Саха тыйаатырыгар — Артыыс үрдүк аатыгар сүгүрүйүү күнэ

Кулун тутар 27 күнүгэр Былатыан Ойуунускай аатынан Саха академическай тыйаатырыгар  Тыйаатыр аан дойдутааҕы күнүгэр аналлаах бырааһынньыктааҕы биэчэр буолла.

Бу күн тыйаатыр сыанатыгар араас сылларга туруоруллубут испэктээктэртэн  быһа тардыылары көрдөрдүлэр,  тыйаатыр ускуустубатыгар олохторун анаабыт уһулуччулаах артыыстары ахтан-санаан аастылар, классик суруйааччылар тыйаатыр туһунан  хоһооннорун дорҕоонноохтук  аахтылар.

Онуоха тыйаатыр тэриллиэҕиттэн үлэлээбит, оччотооҕу артыыстары кытары алтыспыт, билигин мусуой кырдьаҕас үлэһитэ  (артыыска Айта Лавернова) тыйаатыр мусуойугар киирэн олорон,  үлэлээн ааспыт норуот сүгүрүйэр  артыыстарын Дмитрий Ходуловы, Анна Кузьминаны, Симон Федотовы уо.д.а. кытары “кэпсэтэрэ”, кинилэр тустарынан көрөөччүлэргэ  сэһэргээн ылара тыйаатыр үйэлээх ускуустуба буоларын кэрэһилээтэ. Онтон эдэр ыччакка бүгүн сүрэхтэниэхтээх   «Ежегодник Саха театра. Театральные сезоны 2017-2024»  саҥа таһаарыы туһунан  киэн тутта кэпсиирэ, ону эдэр артыыстар  илиилэригэр ылан ааҕаллара көлүөнэлэр ситимнэһиилэрин көрдөрдө.

Ол курдук, бырааһынньык биир сүрүн уонна долгутуулаах түгэнинэн  «Ежегодник Саха театра. Театральные сезоны 2017-2024» төрдүс таһаарыы тахсыытын билиһиннэрии буолла.

Бу  таһаарыы  тыйаатыр төрүттэниитигэр уонна сайдыытыгар улахан кылааттаах  үрдүк үөрэхтээх артыыстарга ананар. Ураты болҕомто М. Щепкин аатынан училищены бүтэрбиттэрэ 50 сылын 2024 сыллаахха бэлиэтээбит  үһүс устуудьуйа айар үлэтигэр ууруллубут. Санатан эттэххэ,  2010 сыллаахха  “Саха тыйаатырын антологията” үс кинигэ тахсыбытын кэнниттэн “Саха тыйаатырын ежегоднига” бастакы кинигэ 2012 сылаахха күн сирин көрбүтэ. Бырайыак ааптара уонна салайааччыта – СӨ Судаарыстыбаннай Мунньаҕын (Ил Түмэн) бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы Александр Жирков.

Үөрүүлээх тэрээһиҥҥэ артыыстары уонна  мустубут ыалдьыттары СӨ култуураҕа уонна духуобунай сайдыыга миниистирэ Афанасий Ноев уонна бырайыак ааптара  Александр Жирков, Саха тыйаатырын  дириэктэрэ Петр  Макаров, сүрүн режиссер Руслан Тараховскай  эҕэрдэлээтилэр.

“Артыыс киһиэхэ  тыйаатыр —  бэйэтин көмүс ньээкэ уйата, кини үөрүүтэ-хомолтото, дьылҕата, олоҕун чыпчаала.

Саха тыйаатыра саха омугар олус улахан суолталаах. ХХ үйэ саҥатыгар диэри бэйэтэ суруга-бичигэ,  үөрэҕэ суох саха омугар кэлэр үйэ тугунан дьаалыйыан сөбүй,  дьылҕатыгар туох  моһоллор күүтэллэрий,  омук быһыытынан туох тирэхтээҕий? Ону тириэрдэр сүрүн албаһынан биһиги оччотооҕу бастакы көлүөнэ бэрэстэбиитэллэрбит тыйаатыры талбыттара. Василий Никифоров сатаан аахпат да киһи тыйаатырга көрдөҕүнэ бэйэтэ өйдүөҕүн,  үөрэҕэ суох омукка инники дьылҕабытын тыйаатыртан атын тириэрдэр албас бүгүҥҥүгэ суоҕун туһунан суруйбута. Онон саха норуота өйө-санаата чочулларыгар, инники өттүн көрүнэргэ дьулуһарыгар саха тыйаатыра улахан суолталаах этэ. Ол суолтатын күн бүгүҥҥэ диэри сүтэрэ илик. Онон,  Саха тыйаатыра саха омугар суолтата, оруола итиннэ сытар дии саныыбын”, — диэн Александр Жирков бэлиэтээн эттэ.

Кини  тыйаатыр устуоруйатын сиһилии кэпсиир, устуоруйатын докумуоннарга түһэрбит тыйаатыр атын  национальнай тыйаатырдарга суоҕун, онон бу таһаарыы дьоһун суолталааҕын, инникитин устуоруйаны сааһылыыр,  чопчулуур сүҥкэн суолталаах  үлэни эдэр көлүөнэ салгыаҕар эрэнэрин биллэрдэ. Ону сэргэ тыйаатыр антологиятын таһаарыы түмүгэр Саха тыйаатырын үөскээбит күнэ-дьыла чопчуламмытын (1906 сыл), аны хаһан судаарыстыбаннай аатын ылбытын быһаарар сорук турарын туһунан эттэ. «Сылтан сыл аайы» тахсар кинигэлэр аан бастаан күн сирин көрүөхтэриттэн ыла үлэлэспит дьоҥҥо махтанан туран, кинилэри улахан сыанаҕа ыҥырда.

Бу күн тыйаатыр сайдыытыгар бэйэлэрин кылааттарын киллэрсэ сылдьар дьон Махтал суруктары уонна бочуоттаах бэлиэлэри туттулар.  Изольда Бубякина «Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр төрөөбүт тылы харыстааһыҥҥа уонна сайыннарыыга кылаатын иһин” бочуоттаах бэлиэнэн, Мария Васильева уонна Екатерина Калининская “СӨ култууратын туйгуна” бэлиэнэн наҕараадаланнылар.

Саха сирин тыйаатырдарын үлэлэрэ үрдүктүк сыаналанан, Арассыыйа тыйаатырдарын туруорууларын Көмүс пуондатыгар  киллэриллибиттэрин туһунан соторутааҕыта эрэ долгуйа истибиппит. Ол курдук, Олоҥхо тыйаатырын  «Удаҕан кыргыттар» (режиссёр Степанида Борисова), Саха академическай тыйаатырын  «Хаарыан хампа күөх кытылым» (режиссёр Андрей Борисов), Опера уонна балет судаарыстыбаннай тыйаатырын «Ньургун Боотур»  (режиссёр Андрей Борисов),  Хотугу сир аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттарын судаарыстыбаннай тыйаатырын «Золотые слезы синей птицы» (режиссёр Сергей Потапов) испэктээктэрэ киллэриллиннилэр.

Тыйаатыр аан дойдутааҕы күнүгэр бу испэктээктэртэн быһа тардыылары көрдөрөн, биэчэр үрдүк өрөгөйүнэн түмүктэннэ. Көрөөччүлэр  “Удаҕаннар”, “Золотые слезы синей птицы” испэктээктэртэн уонна “Ньургун Боотур” операттан быһа тардыылары көрөн, дохсун ытыс тыаһын харыстаабатылар.

Онтон эдэр артыыстар аҕам саастаах  биир идэлээхтэригэр махталларын биллэрэн, саҥа тахсыбыт кинигэни көмүс устуудьуйа артыыстарыгар туттардылар.

Өссө биир үөрүүлээх түгэнинэн Судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата Ефим Степановы РФ норуодунай артыыһа буолбутунан уонна  бу күн төрөөбүт күннээх, Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуодунай артыыһа Петр Баснаевы 65 сааһын туолбутунан эҕэрдэлээтилэр.

Руслан Тараховскай: “Симон Федотовы уонна Анна Кузьминаны ааттаабыттарыгар көрөөччү саалатыгар олорон бөтө бэрдэрдим. Саха тыйаатырыгар кинилэри кытары артыыс да, режиссер да быһыытынан үлэлээбит дьоллоохпун. Кинилэр иккиэн  мин олохпор наһаа улахан суолталаах дьон. Кинилэр ааттарыгар сүгүрүйүөҕүн”, —  диэн туран,  СӨ норуодунай артыыһа, 82 саастаах Зоя Багынанова эдэрдэри кытары тэҥҥэ гостуоруоллаан кэлбитин, ити тыйаатырга улахан тапталы, сүгүрүйүүнү уонна дойдуга тапталы этэрин бэлиэтээтэ.  Ону сэргэ өрөспүүбүлүкэ култуураларын дьиэлэригэр тыйаатыр артыыстарын ааттарын иҥэрэр үгэс олохсуйан эрэрин  иһитиннэрдэ. Ньурба Дьиикимдэтигэр — Маргарита Борисова, Үөһээ Бүлүү Далырыгар — Зоя Багынанова, Кэбээйи Мукучутугар — Анатолий Николаев, Үөһээ Бүлүү Намыгар Анегина Ильина ааттарын иҥэрдилэр. Бу — артыыс  үрдүк аатыгар сүгүрүйүү, билинии бэлиэтэ.