Саха тыла моһоллору көрсөр

Омугуттан тутулуга суох бэйэ төрөөбүт тылын билии — олох сүрүн ирдэбилэ. Ааһа баран, элбэх тылы баһылааһын туһаттан атыны аҕалбат.

Саха киһитэ нуучча тылын балачча үчүгэйдик билэр буолла диэххэ сөп. Нуучча тыла — биһиги иккис тылбыт. Билигин бэйэ ыккардыгар, оҕолоргун, сиэннэргин кытары нууччалыы кэпсэтэн кими да сөхтөрбөккүн. Буолуохтааҕын курдук.

Итинтэн сиэттэрэн, кыра оҕо төрөөбүт сахатын тылын ситэ билбэккэ, баһылаабакка улаатар буолла. Сахалыы үчүгэйдик саҥарбат, тыл суолтатын өйдөөбөт саха киһитин атын омуктар хайдах ылыныахтарай? Олох балысханнык сайдар. Элбэх тас омук тоҕо анньан киирдэ. Кинилэри кытары биһиги нууччалыы кэпсэтэн өйдөһөбүт. Көрө-истэ сырыттахха, кэлии омуктар бэйэлэрин икки ардыгар бэйэлэрин тылларынан кэпсэтэллэр. Төрөөбүт тылларын үчүгэйдик билэллэрэ, ытыктыыллара, өрө туталлара итинтэн көстөр. Киин сирдэргэ элбэх омук ыга симсэн олорор сиригэр эн кимҥин, хайа омук буоларгын төрөөбүт тылгынан кэпсэтэргинэн, билэргинэн быһаараллар.

Бэйэлэрин икки ардыгар нууччалыы кэпсэтэр икки саханы атын омук киһитэ икки аҥы омуктар эбит дии саныан сөп. Оттон иккиэн саха буолалларын биллэҕинэ, төрөөбүт тылларын билбэт эбэтэр аанньа ахтыбат дьон диэҕэ. Онтон сиэттэрэн, сэниэн, аанньа ахтымыан сөп. “Тыла баарын тухары омук баар” диэн бэргэн этии баар. Хас биирдии саха киһитэ төрөөбүт тылын үчүгэйдик билиэхтээх, саҥарыахтаах. Ити, кэм-кэрдии, олох-дьаһах ирдэбилэ буолла. Онон оҕо олох кыра сааһыттан ыраастык саҥара, кэпсэтэ үөрэниэхтээх. Оскуоланы бүтэрэригэр сахатын тылын бэйэтин кыаҕын иһинэн баһылаабыт киһи буолуохтаах.

Аны, киирии тыллары толоостук тылбаастыыр дьон баар курдук көрөбүн. Ону истэргэ да, ааҕарга да олуона, сүөргү, өйдөммөт даҕаны. Бу табыллыбатах тылбаастар саха тылын сыыһырдаллар, кэҕиннэрэллэр дии саныыбын.

Ордук охсуулааҕа оҕолорго, эдэр ыччакка буолууһу. Бэйэлэрэ да, үгүстэрэ сахалыы мөлтөхтүк саҥарар, сахалыы тыл суолтатын ситэ билбэт дьону олох бутуйан кэбиһиэх курдук. Маннык тэтиминэн бардаҕына, сотору кэминэн, эһээтэ сиэнин кытары санааларыгар иккиэн сахалыы кэпсэтэн баран, бэйэ-бэйэлэрин өйдөспөт түгэннэрэ үөскүөн сөп.

Киирии тыллары тосту-туора тылбаастыыртан туттунуохха. Киирии тыл бэйэтэ хайдах баарынан саҥарыллара ордук өйдөнөр. Саха тыла сайдыахтаах диибит да, үксүгэр төттөрүтүн оҥоробут дуу диэн санаа үөскүүр.

Атын омук тылынан саҥарыма, кэпсэтимэ диэн бопсуу суох. Баар буолуон да сатаммат! Төһө кыалларынан элбэх омук тылын үөрэт, бил, баһылаа, олоххор, үлэҕэр туһан. Элбэх омук тылларын билии олоххо, үлэҕэ, сайдыыга туһаны эрэ аҕалыаҕа.

Ол эрээри төрөөбүт тылгын бил, ытыктаа, сахалыы киэн тутта саҥар!

Владимир Дьячковскай. Чурапчы, Сылаҥ.