«Саха сирэ» хаһыат бүгүн тугу суруйда?

Саха сиригэр социальнай эбийиэктэри тутуу тэтимнээхтик барар. Кэнники сылларга тыа сиригэр оскуолалар, уһуйааннар, балыыһа комплекстара, успуорт уо.д.а. эбийиэктэр хото тутуллаллар. Бу өрөспүүбүлүкэ сайдыытыгар, кини олохтоохторун олоҕун хаачыстыбатын тупсарыыга туһуламмыт дьоһун түһүмэҕинэн буолар. Бүгүҥҥү хаһыакка суруналыыс Сайаана Львова социальнай эбийиэктэри тутуу  туһунан ырытыытын ааҕыҥ уонна сэргээҥ.

Кэбээйи улууһун Сииттэ нэһилиэгин баһылыга Семен Тимофеев “Сахаагроплем” тэрилтэни кытта дуогабардаһан, анал үөрэҕи тэрийтэрдэ. Кэтэх хаһаайыстыбатыгар алта ынахтаах баһылык буоһатыыны тэрийии ордук кэтэх сүөһүлээх ыалларга көмөлөөх буоларын билэр буолан, маннык тэрийдэҕэ. Ол түмүгэр үөрэх көмөтүнэн олохтоохтор герефорд, голштинскай, олохтоох сүөһүлэр сиэмэлэрин ыларга быһаарыммыттар. Ынаҕы искусственнай буоһатыынан дьарыктаныы сүөһү боруодатын тупсарыыга, уруурҕаһыы тахсыбатыгар туох көмөлөөҕүн туһунан суруналыыс Женни Стрюкова матырыйаала үгүс ааҕааччы болҕомтотун тардыаҕа.

Уон биир саастаах МайКуота кыысчаан “Орленок” лааҕырга “Эдэр модельер” куонкуруска 1-кы миэстэни ылыаҕыттан ыла айыах-тутуох, тулалыыр дьонун киэргэтиэх баҕа санаата саҕыллыбыта. Ол ымыы санаатын толорон, билигин МайКуота Ноговицына СӨ норуотун маастара, СӨ уус-уран оҥоһугун маастара, прикладной ускуустубаҕа РФ Худуоһунньуктарын сойууһун чилиэнэ буола үүннэ.

Былырыын күһүҥҥүттэн «Симэх» норуот ускуустубатын уонна уус-уран оҥоһуктарын национальнай киинин иһинэн “Өбүгэ ситимэ” диэн иистэнньэҥнэр түмсүүлэрин тэрийбитэ. Соторутааҕыта ол түмсүү иистэнньэҥнэрин, кинилэр үлэлэрин кытта билистим. Бу туһунан ааҕыҥ уонна сэргээҥ.

“Бэйдиэ сылдьар ыттары, хаһаайына көстүбэтэҕинэ, 31-c күнүгэр утутуу туһунан Ил Түмэн дьокутааттара ылынаары гынар сокуоннарын бырайыага Гражданскай кодексаны кэһии дии саныыбын. Өскөтүн, хаһаайын ытын ирдэһэн кэлбитэ, арай, номнуо утутан кэбиспиттэр. Сууттастаҕына, кыайыан сөп. Үгүс эрэгийиэннэр утутар сокуону ылыннылар диэн суруйаллар, ол эрээри билигин ити тула сууттаһыы бөҕөтө буола турар” — бу суруналыыс Ульяна Захарова “Бэйдиэ сылдьар ыттары утутуохтара дуо?” диэн матырыйаалыгар үгүс киһи санаатын түмпүтүттэн холобурдаатым. Олус сытыы боппуруоһу ааҕыҥ, сэргээҥ.

“Оскуолабыт 1972 сыллаах тутуу буолар. 66 оҕолоох. Былырыын күһүҥҥүттэн суут уурааҕынан  түөрт сиринэн үөрэнэ олоробут. Үөрэх министиэристибэтигэр оскуола тутуутугар уочаракка биир бастакынан сылдьабыт. Бэйэбит улууспутугар уочаракка бастакынан турабыт. Ол эрээри үп-харчы суоҕунан, хаһан тутуллан үлэҕэ киирэрэ биллибэт. Этэҥҥэ буоллаҕына, 2026 сылга тутуута саҕаланыан сөп. Баар кыһалҕаттан сылтаан киин сиргэ үөрэнэ барыы баар. Эһиил оҕо ахсаана өссө аччыыр кутталлаах”. “Уолбалар туруорсаллар” диэн матырыйаалга бу сытыы тиэмэни ким ырыппытын бүгүҥҥү хаһыаттан билиэххит.

“Төрөппүттэргэ анаан этиэм этэ – оҕону төрүөҕүттэн тахсан киирэрин хонтуруоллааҥ. Оҕо күн аайы тахсан киириэхтээх (кыһыл оҕо – күҥҥэ хаста да). Хойуута хатар, хас да күн кэлбэт буоллаҕына, ол аата ас буһарар уорганнара, оһоҕоһо куһаҕаннык үлэлииллэр, бу нуорма буолбатах. Оччотугар мунньуллубут “шлак”, токсин тирии нөҥүө тахса сатыыр, бааһырдар. Оһоҕоһо куһаҕаннык үлэлиир оҕо – бу биһиги кэнэҕэски пациеммыт. Онон уһаппакка, тута бырааска көрдөрөн, эмтэтэн, чөлүгэр түһэриэххэ наада. Сороҕор оҕо уһуйааҥҥа кэлэн баран, атыҥыраан, кыбыстан, таһаарбакка, хам тутан кэбиспит буолуон сөп, маны төрөппүт хонтуруоллуохтаах. Ону тэҥэ, минньигэһи, гаастаах утаҕы, фаст-фуду оҕоҕо күн аайы сиэтимэҥ – мантан аллергия үөскүүр”.  Сиһилии суруналыыс Ангелина Васильева “Аллергия, псориаз элбээтилэр”. Туохтан?” диэн матырыйаалын ааҕаргытыар сүбэлиибин.

Өрөспүүбүлүкэ улуустарыгар Оҕо дьиэлэриттэн оҕо ииттэ ылыы кэлиҥҥи сылларга элбээтэ.  Ол курдук, Үлэ уонна социальнай сайдыы министиэристибэтин чахчытынан, бүгүҥҥү күҥҥэ өрөспүүбүлүкэҕэ 3304 оҕо дьиэ кэргэҥҥэ иитиллэр. Ордук элбэх оҕо ииттэ ылбыт ыал Үөһээ Бүлүү, Бүлүү, Горнай, Ленскэй, Нам, Нерюнгри, Өлүөхүмэ, Хаҥалас улуустарыгар бааллар. Бүгүн дьиэ кэргэҥҥэ оҕо ииттэ ылбыт ыаллары – Ньурба Хатыытыттан Федотовтары уонна Хаҥалас Өктөмүттэн Ксенофонтовтары билиһиннэрэбит.

Үөрэх кэмэ түмүктэнэрэ чугаһаата. Төрөппүттэр сыыйа оҕолорун тугунан дьарыктыыр, ханна, хайдах сынньатар туһунан толкуйдаан эрэллэр. Оҕолоро кылгас сайыны туһалаахтык атааралларыгар, күүс-сэниэ эбинэллэригэр баҕараллар. Быйыл сайын өрөспүүбүлүкэҕэ барыта 500-тэн тахса лааҕыр үлэлиирэ былааннанар. Бу тиэмэни суруналыыс Людмила Попова сырдатар.

“Кэлин билбиппинэн, киинэҕэ көстөр сайылык 3-4 дьиэтиттэн бииригэр хос эбээм олоро сылдьыбыт эбит. Ону билэн аймахтарым хаартыскаҕа түһэрэн үйэтитэргэ, бэл сарайыгар тахсан туох хаалбытын көрөргө көрдөспүттэрин барытын толорбутум. Төрөөбүт дойдум, ахтылҕаннаах сирим-уотум миэхэ көмөлөспүт буолуохтаах” диэн Саха тыйаатырын артыыһа Вячеслав Лаверновы кытта суруналыыс Надежда Егорова кэпсэтиитин бүгүҥҥү хаһыакка сэргээн ааҕыҥ.