«Саха сирэ» хаһыат бүгүн тугу суруйда?

Ахсынньы аам-даам тымныыта чугаһаата. Онон сылааһынан хааччыйар тэрилтэлэргэ хаһааҥҥытааҕар даҕаны үрдүк эппиэтинэс сүктэриллэр. Биллэн турар, кыһыны хайдах туоруурбут хачыгаартан тутулуктаах. Суруналыыс Женни Стрюкова бүгүн табалаах, алмаастаах, буурҕалаах Анаабыр национальнай (долган-эбэҥки) улууһа кыстыкка этэҥҥэ киирэн, үлэлии-хамсыы олорорун сырдатта.

Саха тылын, литэрэтиирэтин, култууратын учууталларын өрөспүүбүлүкэтээҕи III сийиэһэ икки күн устата таһаарыылаахтык, дириҥ хорутуулаахтык үлэлээтэ. Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Алексей Еремеев төрөөбүт тыллары сайыннарыыга болҕомто уурулларын, дьокутааттар үлэлэһэллэрин ыйда. “Ол гынан баран, биһиги судаарыстыбаннай сулууспаҕа эрэ буолбакка, улуустарга саха тылын дьыала-куолу өттүгэр өссө күүһүрдүөхтээхпит. Билигин сокуоннарбыт икки судаарыстыбаннай тылынан суруллар эбит буоллахтарына, уураахтар, ыйаахтар, дьаһаллар, улуустар мунньахтарын быһаарыылара эмиэ икки тылынан тэҥҥэ ыытылларын ситиһиэх тустаахпыт”, — диэн эттэ. Учууталлар сийиэстэрин туһунан суруналыыс Людмила Попова “Саханы саха дэтэр учууталлар”  диэн матырыйаалыгар ааҕыҥ.

Бу күннэргэ Дьокуускай куорат Гагаринскай уокуругар тутуллуохтаах «Күнү көрсүү» сиэр-туом комплексын тосхоло оҥоһуллан, эппиэттээх бөлөх тэриллэн, үлэтин тэтимнээхтик ыытан эрэр.

Бу күннэргэ “Күнү көрсүү” сиэр-туом комплексын тутуугар эппиэттээх дьону кытта бу эбийиэги анаан тиийэн көрдүм. Киһи кэрэхсии көрөр мас тутуута үгүс. “Биэ сэргэтэ» уонна «Атыыр сылгы сэргэтэ» диэн икки сэргэни бэлиэтии көрдүм. Биэ сэргэтин үрдэ биэ эмиийин эминньэҕин курдук оҥорбуттар. Атыыр сэргэтэ быһыыта-таһаата олох атын буолар эбит. Биэ сэргэтигэр атыыры, атыыр сэргэтигэр биэни баайбаттар. Ат сэргэтэ туһунан буолар. Кулунчук эмиэ бэйэтэ сэлэ сэргэлээх. Бу сэргэлэр күн тахсар аартыгынан күнү көрсүүгэ анаан туруоруллубуттар. Бу туһунан – бүгүҥҥү хаһыакка.

“Социальнай ситимнэринэн сороҕор кылгас видеолар кэлэллэр. Ону көрөн баран, саха ыччатыгар сиэр-майгы сатарыйбыт да эбит диэн сөхтүм, хомойдум, харааһынным. Онно элбэх киһи көрөн олордоҕуна, быһа эпииргэ тахсан, дьэ, дьаабыланаллар эбит. Атыннык этэр кыах суох. Көрдөрөн олорон, арыгы иһэллэр, итирэн баран арааһы туойаллар, үөхсэллэр, ону-маны кэпсээбитэ буолаллар. Ол кэпсээннэрэ диэн ким ханнык түүҥҥү кулуупка сылдьыбыта, хайдах итирбитэ, кимниин булсубута, утуйбута, охсуспута, о. д.а. буолар эбит”, – диэн сиэр-майгы тиэмэтигэр бэйэтин ырытыытын саҕалыыр суруналыыс Ангелина Васильева. Сиһилии “Саатар-кыбыстар диэн суох буолбут…” матырыйаалы ааҕыҥ.

Саһыл сыата, хаһата биһиэхэ, сахаларга, былыр былыргыттан эмп-том буоларын туһунан истибиккит дуо? Туһалыыр эбит. “Сүһүөххэ маас умньук тымныйыыга эҥин сүрдээх туһалаах буолар. Саһыл сыатын иһиккэ паарга, кыра уокка ууллараҕын. Ол ууллубутун маас, иһэр, эмп оҥостоҕун. Сөтөлгө уонна сүһүөх тымныйыытыгар олус туһалаах” диэн “Уот кыһыл саһыл эмтээх” матырыйаалы аахтаххытына үгүһү билиэххит.

“Соторутааҕыта бөх бааҕар убаһа төбөтө уонна түөрт туйах сытарын социальнай ситимҥэ таһаарбыттара көрөргө олуона да этэ… Аҥаар уоспутунан Дьөһөгөй Айыы оҕото, иҥэмтиэлээх эттээх диэн киэн тутта кэпсиибит, оттон дьиҥ олоххо бүтүн төбө бөххө төкүнүйэр… Хайа эрэ ыал оҕотугар идэһэни кытта холбуу ыыппытын сатаан дьаһайбакка бырахтылар дуу”. Бу сытыы боппуруоһу “Убаһа төбөтө бөх бааҕар төкүнүйэр” диэн матырыйаалыгар Ульяна Захарова ырытта.

Мин бүгүҥҥү хаһыакка илин эҥэр, киин уонна хоту, Бүлүү эҥэр улуустарга сүрүн бордуукталар сыаналарын ырытыыбар элбэх сыыппараны уонна бырыһыаны холобурдаабатым. Дьокуускай куорат биир дьоҕус маҕаһыынын сыанатыгар олоҕуран, улуустарынан биирдиилээн сүрүн бородуукта сыанатын тэҥнээн көрдүм. “Социальнай суолталаах бородуукта” диэн ааттыыр аспыт-үөлбүт, эт уонна арыы сыаналара төһө араастаһаллар эбитий? Ааҕыҥ уонна сэргээҥ.

Бүгүҥҥү күҥҥэ олоҥхону уонна оһуохайы 90-с сыллар ыччаттара дьоҥҥо-сэргэҕэ киэҥник тарҕата сылдьаллар. Бу маннык ураты иитиилээх, толкуйдаах-санаалаах ыччаттар ханнык кэрдиис кэмҥэ  уһуйуллан тахсыбыттарын туһунан бүгүҥҥү “Итии чэйгэ” суруналыыс Надежда Егорова сырдатта. Кини Бүлүү улууһун Тааһаҕар нэһилиэгиттэн төрүттээх Дархан этээччи Станислав Иванову кытта кэпсэттэ. Дьэ, бу маннык эдэр дьон хайдах Дархан этээччигэ тиийэ үүнэллэр эбитий? Ааҕыҥ уонна сэргээҥ.

Бу күннэргэ киин куорат олохтоохторо улуустарга сакаастаабыт сүөһү уонна убаһа эттэрин дьиэбитигэр тиэрдэн эрэллэр. Онон бу өрөбүллэргэ үгүспүт убаһа, сүөһү иһиттэн халбаһы, кэтилиэт оҥорон амсайыахпыт, кыһыҥҥыга, сааскыга хаһааныахпыт буоллаҕа. Бүгүҥҥү “Саха сирэ” хаһыакка сүөһү уонна убаһа иһиттэн аһылык араас ас ырысыаба хото таҕыста. Онон ааҕыҥ уонна сэргээҥ, тускутугар туһаныҥ.

Ити курдук, киһи аахтар ааҕа олоруох “Саха сирэ” хаһыат бүгүҥҥү нүөмэрин хайаан да ааҕыҥ, олоххутугар туһаныҥ.