Саха сиригэр электромобиль элбиэ дуо?

Билигин араас хайысханан аныгы технологиялар олохпутун-дьаһахпытын, баҕарбатахпыт да иһин, тэтимнээхтик уларыталлар, балысханнык өтөн киирэллэр.  Саха сирин тыйыс  усулуобуйатын билиммэккэ, уотунан айанныыр массыынаны (электромобилы) туһаныы сиһилии үөрэтиллиэн наада. Манна элбэх уларыйыылар бааллар. Дьэ, би­һи­ги ма­ны ыры­тан кө­рөр­гө са­нан­ны­быт.

“Ыньырбахтаабат” тырааныспар

Холобур, ааспыт сылга Дьокуускай куоракка «Азия» атыы-эргиэн киинигэр «Үлэ кыбартаала» креативнай кластерга электромобилы түргэнник сэрээттиир бастакы ыстаансыйалары туруорбуттарын олохтоохтор дьиктиргии истибиттэрэ. –50–60 С кыраадыс тыйыс тымныыбытыгар тырааныспар бары көрүҥэ кытаанах тургутунуу ааһара чуолкай, ону ааһа баран, кичэллээх көрүүгэ-истиигэ наадыйар. Ол эрээри тымныыны аахсыбакка, электромобиль атыылаһан аҕалан киин куорат уулуссаларынан сүүрдэр дьон баар буоллулар. Итиннэ кэккэ ыйытыылар үөскүүллэр. Холобур, ити тимир көлө төһө да уматыгы кэмчилиир буоллар, хотугу сирбит тыйыс тымныыларыгар электромобилы атыылаһыы барыстаах дуо?

Кэм ирдэбилэ

Өрөспүүбүлүкэҕэ электромобиль суоппардар болҕомтолорун ылбытын статистика чахчылара бигэргэтэллэр, холобур, тулалыыр эйгэҕэ буортуну аҕалбат 23 тыһ. тырааныспар регистрацияламмытыттан, 3 тыһ. тахсата — гибриднэй мааркалаах, 150‑тан тахсата — электромобиль. Ол аата, наадыйааччы уонна атыылаһааччы өрөспүүбүлүкэҕэ баар, суох буолбатах. Аны интэриэһинэй статистиканы ГАИ оройуоннар икки ардыларынааҕы регистрациялыыр-эксээмэнниир отдела суруйар. Түөрт ый иһигэр Саха сиригэр иниспиэктэрдэр 14000‑тан тахса эксээмэни туталлар, онтон суоппардарга хандьыдааттартан бастакы сырыыттан эксээмэни 15%-на туттарар, итинтэн түөрүйэни 30%-на ааһар. Оччотугар күн ахсын өрөспүүбүлүкэ суолларыгар, ортотунан, 17 суоппар эбиллэр. Ол да иһин уулуссарбытыгар хас саас-сайын ахсын тимир көлө киһитээҕэр элбэх курдук. Билигин эмиэ халлааммыт сыыйа сылыйан, киин куоракка сарсыардаттан тырааныспар суолга харан туруута хас уулусса аайы тахсар. Ол аата, тимир көлөнү атыылаһар суоппар ахсаана эбиллэр, ол иһигэр электромобиллар эмиэ бааллар.

Уотунан айанныыр тырааныспар мөкү уонна үтүө өрүттэрин ылан көрдөххө хайдаҕый? Өр кэм устата исписэлиистэр уонна эспиэрдэр суоппардары кытта санааларын үллэстибиттэрин түмүгэр маннык буолан тахсыбыт. Холобур, электромобиль уматыгы быдан кэмчилиир, 3–4 төгүл барыстаах, хотугу сир куораттарыгар экология өттүнэн табыгастаах, куттала суох буолуу өттүнэн эрэллээх, кыһыҥҥы өттүгэр тырааныспары бастакытын собуоттуурга харгыстары көрсүбэккин, солуон иһэ быдан түргэнник сылыйар, саппаас чааһыгар наадыйыыта кыра. Ол эрээри, тыйыс тымныы килиимэппит бэйэтэ туспа быраабылалары уонна ирдэбиллэри киллэрэр. 40 С кыраадыска тимир көлө аккумулятора сэрээтин тутар кыаҕа намтаан барар. Онон аккумулятор сылааһын өр кэмҥэ тутарыгар анаан-минээн үчүгэй харайыы ирдэниллэр. Ити эрэ буолбакка, маннык тырааныспары атыылаһааччылар араас харгыстары көрсөллөр, ол иһигэр түргэнник сэрээттиир ыстаансыйа ахсаана аҕыйах, биһиги тымныыларбытыгар тимир көлө бытааннык сэрээттэнэр, быдан элбэх сэрээти ороскуоттуур. Ити этиллибити барытын түмэ тардан, маннык тимир көлөнү атыылаһыаҥ иннинэ, биллэн турар, улахан толкуйга түһэҕин.

Сайдыы кэскилэ

Төһө да уустуктар баалларын үрдүнэн, аныгы технология уонна экология өттүнэн табыгастаах буолан, Саха сиригэр электромобиль ахсаана элбиир, аныгы суоппардар баһылаан хото туһаналлар. Эспиэрдэр сыаналыылларынан, 2030 сылга электроэниэргийэнэн сүүрэр тимир көлө өлүүтэ эрэгийиэҥҥэ тырааныспар уопсай ахсааныттан 10–15%-ҥа тиийиэн сөп. Итиннэ, биллэн турар, чинчийиитэ да суох этэр буоллахха, тыйыс килиимэттээх усулуобуйабытыгар сөптөөх анал маарка оҥоһуллуон, түргэнник сэрээттиир ыстаансыйа ситимэ тарҕаныан, аккумуляторы сылытар ураты технология оҥоһуллуон, судаарыстыба өттүттэн сокуонунан чэпчэтии баар буолуон наада. Урут суотабай төлөпүөн кунуопканан эрэ баттанар буоллаҕына, билигин сенсорнайа суох атыыламмат даҕаны курдук. Онон, электромобиль даҕаны хас биирдии ыалга баар буоллаҕына, соһуйуохпут суоҕа. Өтүүк кэриэтэ күн устата сэрээттэммит тиэхиньикэ нэдиэлэ устата 500 км усталаах сири айанныыр түгэнигэр, киин куоракка экология да, кэмчилээһин да өттүнэн барыстааҕа биллэр.

Түмүккэ

Ити курдук, кэнники биэс сылга өрөспүүбүлүкэҕэ чахчы улахан суолталаах уларыйыылар бара туралларынан, Саха сиригэр электромобиль муодунай тырааныспарынан эрэ буолбакка, эрэгийиэн технологическай сайдыытын биир хайысхатынан буолара сабаҕаланар. Килиимэти кытта сибээстээх уустуктары учуоттаан, уотунан айанныыр тимир көлө сайдыытыгар Саха сирэ тургутан көрүү былаһааккатынан буолуон сөп. Манна сүрүнэ диэн, киин куоратынан эрэ муҥурдаммакка, өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн аныгы инфраструктураны уонна технологияны киллэриигэ сөптөөх усулуобуйаны, ураты сыһыаны тэрийиэххэ наада. Бу өттүгэр бастакы хардыылар оҥоһулуннулар. Холобур, быйыл Дьокуускай куорат атыы-эргиэн кииннэринэн, социальнай уонна успуорт эбийиэктэринэн, Аллараа Бэстээххэ уонна Алдаҥҥа электромобиллары сэрээттиир саҥа ыстаансыйалары туруоруу былааннанар.

«Бары өттүнэн табыгастаах…»

Виктор Керемясов, Нерюнгри куорат, «Nissan Leaf» массыына хаһаайына:

— «Nissan Leaf» атыылаһан мииммитим иккис сылыгар барда. Бастакы кыһынын таһырдьа «Натааһа» суорҕан анныгар туран этэҥҥэ кыстаата. Дьэ, чахчы, аныгы тырааныспар Болкуонтан боруобат түһэрэн холбонон сэрээттиибин. Дьиэ кэргэним бүддьүөтүгэр охсуута суоҕун кэриэтэ. Ыйга биирдэ уот харчытын төлүүбүн, онон бүтэр. Таксыыстар кэпсииллэринэн, маннык массыынаны 300 тыһ. тахса км сүүрдэн баран, биирдэ даҕаны өрөмүөҥҥэ, сервискэ наадыйбатахтар.

«Элбэх киһи электромобиль ыларын саарбахтыыбын»

Антон Попов, Дьокуускай куорат, сервис дириэктэрэ:

— Электромобиль массыынаҕа таба тайана иликпин. Гибриднэй массыыналар, гаас уматыктаах сүүрэр тиэхиньикэ куоракка элбэх. Инникитин бары кэриэтэ маннык массыына уруулугар олоруохтара диэн саарбахтыыбын. Тас көстүүлэрэ олус үчүгэй эрээри, саахалланар түгэнигэр хайдах өрөмүөннүүллэрин билбэппин. Ол эрээри, саахалга түбэспэтэххэ, электромобиль хас да сыл устата харгыһа суох сулууспалыахтаах диэн билэбин.