Саха сиригэр болҕомто күүһүрэр

Ааспыт нэдиэлэҕэ Уһук Илиҥҥи федеральнай уокурукка РФ бэрэсидьиэнин боломуочуйалаах бэрэстэбиитэлэ Юрий Трутнев кыттыылаах Саха сиригэр  инвестиция бырайыактара олоххо киириитин, энэргиэтикэ сайдыытын, сааскы халааҥҥа, баһаарга бэлэмнэнии боппуруостарыгар улахан мунньахтар буолан аастылар.

Ол кэннэ Ил Дархан Айсен Николаев РФ айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа миниис­тирэ Александр Козлову, Судаарыстыбаннай Дуума энэргиэтикэҕэ кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ  Павел Завальнайы, онтон Судаарыстыбаннай Дуума эрэги­йиэннээҕи бэлиитикэҕэ уонна олохтоох бэйэни салайыныыга кэмитиэ­тин бэрэссэдээтэлин солбуйааччы, «Биир ньыгыл Арассыыйа» баартыйа фракциятын салайааччытын солбуйааччы Сергей Морозовы кытары көрүстэ.

Маннык үрдүк сололоохтор биир кэмҥэ Саха сиригэр кэлэн үлэлээбиттэрэ ахсааннаах. Онон, көрдөххө, дойду үөһээҥҥи салалтата өрөспүүбүлүкэҕэ болҕомтото улаатта, көмөтө күүһүрдэ диэххэ сөп.

Саха сирин туһугар туох көдьүүс­тээх быһаарыныы ылылынна.

Халаан

Уһук Илин уокурук эрэгийиэннэрэ сааскы халааҥҥа уонна ойуур баһаарыгар быйыл хаһааҥҥытааҕар даҕаны күүскэ бэлэмнэннибит диэн буолла. Онуоха РФ айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа миниис­тирэ Александр Козлов Уһук Илин уокурук эрэгийиэннэрин баһылыктарын кытта мунньахтыырыгар  ойуур баһаардарын турууларын аҕыйатыыга Уһук Илиҥҥи уокурук эрэгийиэннэригэр Саха сирин үлэтин холобур оҥоһунна.

Кырдьык, улахан халаан уонна ойуур баһаарыттан улаханнык эмсэҕэлээбит буоламмыт, сыл аайы ону утары бэлэмнэнии үлэтэ күүһүрэн, көдьүүһүрэн иһэр. Ити барыта бэйэ уопутуттан тахсарын билэбит. Отучча сыл алдьатыылаах уу тохтуу сылдьан баран 1998, 2001 сылларга кэлэн улахан содуллаах буолбута. 1998 сыл сааһыгар өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн халаан уутуттан 172 нэһилиэнньэлээх пууҥҥа хас эмэ сүүһүнэн дьиэ төрдүттэн алдьаммыта-кээһэммитэ, 47 тыһыынча киһи ууттан эмсэҕэлээбитэ.

Оттон 2001 сыллааҕы ха­­лаан уутуттан уон оройуоҥҥа нэһилиэнньэлээх пууннар эмсэҕэлээбиттэрэ, Ленскэй куорат бүтүннүү, Дьокуускай куорат, Өлүөхүмэ куорат сорҕото ууга барбыттара. 2010 сылтан саҕалаан элбэх уулаах дьыллар сатыылааннар айылҕа алдьатыылаах күүһүттэн өрөспүүбүлүкэҕэ эмиэ элбэх хоромньу тахсыбыта. Ол курдук, 2010, 2013, 2018 сыллардааҕы сааскы уонна сайыҥҥы ардах уутун халааннарын алдьатыылара эрдэттэн былааннаахтык дьаһанарга үөрэттилэр. Өрөспүүбүлүкэ салалтата уонна тустаах тэрилтэлэр  туруорсууларынан сыл аайы сэрэтэр үлэлэри ыытыыга үп көрүллүүтэ улаатар. Быйыл сааскы халаан уута куттала суох ааһарын хааччыйар инниттэн 190 мөл. солк. (федеральнайтан 70,6 мөл. солк., өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн 119,5 мөл. солк.) тыырылынна.

Ойуур баһаара

Кэнники сылларга турбут улахан баһаардар эмиэ элбэх хоромньуну таһаардылар. Баһаар ойуур пуон­датыгар эрэ буолбакка, Горнай улууһун Бэс Күөлэ нэһилиэгин аҥаарын күл-көмөр оҥорон, судаарыстыбаҕа, өрөспүүбүлүкэҕэ, нэһилиэнньэҕэ даҕаны, бары өттүнэн улахан хоромньуну оҥорбута. Былырыын онуоха сөптөөх бэлэмнэнии үлэтэ баран баһаар аҕыйаабыта биллэр. Тустаах исписэлиистэр этэллэринэн, былырыын үксүн хайа тэллэхтэрэ умайбыттар.

Быйыл Ил Дархан Айсен Николаев быһааран эппитинэн, федеральнай бүддьүөттэн өрөспүүбүлүкэ ойуурун харыс­тааһыҥҥа 1,6 млрд солк. уонна өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн  990 мөл. солк. (2022 сыл­лааҕыны кытта тэҥнээтэххэ, 70 мөл. солк. элбэх) тыырыллыбыт. Манна даҕатан эттэххэ, федеральнай киин өйөбүлүнэн Саха сиригэр көрүллэр, харыстаныллар сир, ойуур иэнэ 182,9  мөл. гектаарга диэри улааппыт.

Саха сиригэр искусственнай ардаҕы түһэрии эспэримиэнэ салгыы барыаҕын туһунан Юрий Трутнев бу сырыыга эмиэ эттэ. Кини Саха сиригэр былырыын, ардаҕы түһэрииттэн баһаар тахсыыта 14 төгүл, ол эбэтэр 8 мөл. гектаартан 560 тыһ. гектаарга диэри кыччыыра ситиһиллибитин бэлиэтээтэ. Дьон үгүстүк ардаҕы түһэрэн былырыыны быһа ардахтаата дииллэр эрээри, ол оруна суох. Былырыын сайыны быһа ардахтаата, кыһыны, сааһы быһа хаардаата. Исписэлиистэр этэллэринэн, айылҕа бэйэтин киэлитинэн, циклинэн хас эмэ сыл буола-буола, итинник улахан сөҥүүнү түһэрэр.

Дуума дьокутааттара өйүүллэр

«РусГидро» уот хаһаайыстыбатын ситимин кэлим бырагырааматын оҥорбутун, ону дьүүллэһии ааспыт нэдиэлэни быһа, бастаан Уһук Илин боломуочуйалаах бэрэс­тэбиитэлэ Юрий Трутнев таһымыгар тустаах бөдөҥ хампаанньалар, оттон Судаарыстыбаннай Дуума дьокутааттара  кыттыылаах ааста. Бу кэлим бырагыраама 56 млрд солк. курдук үбү эрэйэр, онтон 12 млрд солк. эрэ үбүлэммит. Ол иһин билигин «РусГидро» хампаанньа иннигэр РФ Энэргиэтикэҕэ министиэристибэтин кытары дойду бырабыыталыстыбатын таһымыгар энэргиэтиктэргэ эбии үбүлээһини көрдөрөр туһунан дьүүллэһиилэр бараллар. Бу кэлим бырагыраама биэс сыл иһигэр олоххо киириэхтээх. Дьэ оччоҕо уот ситимэ, ыстаансыйа алдьанара аҕыйыыр ини диэн эрэниэҕи баҕарыллар.

Судаарыстыбаннай Дуума энэргиэтикэҕэ кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Павел Завальнай энэргиэтикэ билиҥҥи туругун уонна кэлэр өттүгэр эрэллээх буолуоҕун, бырайыак олоххо киирэригэр Судаарыстыбаннай Дуума өттүттэн өйөбүл оҥоһуллуоҕун эттэ. Судаарыстыбаннай Дуума эрэги­йиэннээҕи бэлиитикэҕэ уонна олохтоох бэйэни салайыныыга кэми­тиэтин бэрэссэдээлин солбуйааччы, «Биир ньыгыл Арассыыйа» баартыйа фракциятын салайааччытын солбу­йааччы Сергей Морозов Саха сиригэр туһаныллыан сөптөөх, РФ Бырабыыталыстыбатын кытары көҥүл экэнэмиичэскэй зона туһунан со­­куон оҥоһуллубутун бэлиэ­тээтэ. Итинэн сиэттэрэн Айсен Николаев уонна Сергей Морозов кэпсэтии кэмигэр Саха сиригэр олус наадалаах Өлүөнэ муостатын тутуутун боппуруоһун таарыйда. Сергей Иванович муоста чугас­тааҕы кэмҥэ тутулларын курдук, «Биир ньыгыл Арассыыйа» баартыйа өрөспүүбүлүкэ баһылыгар көмөлөһүөхтээҕин бэлиэтээтэ.

Сыыппаралар

Быйыл сааскы халаан уута куттала суох ааһарын хааччыйар инниттэн

190 мөл. солк., ол иһигэр

70,6

мөл. солк. федеральнайтан,

119,5

мөл. солк. өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн тыырылынна.

Энэргиэтикэ туһунан санаалар

Николай Бочков, СӨ сыана бэлиитикэтигэр судаарыстыбаннай  кэмитиэтин бэрэссэ­дээтэлин солбуйааччы:

– Айсен Николаев эппитин курдук, Саха сиригэр килиимэтэ тыйыс усулуобуйалааҕынан энэргиэтикэ сайдыыта сүдү суолталаах боппуруос. Бу күннэргэ дьүүллэһиллибит уотунан хааччыйыы кыһалҕатын Судаарыстыбаннай Дуума истэрин, аһаҕастык кэпсэтэрин, көмөлөһөргө бэлэмин көрдүбүт. Бүгүн бэ­­лиэтэммит кэккэ боппуруостар төгүрүк остуол рекомендациятыгар киирдилэр уонна федеральнай ситэриилээх былаас уорганнарыгар көрүүгэ барыахтара. Бу барыта боппуруоһу салгыы быһаччы быһаарарга көмөлөһүө.

Гаврил Алексеев, «Сахаэнерго» хампаан­ньа генеральнай дириэк­тэрэ:

– «Русгидро» хампаанньаны кытары СӨ Бырабыыта­лыстыбата сө­бү­­лэһиигэ илии баттас­та. Саха сиригэр барыта 72 бырайыагы олоххо киллэриэхтээхпит. Ол иһиттэн алтата номнуо олоххо киирдэ, онтон атыттарга салгыы үлэлиэхпит. Сөбүлэһиини түһэрсибиппит бырайыак олоххо киирэригэр ыраах ойдом сытар нэһилиэнньэлээх пууннарга уотунан хааччыйыы көдьүүстээх уонна эрэллээх буолуутугар төһүү буолуо.

Вячеслав Емельянов, ОДьКХ уонна энэргиэтикэ миниистирэ:

– Энэргиэтикэ бары хайысхатын боппуруос­тарын ырытан көрдүбүт. Ол кииннэмит электроэнергиянан хааччы­йыы, локальнай генерация эбийиэктэрэ, уоту араартыыр генерация, ол иһигэр билигин «Росатом» корпорацияны кытары бииргэ үлэлээһин түмүгэр олоххо киирэн эрэр атомнай генерация буолаллар. Уот эниэргийэтинэн көдьүүстээхтик хааччыйыы – бастатан туран, ресурсанан хааччыйар тэрилтэлэри кытары инвестиционнай бырагыраамалары олоххо киллэрии буолар. Түмүгэр, биһиги уотунан туһанааччыларбытын эрэллээх уонна тохтоло суох уотунан хааччыйыыны ситиһиэхтээхпит.

Ааптар уонна СИА хаартыскалара туһанылыннылар