан ыйын 15 күнүгэр диэри хомуйаргыт наада. Онтон кэлиҥҥи күннэргэ ардах уонна хаар оннук кыаҕы биэриэ суоҕа. Быйыл киин улуустарга тыа балаҕан ыйа бүтүөр диэри  күөҕүнэн туран соһутуоҕа” диэн эппитин бигэргэтэн, бүгүҥҥү хаһыакка норуот синоптига Тускул балаҕан ыйын билгэтин улуустарынан анаарбытын бүгүҥҥү хаһыакка ааҕыҥ.

Күн сиригэр кэлбит кырачаан кыыс улаатан кэргэн тахсар, оҕо-уруу төрөтөр кэмигэр диэри кини организмыгар биллэр уларыйыылар тахсаллар. Онуоха кыыс оҕо бэйэтин доруобуйатыгар  хас сааһыттан кыһаллыахтааҕын, ханнык ыарыылартан сэрэниэхтээҕин уонна  кыыс, дьахтар киһиэхэ сыһыаннаах ыарыылар тустарынан анал идэлээх исписэлииһи кытары суруналыыс Надежда Егорова кэпсэтиитин бүгүҥҥү хаһыакка “Кыыс оҕо, дьахтар организмыгар тахсар уларыйыылар” матырыйаалга ааҕыҥ.