«Саха сирэ» хаһыат чэппиэрдээҕи нүөмэригэр тугу суруйда?

«Саха сирэ» хаһыат чэппиэрдээҕи нүөмэрэ санааны көтөҕөр, эрэли үөскэтэр матырыйаалларынан баай.

Бу нэдиэлэттэн СӨ Бырабыыталыстыбатын ааспыт сыллааҕы үлэтин түмүгүн отчуота улуустарга саҕаланна. Отчуоттары  “Саха сирэ” хаһыаттан бастакынан суруналыыс Егор Карпов Эдьигээн уонна мин Горнай улуустарыттан саҕалаатыбыт. Онон хаһыат бүгүҥҥү нүөмэригэр бу улуустартан үгүс сонуну ааҕыаххыт.

Бүгүҥҥү “Сонор суолугар” балаһаҕа Таатта улууһун Чыамайыкытын бөрөһүтэ Семен Уткин уонна кини биригээдэтин туһунан кылгастык  кэпсээтибит.  Семен Владимирович биир үтүө күн эмискэ бөрөһүт, булчут буолбатаҕа чахчы. Чыамайыкыга сэбиэскэй кэмтэн кэпсээҥҥэ киирбит Николаев Василий Николаевич курдук байанайдаах булчуттар олорон ааспыттара эмиэ эдэр киһи булчут буоларыгар олук буоллаҕа. Хайа, уонна манна эр киһи барыта да булчут буоларыгар саарбахтаабаккын. Онон бу киһи  болҕомтотун тардар матырыйаалы хайаан да ааҕыҥ диэн сүбэлиибин.

Саха АССР тэриллибитэ 100 сылыгар Ил Дархан Айсен Николаев Ийэ сылын биллэрбитэ. Бу ааспыт сылга туох үлэ-хамнас ыытылынна, сыал-сорук туолла дуо? Суруналыыс Ангелина Васильеваны кытта бүгүҥҥү хаһыакка сүрүн тэрээһиннэри ырытан көрүҥ, түмүктэрдэ оҥоруҥ.

Чэппиэрдээҕи хаһыакка Төрөөбүт тыл уонна сурук-бичик күнүн иитинэн СӨ Ил Дарханын уонна Бырабыыталыстыбатын дьаһалтатыгар тыл сайдыытын боппуруостарын сүрүннүүр управление салайааччыта, тыл билимин хандьыдаата, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Римма Жиркованы кытта суруналыыс Людмила Попова кэпсэттэ.

1997 сыл. Сэтинньи 29 күнэ. Бу күн Нам улууһун Партизан нэһилиэгин олохтооҕо Иван Халдеев 6 саастаах уонна 7 ыйдаах кыргыттарын сыллаталаан ылаат, үлэтигэр тиэтэйбитэ. Бу күн кини олоҕун тосту уларытыан, кыргыттарын аны саҥаларын эрэ истэн улаатыннартыан хантан сэрэйиэй? Эдэр киһи улахан кыамталаах массыынанан бэрэбинэ тиэйэр массыынаҕа суоппардыыра. Дьиэтиттэн тахсаат, аҕыйах чааһынан Иван айаннаан иһэн, массыына саахалыгар түбэспитэ.  Ити курдук, Иван Халдеев 25 сыллааҕыта икки хараҕа суох буолан хаалбыта… Бу олоххо тардыһыыта күүстээх эмчит туһунан бүгүҥҥү хаһыакка суруйуубун ааҕыҥ.

Нэдиэлэ ахсын хас биирдии уокуруктан биэстии-алталыы ыты туталлар. Куорат үрдүнэн бэйдиэ сылдьар ыты тутар сэттэ биригээдэ үлэлиир. Ол эрээри, куорат кытыы уулуссаларыгар ыт ахсаана аччаабыта көстүбэт. Ыттары хайдах туталларый? Бу туһунан суруналыыс Ульяна Захарова сытыы матырыйаалын ааҕыҥ.

“Суруйааччы Валерий Никифоров-Суор Уола Үөһээ Бүлүү улууһуттан төрүттээх. Байыаннай эпэрээссийэҕэ баҕа өттүнэн барбыта. Мин Валерий Никифоровы кытта аан бастаан 2015  сыллаахха биир тэрээһиҥҥэ сылдьан билсэн турабыт. Ол кэмтэн сэттэ сыл ааспыт. Арай биир күн Анаабырга олорор дьүөгэм: «Суор Уола диэн суруйааччыны билэҕин дуо, кэргэним кини кинигэтин ааҕыан баҕарар», – диэтэ. Мин ол күн «Айар» кинигэ кыһатыттан Суор Уолун «Түүҥҥү Куо» кинигэтин булан ыыппытым. Улуустарга  олорор дьон-сэргэ наһаа ааҕар, сэргиир эбит. Кинини кытта кэпсэтиибин салгыы ааҕыҥ”, — диэн суруйар суруналыыс Ульяна Захарова. Ааҕыҥ уонна сэргээҥ.

“Дьиктитэ диэн, Маҥааччыйа анал хоско аһыы  киирдэҕинэ, робот синньин сууйан баран, биирдии эмиийиттэн тус-туһунан анаалыс ылар эбит. Үчүгэй буоллаҕына, ынах үүтүн переработкаҕа ыыталлар. Мөлтөх буоллаҕына – бу ынаҕы үчүгэй буолуор диэри туспа изоляторга туруораллар. Бу бэрт сонун “Сыымахха Маҥаччыйаны робот ыаҕа” диэн матырыйаалы хайаан да булан ааҕаргытыгар сүбэлиибин.

“Малдьаҕарга толору хааччыллыылаах дьиэни бастакынан туттубутум. Ол ону биир дойдулаахтарым сэргээн, бэйэлэригэр киллэртэрэн барбыттара. Саастаах инбэлииттэри, тыыл бэтэрээннэрин бастакынан хааччыйбытым. Биһигинэн гаас утаҕын көрдүүр улахан кыамталаах массыыналар, араас куруус тиэйэр тиэхиньикэ ааһар. Онон автосилиэсэр олус наадата биллибитэ. Ол иһин аны бу наадыйыыны толуйар үлэни оҥоро сылдьабын” диэн сөбүлүүр идэлэригэр таба тайаммыт дьон дууһалара сытар үлэлэригэр  сарсыарда аайы үөрэ-көтө барар дьонтон биирдэстэрэ, ким санаатын үллэһиннэ? Бу туһунан бүгүҥҥү хаһыаттан билиэххит.

“Дьол” диэн өйдөбүлгэ ураты көрүүлээхпин. Олохпор үөрбүт чыпчылҕан түгэннэрбин олоҕум дьоллоох түгэннэринэн билинэбин. Үөрбүт киһи тулатын дьоллоох хараҕынан көрөр, ис туруга, кута-сүрэ нус-хас буолар, онон киһи ис-тас эйгэтин бэйэтэ киэргэтэр кыахтаах. Баайыттан, дьадаҥытыттан, үрүҥ, хара үлэһититтэн тутулуга суох олох түбүгэ, үөрүүтэ дьолу үөскэтэр. Сайын ача күөх оту охсон нэлэһиттэхпинэ, түмүллүбүт санаабын үллэстэн ыстатыйа суруйбутум хаһыакка бэчээттэннэҕинэ, олус үөрэбин, дьоллонобун.  Булчут бултуйдаҕына, эмчит ыарыһаҕы таба эмтээн үтүөртэҕинэ, учуутал, төрөппүт оҕолорун ситиһиилэриттэн, учуонай наукаҕа саҥа арыйыыларыттан үөрэр, дьоллонор” бу курдук “Хаһыат уонна ааҕааччы” рубрикаҕа өрөспүүбүлүкэ үөрэҕин үтүөлээх үлэһитэ, Ньурба улууһун бочуоттаах гражданина Сэмэн Батаакап олоҕор көрсүбүт, кэрэхсээбит, үөрбүт түгэннэриттэн холобурдарын киһи аахтар ааҕа олоруох курдук. Ааҕыҥ уонна сэргээҥ.