Саха сирэ инники күөҥҥэ бигэ туруктаахтык таҕыста

Ахсынньы 19 күнүгэр Ил Дархан Айсен Николаев Ил Түмэҥҥэ үгэс буолбут Анал этиитигэр өрөспүүбүлүкэ сайдыытын сүрүн кэскиллээх хайысхаларын эттэ. Ил Дархан сүрүн болҕомтотун социальнай көмөнү оҥорууга, экэниэмикэни сайыннарыы миэрэлэрин ылыныыга, нэһилиэнньэ дохуотун үрдэтиигэ, тыа хаһаайыстыбатын уонна урбааны өйөөһүҥҥэ, доруобуйа харыстабылын, үөрэхтээһин тиһигин көдьүүһүн үрдэтиигэ, тулалыыр эйгэни харыстааһыҥҥа уурда.
Ил Дархан Айсен Николаев Анал этиитигэр кэлэр 2023 сылы Үлэ сылынан биллэрдэ.

Анал байыаннай дьайыы

Анал байыаннай эпэрээс­сийэ кыттыылаахтарыгар уонна кинилэр дьиэ кэргэттэригэр быйыл күһүн ылыллыбыт ыйааҕынан оҥоһуллар көмө туһунан иһитиннэрдэ. СӨ Бырабыыталыстыбата анал ба­­йыаннай эпэрээссийэҕэ кыттаач­чылары эбии хааччыйар соруктаах суһал ыстаабы тэрийбитэ. Анал байыаннай дьайыыларга кыттар дьон уонна кинилэр дьиэ кэргэттэригэр уопсастыбаннай хамсааһыннар, тэрилтэлэр, муниципальнай тэриллиилэр уонна волонтердар көмө оҥороллор. Анал байыаннай дьайыыларга кыттааччыларга көмө оҥорор Биир кэлим координационнай киин Бастайааннай бэрэстэбии­тэлистибэ иһинэн тэриллэн, Тирэх пууннары аһан үлэлэтэр.

Доруобуйа харыстабыла

Кэнники биэс сылга өрөспүүбүлүкэҕэ 65 биэлсэр-акушер пууна уонна быраас амбулаторията аһылынна, 124 мэдиссиинэ тэрилтэтэ өрөмүөннэннэ. Балыыһалар 228 саҥа массыынаны, ол иһигэр суһал көмө 89 массыынатын, ыллылар. Бу туһунан Ил Дархан Айсен Николаев Анал этиитигэр иһитиннэрдэ. Бу күннэргэ Бүлүүгэ балыыһа комплексын бастакы уочарата үлэҕэ киириэҕэ, Тааттаҕа, Чурапчыга, Уус Маайаҕа уонна Муомаҕа  киин балыыһалары тутуу саҕаланна. 2023 сылга Аммаҕа поликлиника, Бүлүүгэ, Намҥа уонна Ньурбаҕа эмтиир куорпустар, Майаҕа уонна Сангаарга балыыһа комплекстара тутуллуохтара. Нерюнгрига доруо­буйа харыстабылын эбийиэк­тэрэ саҥардыллаллар.

Сыл бүтүөр диэри 6 быраас амбулаторията уонна биир ФАП үлэҕэ киириэҕэ. Федеральнай өйөбүл көмөтүнэн Саха сиригэр быйыл сүрэх-тымыр киинэ үлэҕэ киирдэ. Онкология киинэ тутуллар. Эрэгийиэҥҥэ улахан болҕомто Арктика улуустарыгар ууруллар. Баатаҕайга балыыһа үлэҕэ киирдэ, Хонууга балыыһа комплекса тутуллар, үс сылга Арктика сэлиэнньэлэригэр  14 ФАП уонна быраас амбулаторията тутулунна. 2023 сыл бастакы аҥаарыгар  мобильнай биригээ­дэлэр өрөспүүбүлүкэтээҕи кииннэрин бырайыагын олоххо киллэрии былааннанар.

Социальнай көмө

Ил Дархан Айсен Николаев Анал этиитигэр Ийэ сылын түмүктэрин таһаарда, ону тэҥэ, кэлэр сылга ийэ буолууну, дьиэ кэргэни өйүүр миэрэлэри салгыыр туһунан кэпсээтэ. Ийэ сыла өссө түмүктэнэ илик эрээри, бу кэмҥэ диэри өрөспүүбүлүкэҕэ 11 549 оҕо төрөөбүт. Кинилэр бары “100 сыл оҕолоро” хапытаалы ылаллар. Ил Дархан бу хапытаал өссө 5 сылга уһуурун туһунан иһитиннэрдэ.

“Ийэҕэ үрдүк махтал” бэлиэни ылбыт ийэлэргэ 100 тыһыынча солкуобайы биэрэр туһунан эттэ. Ону тэҥэ, маннык бэлиэлээх ийэлэр “Үлэ бэтэрээнэ” аатын тэҥинэн ылаллар. Оттон “Дьоруой ийэ”, “Ийэ Албан аата” 1,2,3 ис­­тиэпэннээх мэтээли ылбыт дьахталлар, Арктика оройуоннарыгар олорор уонна 4-тэн элбэх оҕолоох ийэлэр “Үлэ бэтэрээнэ” ааты ылар ирдэбилгэ ыстаастара 20-тэн 10 сылга диэри көҕүрүүр буолла.

Бу кэлэр сылтан 17-рин туола илик оҕолордоох, кыра дохуоттаах ыаллар, хат дьахталлар биир кэлим босуобуйаны ылар буолаллар. Босуобуйа кээмэйэ биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр арыый үрдүк. Ол курдук, ыаллар төһө дохуоттаахтарыттан тутулуктанан, босуобуйа кээмэйэ хас биирдии оҕоҕо 11-22 тыһыынча солкуобайга, хотугу улуустарга 13-26 тыһыынча солкуобайга тэҥнэһэр.

Үөрэхтээһин

Айсен Николаев: «Дойду инникитэ – педагогтар илиилэригэр. 2023 сыл дойдуга Педагог уонна Аҕа сүбэһит сылынан биллэриллибитэ. Судаарыстыба баһылыгын бу быһаарыытыгар педагогу үрдүктүк тутуу, дойду үөрэҕин утумнааһын көстөр. Бэрэсидьиэн биллэрбит сылын өйөөн, 36 Аҕа сүбэһит-педагогка 100-түү тыһ. солк. СӨ Ил Дарханын бириэмийэтин олохтуубун», – диэн иһитиннэрдэ.

Учуутал оҕоҕо аныахтаах бириэмэтин, хаһан даҕаны бүппэт отчуоттары толорорго ыытар. Педагог маастарыстыбатыттан, кыттыытыттан киһи хапытаалын хаачыстыбата быһаччы тутулуктаах. Маныаха үөрэх тэрилтэтин салайааччытын сүрүн соруга, педагог үөрэх саҥа көрүҥүнэн үөрэтэригэр, оҕолорго саамай улахан билиини тиэрдэригэр көҕүлээһинэ буолар диэн эттэ. Итиэннэ итэҕэһи сэргэ уһулуччу түмүк эмиэ баарын, бэрэсидьиэн ыйааҕынан Саха сирин учуутала Виктор Филиппович Потаповка Арассыыйа норуотун учуутала аат иҥэриллибитин ахтан аһарда.

Тыа хаһаайыстыбата

Тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыыга кэлэр сыл судаарыстыбаннай бүддьүөтүгэр үбүлээһини өссө 2,6 млрд солк. улаатыннаран, уопсай кээмэйэ 14,2 млрд солк. тэҥнэһиэҕэ. Икки сыл устата үүт субсидията икки төгүл ­улаатта диэн этэллэр. Ол курдук, тэрээһиннээх хаһаайыстыбаларга үүт субсидията 35-тэн 50 солк. диэри үрдээбитэ, кэлэр сылга өссө 10 солкуобайынан эбиллэрэ күүтүллэр. Ил Дархан Саха сирин агробырамыысыланнаһын комплексын сүрүн соругунан олохтоох аһы-үөлү дэлэтии буоларын бэлиэтээтэ.  Ол курдук, кэтэх хаһаа­йыстыбалар ийэ төбөҕө 35 тыһ. солк. ылбыттара. Ити көмөтүнэн тыа сирин 9722 олохтооҕо 1,3 млрд солк. ыллылар. Кэлэр сылга субсидия 37 тыһ. солк. диэри үрдүөҕэ. Ол да буоллар, быһаарылла илик кыһалҕалар баалларын Ил Дархан бэ­­лиэтээтэ.  Бэйэ бородууксуйатынан хааччыллыы намыһах. 2024 сылга орто таһымы 54,6 % диэри тиэрдэр сорук турбута.

Быйыл Сунтаар улууһун «Кириэстээх» ТХПК ыанньыксыта Владимир Африканович Михайлов Арассыыйа Үлэ Дьоруойун аатын ылар чиэскэ тиксибитин киэн тутта эттэ.

Экология уонна айылҕа харыстабыла

Саха сиригэр биир сүрүн боппуруоһунан буолар ойуур баһаардарыгар туох-ханнык үлэ ыытыллыбытын иһитиннэрдэ. «Ойуур баһаардарын умуруорууга бары өттүнэн сөптөөх болҕомто уурулунна. Ол түмүгэр 2021 сыллааҕыны кытта тэҥнээтэххэ, Сахабыт сиригэр ойуур баһаардара туруулара үс төгүл аччаата. Былырыын 1679 ойуур ба­­һаара турбут буоллаҕына, быйылгы 531-гэ тэҥнэһэр. 2021 сылга 8 мөлүйүөн гектардаах сири уот мэҥиэстибит буоллаҕына, ол 560 тыһ. гектарга диэри түстэ. Ол эбэтэр 14 төгүл кыччаабыт. Быйыл Саха сиригэр ойуур баһаардарын умуруорууга  үп көрүллүүтэ 5,5 төгүл  үрдүүрэ ситиһиллибитин түмүгэр, федеральнай бүддьүөттэн 1,6 млрд солк. тыырыллыбыта. Өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн тустаах сыалга үп көрүллүүтэ 2,5 төгүл үрдээтэ. Сөптөөх үп көрүллэн, ойуур баһаарын умуруорууга анал идэлээх дьон ах­саана 1119 исписэлиискэ диэри уонна салгын аалларынан ойуур баһаардарын бэрэбиэркэлээһин, хонтуруол­лааһын 4 төгүл үрдүүрэ ситиһилиннэ. Ону тэҥэ, саҥа авиа­отделениелар Томпо, Үөһээ Халыма уонна Өймөкөөн улуустарыгар тэрилиннилэр. Ойуур ба­­һаарын утары үлэлиир сулууспалар ыарахан уйуктаах 170 анал тиэхиньикэнэн хааччылыннылар диэн Айсен Сергеевич тоһоҕо­лоон бэлиэтээтэ.

Бырамыысыланнас

Саха сирин бырамыысыланнаһын үүнүүтэ бу сыл 11 ыйыгар 112,2 % тэҥнэстэ. Сиртэн хостонор туһалаах баай быйылгы кэриҥин сыаналаатахха, былырыын ситиһиллибит историческай таһымыгар тиийдэ.

Ил Дархан кэнники биэс сылга экэниэмикэни инвестиция­лааһыны 1,5 трлн солк. ситиспиппитин эттэ. Бырамыысыланнас оҥорон таһаа­рыытын үрдээһинэ бүддьүөккэ эбии дохуоту киллэрэр. 2023 сылга үктэнэрбитигэр, быһа холуйан ааҕыынан, до­­хуот кээмэйэ 272,9 млрд. солк. буолуохтаах.

РФ Бэрэсидьиэнин сорудаҕынан 2030 сылга диэри «Лена», «Бүлүү» уонна «Халыма» федеральнай айан суолларынан сылы эргиччи тохтоло суох хааччыйар суол оҥоһуллуо.

Ленскэйгэ электростанцияны тутуу, Нерюнгритааҕы ГЭС-и кэҥэтии, Дьокуускайдааҕы ГРЭС-2 иккис уочаратын тутуу былааннаналлар. Уопсайынан эниэргийэни туһаныы источниктарын саҥардыы барыа. Ил Дархан Айсен Николаев «Росатом» Госкорпорация 2024 сылга Саха сиригэр кыра кыамталаах АЭС тутуутун саҕалыыр былааннааҕын иһитиннэрдэ. 2024 сыл бүтүөр диэри Саха сирэ «Русгидро» хампаанньаны кытта 72 дизельнэй электростанцияны саҥардан тутуо.

Тырааныспар уонна суол хаһаайыстыбата

Айсен Николаев Саха сиригэр тырааныспар салаатын, суол хаһаайыстыбатын сайыннарыыга кэлиҥҥи кэмҥэ былааннаах үлэ ыытылларын эттэ. «2018 сылтан  2,5 тыһыынча килэмиэтир кэриҥэ суол  уонна 47 муоста тутулунна. Бу сылга эмиэ күргүөмнээх үлэ ыытыллан, рекорд олохтонон, 582 км суол уонна 7 муоста тутуллан үлэҕэ киллэрилиннэ. Күүтүүлээх-кэтэһиилээх «Халыма» суол Аллараа Бэстээхтэн Чурапчыга диэри учаастага аспаалланан, көнө суолунан айанныыр кыахтаннылар. Өрөспүүбүлүкэҕэ бастакытын түөрт балаһалаах суол Дьокуускай – Нам хайысхатын учаастагар тутулунна.

Итини таһынан Дьокуускайтан 14 арктическай бөһүөлэккэ субсидиялаах салгынынан көтүү үбүлээһинэ 10 төгүл үрдээн, 600 мөл. солк. тиийдэ. Быйылгыттан Аллараа Бэстээхтэн Владивостокка, Иркутскайга, Благовещенскайга диэри 20 тыһыынча пассажир айаннаата», – диэн Айсен Сергеевич бэлиэтээн эттэ.

Култуура

Ил Дархан Дархан быйыл саха омук дьиҥ баайын, олоҥхону харыстааһыҥҥа уонна тарҕатыыга элбэх үлэ ыытылынна диэн эттэ. Арассыыйа норуоттарын үйэлээх баайын сылыгар, Өрөспүүбүлүкэбит 100 сыллаах үбүлүөйүгэр Саха сирин култууратын сайыннарыыга элбэҕи ситис­тибит. Норуоппут киэн туттар баа­йын, киһи-аймах тылынан уонна өйүнэн айбыт култуурунай нэһилиэстибэлэрин чулуу айымньытын олоҥхону харыстыыр­га уонна дьоҥҥо киэҥник тарҕатарга улахан үлэ ыытылынна. Олоҥхо дьиэлэрин биир ситимэ тэрилиннэ, олору хааччыйыыга өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн сылга 50 мөл. солк. көрүллүөҕэ. Култуура харыстабылыгар сүдү оруоллаахтарын билинэн, биһиги олоҥхоһуттарга, оһуохай этээччилэргэ уонна тимир уустарыгар ый аайы бэриллэр истипиэндьийэ олохтоотубут. Өрөспүүбүлүкэбит үбүлүөйүгэр “Дьулуруйар Ньургун Боотур” олоҥхо саҥаттан толору бэчээттэнэн таҕыста. 100 сыллаах үбүлүөйгэ өрө көтөҕүллүүлээх тэрээһиннэргэ “Ньургун Боотур” операны Арассыыйа бастыҥ сыаналарыгар – Большой уонна Мариинскай тыйаатырдарга толоруу дьиҥнээх бриллиант буолан күлүмүрдээтэ.

Хаарбах дьиэттэн көһөрүү

«Хаарбах дьиэттэн дьону көһөрүү бырагырааматынан быйыл  Саха сирин куораттарыгар, оройуоннарыгар элбэх кыбартыыралаах 191 дьиэ тутулунна.  Итиннэ эбии өссө 72 дьиэ 2023 сылга үлэҕэ киириэ.  Бүгүҥҥү күҥҥэ  хаарбах дьиэттэн өрөспүүбүлүкэ 23460 олохтооҕо саҥа кыбартыыраларга көһөрө ситиһилиннэ. 3500 кэриҥэ дьиэ кэргэн олорор усулуобуйаларын тупсарыыга анал төлөбүрү ылла. Быйыл алтынньыга РФ Бырабыыталыстыбатын быһаарыытынан ОДьКХ-ны реформалааһын пуондатыттан  Саха сиригэр эбии үп-харчы көрүлүннэ диэн Айсен Сергеевич дьон олоҕо тупсарын туһугар туох үлэ ыытыллыбытын туһунан иһитиннэрдэ.

Урбаан уонна туризм

Дьоҕус биисинэскэ үлэлиир киһи ахсаана 122 тыһыынча киһиэхэ тиийдэ, бу экэниэмикэ салаатыгар кыттар дьон 26%-на. Бэйэ дьыалатынан дьарыктанар дьон ахсаанынан өрөспүүбүлүкэ Уһук Илин эрэги­йиэҥҥэ үс бастыҥ ахсааныгар киирэр.

Дьоҕус урбаан эйгэтигэр креативнай индустрия биллэр дьайыылаах эйгэ буолла. Бэрэсидьиэн Уһук Илин эрэги­йиэнигэр боломуочуйалаах бэрэстэ­биитэлэ Юрий Трутнев өйөбүлүнэн айар үлэни өйүүр инфраструктура оҥоһуллан «Үлэ кыбартаала» креативнай клас­тер тутулунна. 14 тыһ. кв.м. иэннээх сиргэ киинэ, анимация, медиа, дизайн эйгэтигэр сыһыаннаах табаары оҥорууга бары усулуобуйа тэрилиннэ. Бу күҥҥэ ити кластерга 70 резидени кытта дуогабар түһэрсилиннэ, аныгыскы сыл бу сыыппара икки төгүл элбиирин күүтэрин эттэ Айсен Николаев. Ахсынньы 1 күнүгэр Саха сирэ Russian Creative Awards кү­­рэскэ «Сыл саамай креативнай эрэги­йиэнэ» аатын сүктэ.

Туризм сайдыытыгар улахан болҕомто ууруллар. «Туризмы олохтоохтук сайыннарыыга, бастатан туран, ыалдьыттары көрсүү култуурата болҕомтоҕо ылыллыахтаах. Ол эрээри ардыгар намыһах таһымнаахтык көрсүү баар суол. Урбаан уонна туризм дьыалаларын министиэристибэтэ биир кэлим балаһыанньаны олохтоон, урбаанньыттары бу хайысхаҕа маассабайдык үөрэтэрэ уолдьаста. Онон сибэстээн 2024 сылга «Мир» каартанан айанныыр турис­тическай кэшбек федеральнай бырагырааматыгар ыалдьыттары көрсөр 10-тан итэҕэһэ суох өрөспүүбүлүкэтээҕи туристическай эбийиэги киллэрэр соругу туруорабын», – диэн эттэ Ил Дархан Айсен Николаев.

ИТ-индустрия

Ил Дархан Айсен Николаев ИT-индустрия сайдыытын туһунан санаатын эттэ. Быйыл өрөспүүбүлүкэҕэ үс тыһыынча км ВОЛС ситимэ тардылынна, Саха сирин олохтоохторун 90,96 %-на түргэн интэриниэтинэн хааччылынна. Итиэннэ «Синергия Арктики» бырайыак үлэтин саҕалаан, арктическай зонаҕа баар 86 бөһүөлэк интэриниэтинэн хааччыллыа.

Өрөспүүбүлүкэҕэ биир кэлим инновационнай экосистиэмэ баар буолла уонна сайдар кэскиллээх. Манна сүрүн үлэни «Якутия» технопаарка, ИТ-паарка, Арктикатааҕы инновационнай киин, үрдүк үөрэх кыһалара, сайдыы институттара ыыталлар. 2018 сылтан аҥаардас ИТ-пааркаҕа 1 050 үлэ миэстэтэ тэрилиннэ, 420 мөлүйүөн солкуобай инвестиция көрүлүннэ, резиденнэр 5 миллиард солкуобайы киллэрдилэр. Оттон өрөспүүбүлүкэ инновацияларын са­­йыннарыы пуондатын акселерационнай бырагырааматын нөҥүө 48 стартап ааста. Саха сирин ИТ-хампаанньаларын технологическай бородуукталара Арассыыйа уонна аан дойду ырыынагар таҕыста. Өрөспүүбүлүкэбит Уһук Илиҥҥэ ИТ-өҥөнү эскпортааһыҥҥа лиидэринэн буолан, 2021 сыл түмүгүнэн Арассыыйа эрэгийиэннэригэр 9-с бастыҥ иһигэр киирдэ.

Саха сирин куораттарын сайдыыта

Дьокуускай куорат, Нерюнгри уонна Алдан оройуоннарын социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыыларын туһунан ыйаахтар тахсыбыттара. Ыйаахтар сүрүн сыаллара – өрөспүүбүлүкэ бөдөҥ куораттарын уонна бырамыысыланнай кииннэрин сайыннарыы буолар.

Дьокуускай «ИT-столица» аатын ылан, манна сыыппара индустриятын инфраструктурата сайдыахтаах. Уһук Илин куораттарын бырайыактарыгар 100 мил­­лиард солкуобай ыытыллыаҕа диэн дойду бэрэсидьиэнэ Владимир Путин ахсынньы 15 күнүгэр этэн турар. Бу куораттар ол үбүлээһиҥҥэ кыттыахтара диэн этэн туран, Айсен Николаев олохтоох салайыныы уорганнарыгар федеральнай үбүлээһиҥҥэ хапсар туһуттан, сири-уоту былааннааһын, туһаныы, тутуу докумуоннарын ирдэбилгэ эппиэттэһэр курдук оҥорорго сүбэлээтэ.

Дьокуускай соҕуруу өттүгэр инфраструктураны сайыннарыы үлэтэ салҕаныаҕа. “Звезднай” түөлбэҕэ быйыл аан бастаан 26 тыһыынча кв.м. иэннээх олорор дьиэ үлэҕэ киириэҕэ. Онтон кэлэр сылга 600 киһини көрөр кыахтаах поликлиника, 315 миэстэлээх оҕо саада, 990 миэстэлээх оскуола уонна спортивнай саалалаах, сабыылаах каток тутуллуохтара.

2023 сылга 5 саҥа оскуола, ону таһынан кадеттар саҥа оскуолалара тутуллан киириэ. “ДСК” түөлбэҕэ иккис улахан оскуоланы тутуу саҕаланыаҕа. Сэргэлээх шоссетыгар 34 №-дээх интэринээт-оскуола эргэ дьиэтин оннугар Адаптивнай комплекс тутуллуоҕа. Бу 200 миэстэлээх уһуйааннаах, 350 миэстэлээх интэринээттээх, 550 миэстэлээх оскуола буолар. Доруобуйаларынан хааччахтаах оҕолорго үчүгэй усулуобуйа­лаах үөрэх кыһата буолуо диэн Ил Дархан бэлиэтээтэ.

Санаалар

Сахамин Афана­сьев, Ил Түмэн сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ:

– Ил Дархан Айсен Николаев бэлиэтээбитинэн, 2022 сылга ойууру баһаартан харыстааһыҥҥа ылыллыбыт дьаһаллар көдьүүстэрэ биллэрдик үрдээтэ, баһаартан сэрэхтээх буолууга бэлэмнэнии тэрээһиннэрин үбүлээһин улаатта. Ахсынньы 13 күнүгэр Федерация Сэбиэтин киэҥ ыҥырыылаах мунньаҕар Саха сирин парламенын көҕүлээһининэн баһаары утары оҥоһуллар кыраныысса кээмэйин көннөрүү көрүлүннэ. Ньиэби уонна ньиэп бородууктатын харайар эбийиэктэр уонна ойуур кыраныыссатын икки ардылара 50-тан 100 миэтэрэҕэ диэри тэйиччи буоларын курдук уонна минерализованнай балаһа иэнин 10-тан 30 миэтэрэҕэ диэри кэҥэтэргэ туруорус­тубут. Итини таһынан, өрөспүүбүлүкэ баһылыга халаан уутун утары дьаһаллары хааччыйар наадатын тоһоҕолоон бэлиэтээтэ. Федерация Сэбиэтигэр Саха сирэ киллэрбит Өлүөнэ өрүс тардыытын чэбдигирдии тэрээһиннэрин Арассыыйа уутун эбийиэктэрин экологическай чэбдигирдии федеральнай бырайыагар киллэрэр туһунан этиитин өйөөтүлэр.

Евгений Григорьев, Дьокуускай куорат баһылыга:

– Ил Дархан Айсен Николаев биһиги Дьокуускай куораппыт сайдарыгар этиитэ барыбытын үөрдүбүт буолуохтаах. Кэлэр сылга киин куоракка биэс оскуола тутуллан үлэҕэ киириэ. 2023 сылга Дьокуускай куорат олорор дьиэлэрин тиэргэннэрин тупсарыыга хаһааҥҥытааҕар даҕаны элбэх үбү – 450 мөл. солк. көрөргө эттэ. Былырыын Ил Дархан үбүлээһини өйөөн, быйыл 75 олорор дьиэ тиэргэнин тупсардыбыт. Эһиил бу көрүллэр үбүнэн 50-ча олорор дьиэ тиэргэнэ тутуллуо. Бу туруоруллубут соруктар биһиги киин куораппыт сайдыытыгар олус улахан суолталаахтар дии саныыбын.

Сергей Иванов, «АЛРОСА» хампаан­ньа генеральнай дириэктэрэ-бырабылыанньатын бэрэссэдээтэлэ:

– Саха Өрөспүү­бүлүкэтин баһылыга Айсен Николаев Анал этиитигэр кэлэр 2023 с. Үлэ сылынан биллэрдэ. Кэлэр сылга биһиги хампаанньабыт саҥа үлэ миэстэтин тэрийиини таһынан, каадырдары үөрэтиинэн, бэлэмнээһининэн дьарыктаныа. «АЛРОСА» хампаанньа бу сыл 9 ыйын эрэ устата 2000-н тахса киһини, Саха сирин олохтоохторун үлэнэн хааччыйда. Кэлэр сылга өссө эбии 2000-тан тахса үлэ миэстэтин тэрийэн, өрөспүүбүлүкэ олохтоохторун үлэлэтэр былааннаахпыт. Ол курдук, оҥорон таһаарыыга наадалаах, чуолаан, суоппар, суоппар-мэхээнньик, силиэсэр, гидрогеолог, минеролог идэлэригэр ылыахпыт. Бу идэлэри Саха сирин олохтоохторо интэриэһиргээн, чугас кэмҥэ үлэһиттэри ылан, кэлэр сылга ылыныллыбыт оҥорон та­­һаарыы былаанын толоруохпут диэн эрэнэбин.