«Саха сирэ» хаһыат бүгүн тугу суруйда?

2022 сыллаахха Хаҥалас улууһугар тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын оҥорон таһаарааччыларын оройуон бүддьүөтүттэн үбүнэн өйүүр тосхол бигэргэнэр.

Бу дьаһалы норуокка «Баһылык грана» диэн ааттыыллар. Атын улуустар хаҥаластар холобурдарын ылынан, дьоннорун-сэргэлэрин туһугар олохтоохтук дьаһаналларыгар тустаахтар баҕа санааларын этинэллэр. “Биһиэхэ эмиэ маннык баһылык грана баара эбитэ буоллар”, – диэччилэр Сунтаартан, Уус Алдантан, Үөһээ Бүлүүттэн, Томпоттон суруйдулар. Хаҥаластар бу холобурдарын ааҕыҥ уонна сэргээҥ.

“Эппитин-аспытын улууспут киинин социальнай тэрилтэлэригэр батарабыт. Онон уһуйааннар, гимназия, тиэхиньикум, оҕо успуордун оскуолата олохтоох этинэн толору хааччыллаллар. Маны таһынан, Оҕо дьиэ­тигэр, улуустааҕы тэрээһиннэргэ, ыһыахтарга харчынан, сүөһүнэн (бороһуонак, ньирэй) спонсордыыбыт, – диэн санаатын үллэстэр пиэрмэр дьиэ кэргэн ийэтэ Анна Семенова. Олохтоох этинэн хааччыллар  буолан, отуттан тахса сыл улуус киинигэр оҕо, ыччат амтаннаах бэйэ аһынан аһыыр. Бу “Үлэ киһитэ” рубрикаҕа кимнээх тустарынан суруйбуппун бүгүҥҥү хаһыакка ааҕыҥ.

“Бу сайын табаларбыт ыалдьыбыттарыгар, Мииринэй оройуонун  управлениета адьас хамсанан да көрбөтө. Ыраах туундараҕа бөртөлүөттэн ураты туох да тиийбэт сиригэр дьэ, дьаһал бөҕөтө. Кэтээн көрөр тэрилтэ биир да үбү-харчыны оро­йуоҥҥа биэрбэккэ эрэ, табаны уматыҥ диэбитэ. Бу маннык сыһыаны мин өйдөөбөтүм. Бэйэбит да аҕыйахпыт ээ, олохтоох омуктар уонна  барыта бэйэҕит диэн буолар. Дьэ, инньэ гынан, биһиги улууспутугар ити үп толуйуллубата. Бу кырата суох үп – 5 мөл. тахса солкуобай. Инники маннык түгэннэр (табаҕа турар ыарыылар), төһө да баҕарбатахпыт иһин, онно-манна тахсыталыахтарын сөп, айылҕа да күүскэ улары­йыытынан сибээстээн, сир баайа өлгөмнүк хостонорунан даҕаны. Ол иһин өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүгэр үп көрүллүөн наада” диэн бүгүҥҥү хаһыакка ким суруйда? Ааҕыҥ уонна сэргээҥ.

Иван Левин, Кэбээйи улууһун баһылыга, бүгүҥҥү хаһыакка “улууспут киин куораттан төһө да ыраах сыттар, уустук суоллааҕын-иистээҕин иһин, аныгы олох тэтиминэн сайдар” диэн бэлиэтээн туран, дойду Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин көҕүлээбит на­­циональнай бырайыактарынан элбэх социальнай эбийиэк тутуллан, дьон-сэргэ олоҕо сэргэхсийбитин, «Үөрэхтээһин» нацбырайыагынан уонна олохтоох бүддьүөттэн үбүлээһин суотугар оскуолаларга, уһуйааннарга хапытаалынай өрөмүөн оҥоһуллубутун билиһиннэрдэ. Национальнай бырайыак чэрчитинэн ыытыллар тутуу туһунан матырыйаалы суруналыыс Ангелина Васильева бэлэмнээтэ.

Айан суолун ытык сирдэрэ, аартыктара ол-бу араас малынан-салынан, тыһыынчанан алаадьынан туолан, бөх кутар сиргэ кубулуйбуттарын  үгүстүк видеоҕа устан, хаартыскаҕа түһэрэн тарҕаталлар. Аартыктары киртитии туохтан саҕаланарый? Маны ким хомуйуохтааҕый? Бу сытыы матырыйаалы  суруналыыс Ульяна Захарова “Алаадьынан, тимир харчынан туолбут аартыктар… Сөптөөх миэрэ ылыллара уолдьаспыт” диэн матырыйаалыгар ааҕыҥ. Бу ыстатыйаҕа ким “биһиги, таатталар, «Аартыгы аһатар алгыстаах ас» диэн бырайыагы толкуйдаабыппыт. Дьиҥ сахалыы сиэр-туом тутуһуллуутугар улахан суолталаах” диэн холобурдаабытын уонна бу туох бырайыгын туһунан этиллэрин бүгүҥҥү хаһыаттан билиэххит.

“Кыталыктаах кырдалым” киинэ сүрүн дьоруойа Миша Слепцов Амма Чакырыттан киин куоракка кэлбитэ нэдиэлэ буолла. Кылаабынай оруолу толорооччу бу тухары болҕомто киинигэр сырытта. Слепцовтар дьиэ кэргэн түөрт оҕолоохтор – улаханнара кыыс уонна үс уол. “Бастыҥ эр киһи оруола” бириис хаһаайына – иккис оҕо. “Оҕолорум айар-сайдар суолларын өрүү арыйан биэрэргэ дьулуһабын. Үһүс оҕом, аҕыстаах Данил – дуобатчыт. Орелунан, Байкалынан, Иркутскайынан, Москванан араас күрэхтииһэлэргэ кыттар дьоһуннаах киһи. Улахан кыыс 9-с кылааска үөрэнэр, буулдьанан ытыынан дьарыктанар, үҥкүүһүт. Түөртээх уол – “Ньургуһун” уһуйаан иитиллээччитэ”, – диэн кэпсиир айар куттаах ыал дьоллоох ийэтэ Наталья Слепцова. Киинэ туһунан – бүгүҥҥү хаһыакка.

“Куоракка көһөн кэлбитим аҕыйах сыл буолла. Онон, манна ити кыһалҕаны балачча көрүстүм. Арай куорат 1 №-дээх поликлиникатыгар босхо эмкэ ырысыабы суруйалларын уонна онно баар эмтиэкэттэн тута ылалларын билэбин. Хата, улууска олорор эрдэхпинэ, арыый судургу этэ. Чэпчэтиинэн туһанааччылары Арассыыйа, эрэгийиэннээҕи диэн араҥаларга араараллар. Улууска олордохпуна өссө улуус­тааҕы чэпчэтиинэн туһанааччыларга киирсэр этим” бу саҥа эмтэр атыыга киирбиттэрин туһунан суруналыыс Надежда Егорова суруйуутуттан холобурдаатым. Ааҕыҥ уонна сэргээҥ.

“Быйыл кыһын Амма улууһугар бара сырыттахпына, Бөтүҥ оскуолатын үлэһиттэрэ оол, хаһааҥҥыта эрэ умнулла быһыытыйбыт оҕо сааспар эргитэн илдьибиттэрэ. Биирдэ туттуллар чааскы түгэҕин сабар-саппат гына кутан, тэлгэһэ отуттан уратыта суох амтаннаах, чээлэй күөх дьүһүннээх утаҕы амсаппыттара. Итиэннэ киһиэхэ бэрт туһалааҕын, эмтээҕин, битэмииннээҕин кэпсээбиттэрэ” диэн бэлиэтиир суруналыыс Людмила Попова. Дьэ, бу туох отуй? Сиһилии “Саха оту сиэбэт” дииллэр да…” матырыйаалтан билиэххит.