Саха сирин үөрэнээччилэрэ физика биридимиэтигэр Арассыыйа турнирыгар бастаатылар

Бу күннэргэ Киров куоракка дьоҕурдаах оҕолору дьарыктыыр кииҥҥэ физикаҕа Арассыыйатааҕы оҕолор үөрэтэр-билим турнирдара буолан ааста. Манна Саха сириттэн үс хамаанда кыттыбытыттан, өрөспүүбүлүкэтээҕи лиссиэй-интэринээт туруорбут икки хамаандата кыайыылааҕынан таҕыста.

Оҕолор чахчы киэн туттар, суон сураҕырдар ситиһиини ситиспиттэр – үрдүкү лигаҕа кыттыбыт өрөспүүбүлүкэтээҕи лиссиэй-интэринээт хамаандата өрүү эгил-тэгил киирсэр, кыһыылаахтык хотторор дойду Бэрэсидьиэнин Санкт-Петербурдааҕы 239-с нүөмэрдээх аатырбыт физика-математика лиссиэйин хамаандатын баһыйан, аан бастакытын кыайыылаах үрдүк аатын ылбыт. Лиссиэй-интэринээт иккис хамаандата бастакы лига иккис таһымыгар кыттан эмиэ кыһыл көмүс мэтээли иилиммит. Онон Саха сириттэн үс хамаанда кыттыбытыттан, өрөспүүбүлүкэтээҕи лиссиэй-интэринээт икки хамаандата хаардыы хаамта. Бу хайдах ситиһилиннэ? Кистэлэҥэ тугуй? Турнир ис хоһооно хайдаҕый? Бу туһунан тустаах лиссиэй дириэктэрин солбуйааччы Лена Федороваттан туоһуластыбыт:

— Турнир номнуо 13-с төгүлүн ыытыллар. Аан маҥнай 11 сыл анараа өттүгэр норуот учуутала Виктор Филиппович Потапов бэрт туһалаах тэрээһин, үөрэнээччилэрбитин кытыннарыаҕыҥ диэн этии киллэрбитэ. Бастакы кыттыыларыгар оҕолорбут иккис миэстэлэммиттэрэ. Онтон ыла сыллата миэстэлэһэллэр эрээри, быйыл аан бастакытын кыайыылаах үрдүк аатын ыллылар.

Турнир ыытыллыа хас да ый инниттэн дьиэҕэ үлэ биэрэллэр. Манна атын күрэстэр курдук олорон эрэн формуланан суоттааһын суох. Ол оннугар оҕолорго чинчийэр хабааннаах садаачалары биэрэллэр. Ону  олус элбэх эспэримиэн оҥорон суоттаныллар. Холобур, учуонай аһыы олорон алҕас кинигэ сирэйигэр арыыны тоҕон, хас да сирэйи буортулаабыт. Оҕолор арыы төһө элбэҕиттэн, тохтубут бириэмэтиттэн, кумааҕы хайдаҕыттан аттаран, арыы төһө дириҥник өтөн киирэр кыахтааҕын быһаарыахтаахтар. Биир садаача хас да сорудаҕын толорор туһугар оҕолор олус элбэх уопуту оҥороллор, барытын табылыыссаҕа тиһэллэр. Манна туһаныллар тэрили барытын бэйэлэрэ толкуйдууллар, оҥороллор, теорияны ааҕаллар. Барыта ити курдук ураты, айар хабааннаах, эспэримиэн эрэ нөҥүө суоттаныллар садаачалары биэрэллэр — диэн быһаарар.

Күрэхтэһии икки лиганан, хамаанданан ыытыллар. Быйыл биһиги өрөспүүбүлүкэттэн Саха сирин биир сүүмэрдэммит (Дьокуускай куораттааҕы лиссиэй, физика-тиэхиньичэскэй лиссиэй, 21-с нүөмэрдээх оскуола, саха политиэхиньиичэскэй лиссиэй) уонна өрөспүүбүлүкэтээҕи лиссиэй-интэринээт икки хамаанданы туруоран кытыннылар.

Үрдүкү лигаҕа өрөспүүбүлүкэтээҕи лиссиэй-интэринээттэн 9-с кылааска үөрэнэр алта уол кыттыбыт: Арылхан Никитин, Эрсан Неустров, Сарыал Шадринов, Айтал Оконешников, Тимур Макаров, Айсен Ноев. Онтон бастакы лигаҕа – 7-с, 8-с уонна 9-с кылаастартан иккилии оҕо киирбит: Дмитрий Санников, Тимур Татаринов, Николай Гаврильев, Теодор Гримм, Андрей Терешкин, Дархан Васильев.

“Үөрэнээччилэр, учууталлар баҕа санаалара, кыахтара олус күүстээх буолан, сылайары аахсыбакка үлэлээн уонна биһиги лиссиэйбитин бүтэрбит, бу иннинээҕи сылларга ШУНТ кыттыбыт, билигин дойду киин үрдүк үөрэхтэрин кыһаларыгар үөрэнэр устудьуоннар сүбэ-ама биэрэн үрдүк ситиһии кэллэ” – диэн Лена Дмитриевна этэр.

Оҕолор төһөлөөх элбэх сыраларын-сылбаларын бараабыттарын, түмүк туһугар сылайары-элэйи да аахсыбакка табыллыбатах эспэрмиэннэри хастыыта да  оҥорон, этэргэ дылы, аҕыс көлөһүннэрин тоҕон ситиспиттэр. Аны эрдэттэн бэриллибит сорудахтарын  көмүскүүллэрин таһынан, миэстэтигэр тиийбиттэрин кэннэ саҥа сорудахтары эбии биэрэллэр эбит.

“Ханнык баҕарар оскуола кыттыан сөп. Олус элбэх үлэни эрэйэр буолан эбитэ дуу, баҕалаахтар эрээри, кыттыбакка хаалаллар. Өскөтүн физика олимпиадатыгар биирдиилээн оҕо ситиһиилэнэр эбит буоллаҕына, бу турнирга үөрэххэ киирэргэ баал эҥин ааҕыллыбатаҕын иһин, элбэх оҕо кыттар уонна хамаанданан түмсэн үлэни тэрийэ, толкуйдуу, санаа атастаһа, эспэримиэн оҥоро, илиилэринэн үлэлии үөрэнэллэр. Уонна саамай сүрүнэ оҕо атын оҕону көрөн, физиканы сэҥээрэн, салгыы умсугуйан барар кыаҕын үөскэтэр” – диэн быһаарар.