“Саха сирэ” хаһыат саҥа чэппиэрдээҕи нүөмэрэ – интэриэһинэй!

Үүммүт 2023 сылынан күндү ааҕааччыларбытын, өрөспүүбүлүкэ бары олохтоохторун “Саха сирэ” хаһыат иллээх айар кэлэктиибин аатыттан итиитик-истиҥник эҕэрдэлиибит! Бары санаабыт толкуйгут уонна былааҥҥыт кэмигэр туоларыгар баҕарабыт.

“Саха сирэ” хаһыат быйылгы сыллааҕы бастакы нүөмэрэ тугунан кэрэхсэтиэн сөбүн кылгастык билиһиннэриим.

Сарсын, тохсунньу 13 күнүгэр, Арассыыйа бэчээтин көрсө хаһыат “Манчаары” сыһыарыылаах таҕыста. Бу урукку сылларга “Саха сирэ” хаһыакка үлэлээн ааспыт үтүөкэннээх суруналыыстарга анаммыт сыһыарыы ааҕааччы киэҥ араҥатын болҕомтотун тарта диэтэхпитинэ, сыыспаппын. Үлэлэрин саҥа саҕалаан эрэр айар үлэһиттэр, эдэр суруналыыстар, улуустар уопсастыбаннай кэрэспэдьиэннэрэ уопуттаах суруналыыстар суруйууларыттан үөрэнэр, арыллар аартыктара – бу “Манчаары” сыһыарыы.

…  “Бүгүн чэппиэр. Ол аата, “Саха сирэ” хаһыатым кэлиэхтээх. Кэлин өйдөөбүтүм, бу күнү, испэр, күүтэр буолбут эбиппин. Хаһыаппын илиибэр ыллахпына, үлэлии-хамсыы сылдьыбыт үтүө күннэрим, сахалыы тыыннаах кэлэктииппит оргуйан олорбут олоҕо бүүс-бүтүннүү тиллэн кэлэргэ дылы. Оттон эн-мин дэспит, хаадьыласпыт даҕаны, ууну-уоту ортотунан ааспыт эрэллээх доҕотторум харахпар көстөн кэлэллэр. Ол, арааһа, сааһырыы бэлиэтэ буоллаҕа… Бу өйдөөн кэллэхпинэ, сахалыы тыллаах чахчы да аатырбыт, биллибит-көстүбүт, Үрдүк Үөһээ Айыылартан анаан-минээн этитиллэн түһэриллибит дьону кытары алтыһыннарбыт эбит. Дьылҕа Хаан тойонум, махтал буоллун Эйиэхэ! Тоҕо диэтэххэ, бу дьон үксүлэрэ үрүйэ уутун курдук ыраас, сир симэҕин курдук сиэдэрэй саха тылын имитэн-хомутан кустук сэттэ өҥүнэн оонньотоллоро. Ийэ тылбыт өҥүн-дьүһүнүн, баайын, минньигэһин, ууһун, кэрэтин, күүһүн, хомуһунун, хомоҕойун өлүөр туруктууллара. Төрөөбүт тылбыт эрчимэ энчирээбэтин, төлкөтө төннүбэтин, түөрэҕэ түҥнэстибэтин туһугар туруулаһаллара. Бэйэлэрэ да билбэттэринэн, ол үйэлээх үгэскэ, быстыбат ситимҥэ биһигини такайбыттара” диэн  СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ,  Суруналыыстыкаҕа Судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата,  Сунтаар улууһун бочуоттаах гражданина Милан Афанасьев суруйар. Ытыктанар суруналыыс ким туһунан ахтыы суруйбутун бүгүҥҥү хаһыакка ааҕыҥ.

Сытыы боппуруоһу таарыйдахха, суруналыыс Сайаана Львова “Сатамматах “Сатал” диэн матырыйаалыгар соторутааҕыта тахсыбыт саахал төрүөтүн сиһилии ырытыыта үгүс ааҕааччы болҕомтотун тардыаҕа. “Бу күннэргэ буолан ааспыт мунньахтарга биллибитинэн, «Якутскэнерго» ПАУо «айдааннаах» ситими бэйэтин балаансатыгар ылыан баҕарбат, тоҕо диэтэххэ, бииринэн, «Радиоцентр» подстанцияттан «Сатал» микро-түөлбэҕэ диэри барар үрдүк күүрүүлээх ситим табаарыстыба уопсай баайынан буоларынан, иккиһинэн, олохтоохтор электроэнергияҕа 30 мөл. солк. кэриҥэ иэстээхтэринэн. Мунньахха эппиттэринэн, 9 уонна 10 кыбартаалларга сирдэрин учаастагын докумуонун кыайан бэйэлэрин ааттарыгар оҥорботторуттан сылтаан, регистрациялара суох буолан төлөөбөккө, электроэнергияҕа иэс үөскээбит. Онон көҕүлүүр бөлөх аны «Сатал» түөлбэ дьиэлэрин чааһынай олорор тутууга көһөрөргө туруорсар”, — диэн бииртэн биир тахса турар төрүөтү салгыы аахтаххына, араас толкуй үөскүүр.

“Иккис эрээккэ кытыы миэстэ баарыгар тиийэн оннубун булабын. Аттыбар бэрт оттомноох уол олорор, атыттар курдук төлөпүөнүн хаһыспат, кэпсэтэ олорбот. Аттыгар улахан киһи суоҕун көрөн, дакылаатын ааҕа тахсыбытын кэннэ, кэннигэр олорор уһуйааччыттан салайааччыта ханна баарын ыйыталаһабын: “Суох, соҕотох сылдьар. Бэҕэһээ “Өрөгөйгө” сарсыарда бэрт эрдэ кэлбит этэ. Наһаа үчүгэйдик кэпсиир оҕо, салайааччыта суох”, – диэн хоруйдаата. Бу – Ленскэй куорат 3-с нүөмэрдээх оскуолатын 5-с кылааһын үөрэнээччитэ Федя Погудин. Дьиэ көтөрүн инкубаторынан таһааран иитиигэ аналлаах тиэмэлээх. Бэрт боччумнаахтык кэпсиир, чинчийиитигэр тугу бэлиэтии көрбүтүн ыйар. Аны эспиэртэр ыйытыыларыгар букатын улахан киһилии хоруйдуур, мух-мах барбат. Чинчийиини ким эрэ ыйыытынан буолбакка, чахчы бэйэтэ быһаччы көрөн-истэн оҥорбута тута биллэр” – суруналыыс Людмила Попова бу күннэргэ буолан ааспыт оскуола оҕолорун “Инникигэ хардыы” научнай-практическай кэмпириэнсийэлэрин туһунан сиһилии билиһиннэриитэ үгүс ааҕааччы болҕомтотун тардыаҕа.

Былырыын Дьокуускайга Сахалыы эмтэнии киинэ аһыллыаҕыттан ыла, бу тэрилтэ аана сабыллыбат буолла. Поповтар дьиэ кэргэн – эмчит династия. Онон бүгүҥҥү хаһыакка Үлэ сылынан сибээстээн, дьон доруобуйатын тупсарар туһугар сахалыы эмтэнии ньыматын анаан дириҥник үөрэтэн, баһылаан, аны наукаҕа сыһыаран үлэлии сылдьар эмчиттэр үлэлэрин кытта билсиҥ. Кэрэхсэбиллээҕэ баар, эмчиттэр сүрүн туттар тэриллэрэ – ынах муоһа. Дьэ, тоҕо? Оҕус уонна ынах муоһа атын-атын дьайыылаахтар дуо? Сиһилии “Эмчит Эрхаан Попов: “Үтүөрбүт киһи үөрбүт хараҕыттан күндү суох…” матырыйаалы ааҕыҥ.

“Үөрэхпит бүтэрин саҕана биһиэхэ “Саха тыйаатырыгар үлэлии киириэхпит диэн сананымаҥ даҕаны!” диэн биллэрбиттэрэ, миэстэ суох диэбиттэрэ. Ону туох диэхпитий, истэн эрэ кэбистэхпит дии. Арай, биирдэ дьиэм таһыгар мас хайыта сырыттахпына…” диэн санаатын ким үллэһиннэ? Мас хайыта сырыттаҕына салгыы  туох буолбутуй? Бу туһунан салгыы “Наар куһаҕан дьону оонньууртан кыбыстар этим” суруналыыс Егор Карпов матырыйаалыгар ааҕыҥ.

“Уу ылар сиригэр дьиэлээх дьон сэрэхтээх буолуҥ. Сыана, нолуок үрдүө, онон аһы хаһааммыт ордук. Улахан куораттарга дэлби тэбиилэр буолуохтарын сөп. Киин куораттарга тиийэр да буоллаххытына, дьон мустар сиригэр сылдьа сатаамаҥ. Бу буолуохтаах араллаан буола турар, ону билигин хайдах да уларыппаппыт. Инникигэ биир эрэ хайысха баар буолбатах, хас да баар, уларыйа, дьайса тураллар, онон быһаччы этэн кэбиһэр эмиэ кыаллыбат. Биһигини итэҕэлбит көмүскүөн сөп. Элбэх идэлээх дьоммут уолаттарбытыгар көмөлөһө, алгыс түһэрэ сылдьаллар. Маннык кэмҥэ киһи кута-сүрэ бөҕөргүүрүн туһугар айылҕаны кытары чугас буолуохтаах. Саха итэҕэлэ саҥалыы тыын ылан эрэр. Уһуктубут күүһү үтүөҕэ эрэ туһаныллыахтаах. Дьону эмтиэхтээх эниэргийэ хаайтарыа суохтаах. Киһи үтүөрбүтүн көрдөхпүнэ, күүспэр күүс эбиллэр. Саамай улахан наҕараада – эмтээбит киһиҥ үтүөрбүтүн көрүү, – диэн кини кэпсиир.”- бу суруналыыс Ангелина Васильева “Айыына Суордаах:” Биһигини итэҕэлбит быыһыаҕа” диэн матырйыаалыттан холобурдаатым. Ааҕыҥ уонна сэргээҥ.

“Алуо, алуо, Бэчэслаб, Бэчэслаб! – Бүөтүрүм бэрт боростуойдук, өртөн билсэр киһитин курдук, “Кыым” хаһыат сорудаҕынан навигацияҕа бэлэм хаамыытын көрдөрө өрөмүөннүүр собуот үлэһиттэрин хаартыскаҕа түһэрэ Жатайга баран кэлээри гынарын быһаарбытыгар, төлөпүөн нөҥүө өттүттэн эмиэ син балайда эппиэттээтилэр. Ааранан пароходство тойоно Бэчэслаб дэтэн өһүргэнэн, кыыһыран аккаастаата быһыылаах диэн дьааххана олордум. Бүөтүрүм: “Пасииба!” – диэн, бэккэ астыммыт быһыынан төлөпүөнүн ууран, имэрийэн ылла. “Тойон массыына биэрэн, илтэриэх, аҕалтарыах буолла. Бээрэ, Бэчэслаб аҕатын аата ким диэн этэй, умнан кэбиһээхтээбиппин, – киһим дьэ кэлэн туоһулаһааччы буолла. “Хонон баран дорообо!” диэн итини этэн эрдэхтэрэ. Хор, ити курдук, “Кыым” хаһыат фото-кэрэспэдьиэнэ Петр Оконешниковы оччолорго, ааспыт үйэ 80-с сылларыгар, Өлүөнэ өрүс холбоһуктаах пароходствотын начаалынньыга Вячеслав Александрович Минеев, эмиэ оччолорго Саха сиригэр аан бастаан биирдиилээн, улахан тэрилтэлэр тойотторугар баар буолан эрэр омук сиэдэрэй ланкрузер массыынатынан лаҥкынатан хатааһылатан турар” – диэн Уйбаан Силиги бэрт интэриэһинэй холобуру кэпсээн сэргэхситтэ.

Күндү биир идэлээхтэрбит, хаһыатчыттар, суруналыыстар, айымньылаах, түбүктээх үлэҕитигэр, олоххутугар көрсөр, көрсүбүт умнуллубат, көрдөөх күлүүлээх түгэннэргитин, түбэлтэлэргитин суруйан “Саха сирэ” хаһыат “Манчаары” сыһыарыытын “Дьээбэрэн-баабаран ыллахха” рубрикатыгар siligi50@mail.ru электроннай аадырыска ыытаргытын эрэнэ кэтэһэбит.