Сахалыы Оҥоһуу өй айыллыа дуо?

Олунньу 7 күнүгэр Таатта улууһун Ытык Күөлүгэр саха тылын, саха омук сайдыытын туһунан кэпсэтэр, ырытар төгүрүк остуол ыытылынна.

Төгүрүк остуол биир хайысхатынан »Саха тыла — креативнай экономикаҕа» диэн тиэмэнэн кэпсэтии буолла. Сүрүннээн Оҥоһуу өй, саха тылын сыыппараҕа киллэрии туһунан кэпсэттилэр.
Кэнники кэмҥэ Оҥоһуу өй (Искусственный интеллект) балысханнык сайдан эрэр. Сахалар ол эйгэтигэр хаалан иһэбит. Сахалыы Оҥоһуу өй баар дуо? Манна быһаччы үлэлии сылдьар исписэлиистэр, сыһыаннаах дьон мустан, салгыы сайдар суол туһунан кэпсэттилэр.

Афанасий Постников, »Барҕарыы» пуонда дириэктэрэ, Ил Түмэн дьокутаата:
— Өксөкүлээх эппитин курдук, атын омуктары кытта күрэстэһэр кыахтаах буолуохтаахпыт. Оҥоһуу өйү оҕону иитэргэ үнүстүрүмүөн оҥостуохтаахпыт. Сахалыы тылынан баар буолуохтаах. »Тыл куорпуһун» оҥоро охсуохпутун наада. Дьон билэр, туһанар усулуобуйатын оҥоруохтаахпыт.

Нинель Малышева, ХИФУ Наукаҕа, инновацияҕа департаменын салайааччы:
— Тылы сайыннарыыга биһиги университеппыт тиһиктээх үлэни ыытар. Үһүс стратегическай хайысха быһыытынан, тылы харыстыырга бырайыак баар буолбута. 2025 сылтан дойдуга саҥа национальнай бырайыактар үлэлээн эрэллэр. Онон университет сайдар стратегиятын хаттаан көрүөхтээхпит, ол биир бырайыагынан ыччат төрөөбүт тылынан саҥарарыгар көмөлөһүү буолар.
Бастатан туран, саха тылын хас киһи баһылыырын чуолкайдык быһаарыахтаахпыт. 2020 сыллааҕы биэрэпис дааннайдарынан, татаар тылынан саҥарыы 11%-нан, саха тылынан саҥарыы 12%-нан кыччаабыт. Дьиҥэ, татаардар улахан, кэскиллээх үлэни ыыта олороллор. Ол үрдүнэн төрүт тылынан саҥарыы аҕыйаан иһэр. Биһиги эмиэ кытаатыахтаахпыт.

Нинель Васильевна кэпсээбитинэн, ХИФУ-га Оҥоһуу өйү оҥорууга ылсыбыттар. Тыл лабораториятын үлэлэтэллэр. Икки күүстээх лаборатория холбоһон, киин тэрийэн, күүскэ үлэлиир былааннаахтар.

2023 сыллаахха ХИФУ уонна »Сбер» бииргэ үлэлииргэ илии баттаспыттара. Онон Оҥоһуу өйү оҥорор лаборатория тэриллибитэ. Өрөспүүбүлүкэҕэ саамай улахан сервер турар. »АЛРОСА» хампаанньаны кытта үлэлэһэллэр. Грант куонкуруһун ыыппыттарыгар 5 бырайыак кыайбыта. Салгыы үлэ барар.

Василий Бочкарев, Гуманитарнай чинчийии уонна аҕыйах ахсааннаах норуоттар кыһалҕаларын институтун үлэһитэ:
— Бырабыыталыстыба сакааһынан, »Саха тылын куорпуһун» оҥордубут. Уустуга диэн, бириэмэ олус ыгым этэ. Үс эрэ сыл бэриллибитэ, атын омуктарга 30-50 сыл оҥоһуллар. Картотекаттан уратыта диэн — электроннай. Манна 15 мөлүйүөн кэриҥэ тыл көрүҥэ киирдэ. Эбии матырыйааллар — тылдьыттар, кинигэлэр, киинэлэр киирдилэр. Тылы көрдөөн булар. Түөлбэ тыллара бааллар. Сатаан саҥарар.

Сыалбыт диэн саха тылын сыыппара эйгэтигэр киллэрии буолар. Тыл үөрэхтээхтэригэр олус туһалаах үнүстүрүмүөн.
Тыл куорпуһа диэн — тиэкис электроннай мунньуллуута. Оҥоһуу өй бу баазаҕа киирэн, туһанар кыахтаах, ол кини сахалыы саҥата сайдарыгар туһалаах. Атын омуктарга номнуо оҥоһуллубуттара. Нуучча тылынан куорпус 2 миллиартан тахса тыллаах тиэкистээх.

Василий Борисов, Национальнай бибилэтиэкэ дириэктэрин солбуйааччы, үлэтин туһунан кэпсээтэ. Национальнай бибилэтиэкэҕэ анал киин аһыллыбыта.»Цифровой библиотекарь Якутии» диэн кэпсэтэр бот үлэлиэхтээх. Ааҕааччыга булар, талар, көмөлөһөр сыаллаах. Аны сахалыы саҥаны тиэкис оҥорон таһаарар бырайыактаахпыт. Үһүс бырайыакпыт хаһыаты ааҕааччыга түргэнник тиэрдэргэ, каталог оҥорорго көмөлөөх. »Истиҥ», »Илим» бырайыактар үлэлииллэр. Саха сирин бары бибилэтиэкэлэр пуондаларыттан кинигэни, хаһыаты »Илим» көрдүүр ситим булан биэрэр.

Салгыы »Сай Саха» бырайыагы төрүттээччи, устудьуоҥка Уйгулаана Николаева саха тылын тарҕатыыга үлэтин туһунан кэпсээтэ. Социальнай ситимҥэ сырдатар үлэни ыыталлар. Нэһилиэктэри кэрийэ сылдьан, тыл оонньууларын тэрийэллэр.

Математика, информатика институтун үлэһитэ Василий Григорьев саха тылын сыыппараҕа киллэрии туһунан кэпсээтэ. Сүрүн уустуга — электроннай дааннай аҕыйах. Кинигэ сканын электроннай тиэкис оҥороллор. Оҥоһуу өйү оҥоруохтарын баҕараллар.
Сардаана Сивцева, »Арктик Капитал» хампаанньа пресс-киинин салайааччы, сахалыы саҥарар »Ай-Куо» бырайыак туһунан кэпсээтэ. Кинилэр »Аяна» диэн хотугу аҕыйах ахсааннаах ноуроттар 5  тылларынан саҥарар, атын эрэгийиэннэргэ тарҕаммыт ситиһиилээх бырайыагы номнуо үлэлэтэллэр. Аны сахалыы »Ай-Куо» бырайыакка ылыстылар. Сахалыы саҥарбат, булкуллубут тыллаах дьоҥҥо анаан, »Алиса», »Маруся» курдук, кэпсэтэр эйгэни тэрийэр.
— Саҥарыы эйгэтин электроннай эйгэҕэ таһаарыыга түмүктүүр биэтэккэ кэлэн турабыт. Биһиэхэ бааза тиийбэт, ол эбэтэр, сахалыы саҥарыы интэринэт эйгэтигэр аҕыйах. Оҥоһуу өй бу интэриниэттэн ылан, тылын саппааһын хаҥаттар. Дьиҥэ, бары тус-туспа оҥоро сылдьабыт, ким да бэйэтэ оҥорбутун биэриэн баҕарбат. Бары бииргэ үлэлиэхпитин наада, — диэн Сардаана Афанасьевна түмүктээтэ.
Бу санааҕа бары сөбүлэстилэр. Этиилэри истэн баран, резолюция ылынарга сүбэлэһии, ырытыһыы буолла.

Онон, сотору кэминэн сахалыы Оҥоһуу өй оҥоһуллан тахсыыһы. Бу туһунан «Сахамедиа» хампаанньа олунньу күнүгэр былаас уорганнарын бэрэстэбиитэллэрэ кыттыылаах төгүрүк остуолу тэрийиэҕэ. 

Ангелина Васильева.
Ааптар түһэриитэ.