«Саха сирэ» хаһыат тугу суруйда?

Ыам ыйын 6 күнүгэр Ил Дархан Айсен Николаев Кыайыы 79 сылын көрсө, Саха сиригэр олорор, Аҕа дойду сэриитин кыттыылаахтарыгар 1-дии мөлүйүөн солкуобайы биэрэр туһунан ыйааҕа таҕыста.

Сэрии кыттыылаахтарын огдооболоругар, “Блокаднай Ленинград олохтооҕо” бэлиэлээх дьоҥҥо 10-нуу тыһыынча солкуобай төлөннө. Тыыл бэтэрээннэригэр 5-тии тыһыынча солкуобай бэрилиннэ. Быйылгыттан сэрии кэмин оҕолоругар сыл аайы Кыайыы күнүгэр харчынан төлөбүр төлөнөр буолла. Төлөбүр кээмэйэ — 3000 солкуобай. Бэтэрээннэргэ социальнай көмө туһунан сиһилии суруналыыс Ангелина Васильева “Сүгүрүйэбит эһиэхэ, бэтэрээн убайдар!” матырыйаалыгар ааҕыҥ.

“Куорат Дууматын оччотооҕу дьокутааттара, хамыыһыйа эрэдээксийэ туруорсуутун ис хоһоонун, суолтатын таба, сөпкө өйдөөбөтөхтөрө, суолталаабатахтара. Февронья Малгина бүтэй маһыгар өйөнөн, туппут “хара суруктарын” түөһүгэр хам тутан, уолаттарын кэтэһэн суолу одуулуу турар өйдөбүнньүгүн туора аспыттара хомолтолоох. Сахалыы халадаайын тэллэҕэ тэлээрэн, оҕо көтөҕүүлээх, холууптары көтүтэн эрэр дьоллоох, мааны дьахтары  ала-чуо Кыайыы 65 сылыгар да буолбатар, ханнык баҕарар тоҕоостоох түгэҥҥэ – Ийэ күнүгэр да буоллун, туруоруохха  сөп этэ. Ити кэриэтин Сайсары эбэ үрдүгэр Сайсары эмээхсин эрэйдээх тайахха тэптэрэн турара ордук чугастык ылыныллыа эбитэ буолуо” диэн суруйар “Манчаары” таһаарыыга эппиэттээх суруналыыс Иван Ксенофонтов-Силиги. Сиһилии бэҕэһээҥҥи  – хаһыакка.

Петр Константинович билигин улахан кыыһыгар олорор, сайын аайы даачаҕа тахсаллар. Быйыл сайын 99 сааһын туолар, билигин да көхтөөх, сэргэх, куорат бэтэрээннэрин сэбиэ­тин чилиэнэ буолан, уопсастыбаннай олоххо кыттыһар. Хаһыаттары ааҕар, тэлэбиисэри көрөр буолан, сонуннары истэ-билэ олорор. Хас бээтинсэ аайы хаһыаттарын күүтэр. Иннэҕэ сап уктаран баран, хайаан да хаһыаттарын тиһэр, ыһыллыбатын курдук, ортотунан хам тигэр. Аҕа дойдуну көмүскүүр сэрии бэтэрээнэ,  эһиил 100 сааһын туолар Петр Константинович Яковлев туһунан  ааҕыҥ.

“Балбааҕы харайыы сокуона” 2022 cыл от ыйын 14 күнүгэр олоххо киирбитэ. Ааспыт сыл кулун тутар 1 күнүттэн үлэтин саҕалаабыта. Сокуон олоххо киириэҕиттэн аны урукку курдук балбааҕы хотон таһыгар дьапталҕалыыр, олбуор оҥхой сирдэрин дэхсилиир бобуллубута. Саҥа сокуон туһана суруналыыс Ульяна Захарова ырытта.

“Бу оскуола маҥнайгы сыбаайатын түһэрэллэригэр суруналыыстар халыҥ кэккэлэригэр баарым. Аҕыйах сыл иһигэр дьэндэйэн тахсыбыт оскуола кэтит, үрдүк кирилиэһин дабайан тахсан ааны арыйааппын кытта миигин букатын атын, аныгы үөрэх кыһата уруйдуу көрүстэ”. Хаҥалас улууһун Өктөм агро-хайысхалаах орто оскуолатын туһунан суруналыыс  Людмила Попова суруйуутун ааҕыҥ уонна сэргээҥ.

Саха сиригэр нэһилиэнньэ хас биирдии үһүс киһитэ араас моһуоннаах уонна мааркалаах массыыналааҕа биллэр. Билигин массыына сыанатын балаһыанньата хайдаҕын билээри, суруналыыс Василий Прокопьев солуоннары кэрийдэ, ырыынакка тиийэ сырытта. Тимир көлө сыаната төһө үрдээтэ? Ааҕыҥ уонна сэргээҥ.

Дьиктитэ баар, бэйэм да билбэппинэн, араас кэмҥэ улуустарга командировкаларга   сылдьан Николай Уваровскай үлэлэрин аттыгар анаан хаартыскаҕа түһэр эбиппин. Холобура, Нам Аппаанытыгар саҥа култуура киинигэр тутуллубут сэргэни бырабыыталыстыба отчуотугар сылдьан бэлиэтии көрбүтүм. Ол аттыгар хаартыскаҕа түспүтүм. Аны Томпо улууһугар эмиэ бырабыыталыстыба отчуотугар сылдьан, Хаандыга гимназиятыгар кырасыабай бэйэлээх аарка-­ыскамыайканы олус сэргии көрбүтүм. Ону эмиэ сөбүлээн, хаартыскаҕа түспүтүм. Бу барыта биир уус – Николай Уваровскай үлэлэрэ эбит! Кэлиҥҥи сылларга саҥа тутуллар социальнай эбийиэктэр бары сахалыы тыыннаах киэргэтиллэр буоллулар. Онон Николай Уваровскай күн бокуойа суох – сакаас бииртэн биир киирэ турар. Маһы ыллатар маастар туһунан – бэҕэһээҥҥи  хаһыакка.

Сэбиэскэй кэм оскуолатын биир алҕаһа – билиҥҥи курдук оҕону анал идэҕэ уһуйуу суоҕа. Ол да иһин буолуо, үгүс оҕо доҕотторун “батыһан” араас үөрэххэ киирбит холобура үгүс. Кинилэртэн ким эрэ түбэһиэх талбыт үөрэҕин сөбүлээн, үлэһит бэрдэ буола үүнэрэ. Үгүстэрэ идэлэрин сыыһа талбыттарын өйдөөн, үөрэхтэриттэн тохтуурга күһэллэр түбэлтэлэрэ эмиэ баара. Лена Атласова эмиэ оҕолору “батыһан”, СГУ Тыа хаһаайыс­тыбатын факультетыгар бэтэринээр идэтигэр үөрэнэ киирбит. Онно үөрэҕин ылыммакка, уурайан, дойдутугар тиийэн уһуйааҥҥа иитээччинэн үлэлээбит. Онтон … соһуччу түгэн тосхойор. Куоракка наадатыгар кэлэн, биир ардахтаах күн икки этээстээх мас дьиэ аттыгар оптуобус тохтобулугар турдаҕына, дьүөгэтэ соһуччу түбэһэ кэлэн, “манна ырыаҕа үөрэтэллэр, киирэн туттарсан көрүөххэ” диэн ыҥырбыт. Билигин аат-суол буолан олорор, “Үлэ киһитэ” бириэмийэҕэ тиксибит Нам улууһун олохтооҕо Елена Кутукова салгыы дьылҕата хайдах салаллыбыта – интэриэһинэй: ааҕыҥ уонна сэргээҥ.

Суруналыыс Женни Стрюкова бэлэмниир “Ыйыт-хоруйдуубут” диэн балаһаҕа дьон үксүн үлэҕэ сыһыаннааҕы ыйытар. Ааҕааччыларбыт олох-дьаһах боппуруостарын чуолкайдаһаллар.  Холобура, “Тыа сиригэр тыа хаһаайыстыбатыгар үлэлии барар эдэр исписэлиистэргэ туох көмө көрүллэрий?”  диэн Горнайтан Андреевтар ыйытыыларыгар СӨ Агропромышленнай комплексы ресурсанан хааччыйар киин дириэктэрин солбуйааччы Дмитрий Филиппов туох диэн хоруйдаата? Бу курдук атын ыйытыыларга эмиэ хоруйдары булуоххут.