Сахалыы Оҥоһуу өй айыллыа дуо?

Олунньу 7 күнүгэр Таатта улууһун Ытык Күөлүгэр саха тылын, саха омук сайдыытын туһунан кэпсэтэр, ырытар төгүрүк остуол ыытылынна.

Биир хайысханан »Саха тыла — креативнай экономикаҕа» диэн тиэмэнэн кэпсэтии буолла. Сүрүннээн Оҥоһуу өй, саха тылын сыыппараҕа киллэрии туһунан кэпсэттилэр.
Кэнники кэмҥэ Оҥоһуу өй (Искусственный интеллект) балысханнык сайдан эрэр. Ол эйгэтигэр хаалан иһэбит. Сахалыы Оҥоһуу өй баар дуо? Манна быһаччы үлэлии сылдьар исписэлиистэр, сыһыаннаах дьон мустан, салгыы сайдар туһунан кэпсэттилэр.

Афанасий Постников, »Барҕарыы» пуонда дириэктэрэ, Ил Түмэн дьокутаата:
— Оҥоһуу өйү оҕону иитэргэ үнүстүрүмүөн оҥостуохтаахпыт. »Тыл куорпуһун» оҥоро охсуохпутун наада. Дьон билэр, туһанар усулуобуйатын оҥоруохтаахпыт.

Нинель Малышева, ХИФУ Наукаҕа, инновацияҕа департаменын салайааччы:
— Тылы сайыннарыыга биһиги университеппыт тиһиктээх үлэни ыытар. Үһүс стратегическай хайысха быһыытынан, тылы харыстыырга бырайыак баар буолбута. 2025 сылтан дойдуга саҥа национальнай бырайыактар үлэлээн эрэллэр. Онон университет сайдар стратегиятын хаттаан көрүөхтээхпит, ол биир бырайыагынан ыччат төрөөбүт тылынан саҥарарыгар көмөлөһүү буолар.
Бастатан туран, саха тылын хас киһи баһылыырын быһаарыахтаахпыт. 2020 сыллааҕы биэрэпис дааннайдарынан, татаар тылынан саҥарыы 11%-нан, саха тылынан саҥарыы 12%-нан кыччаабыт. Дьиҥэ, татаардар улахан, кэскиллээх үлэни ыыта олороллор. Биһиги эмиэ кытаатыахтаахпыт.

Нинель Васильевна кэпсээбитинэн, ХИФУ-га Оҥоһуу өйү оҥорууга ылсыбыттар. Тыл лабораториятын үлэлэтэллэр. Икки күүстээх лаборатория холбоһон, киин тэрийэн, күүскэ үлэлиир былааннаахтар.

Василий Бочкарев, Гуманитарнай чинчийии уонна аҕыйах ахсааннаах норуоттар институттарын үлэһитэ:
— Бырабыыталыстыба сакааһынан, »Саха тылын куорпуһун» оҥордубут. Уустуга диэн, бириэмэ олус ыгым этэ. Үс эрэ сыл бэриллибитэ, атын омуктарга 30-50 сыл оҥоһуллар. Картотекаттан уратыта диэн — электроннай. Манна 15 мөлүйүөн кэриҥэ тыл көрүҥэ киирдэ. Эбии матырыйааллар — тылдьыттар, кинигэлэр, киинэлэр киирдилэр. Тылы көрдөөн булар. Түөлбэ тыллара бааллар. Сатаан саҥарар. Гуманитарнай чинчийии института университеты кытта оҥордубут.

Сыалбыт диэн саха тылын сыыппара эйгэтигэр киллэрии буолар.
Тыл куорпуһа диэн — тиэкис электроннай мунньуллуута. Оҥоһуу өй бу баазаҕа киирэн, туһанар кыахтаах, ол кини сахалыы саҥарара сайдарыгар туһалаах. Атын омуктарга номнуо оҥоһуллубуттара. Нуучча тылынан куорпус 2 миллиартан тахса тыллаах тиэкистээх. Дьоҥҥо олус көмөлөөх.
2023 сыллаахха ХИФУ уонна »Сбер» бииргэ үлэлииргэ илии баттаспыттара. Онон Оҥоһуу өйү оҥорор лаборатория тэриллибитэ. Өрөспүүбүлүкэҕэ саамай улахан сервер турар. »АЛРОСА» хампаанньаны кытта үлэлэһэбит. Грант куонкуруһун ыыппыппытыгар 5 бырайыак кыайбыта. Салгыы үлэлиибит.

Василий Борисов, Национальнай бибилэтиэкэ дириэктэрин солбуйааччы, үлэтин туһунан кэпсээтэ. Национальнай бибилэтиэкэҕэ анал киин аһыллыбыта.»Цифровой библиотекарь Якутии» диэн кэпсэтэр бот үлэлиэхтээх. Ааҕааччыга булар, талар, көмөлөһөр сыаллаах. Аны сахалыы саҥаны тиэкис оҥорон таһаарар бырайыактаахпыт. Үһүс бырайыакпыт хаһыаты ааҕааччыга түргэнник тиэрдэргэ, каталог оҥорорго көмөлөөх. »Истиҥ», »Илим» бырайыактар үлэлииллэр. Саха сирин бары бибилэтиэкэлэр пуондаларыттан кинигэни, хаһыаты »Илим» көрдүүр ситим булан биэрэр.
Салгыы »Сай Саха» бырайыагы төрүттээччи, устудьуоҥка Уйгулаана саха тылын тарҕатыыга үлэтин туһунан кэпсээтэ. Социальнай ситимҥэ сырдатар үлэни ыыталлар. Нэһилиэктэри кэрийэ сылдьан, тыл оонньууларын тэрийэллэр.

Математика, информатика институтун үлэһитэ Василий Григорьев саха тылын сыыппараҕа киллэрии туһунан кэпсээтэ. Сүрүн уустуга — электроннай дааннай аҕыйах. Кинигэ сканын электроннай тиэкис оҥороллор. Оҥоһуу өйү оҥоруохтарын баҕараллар.
Сардаана Сивцева, »Арктик Капитал» хампаанньа пресс-киинин салайааччы, сахалыы саҥарар »Ай-Куо» бырайыак туһунан кэпсээтэ. Кинилэр »Аяна» диэн эбэҥки тылынан саҥарар, атын эрэгийиэннэргэ тарҕаммыт ситиһиилээх бырайыагы номнуо үлэлэтэллэр. Аны сахалыы »Ай-Куо» бырайыакка ылыстылар. Сахалыы саҥарбат, булкуллубут тыллаах дьоҥҥо анаан, »Алиса», »Маруся» курдук, кэпсэтэр эйгэни тэрийэр.
— Саҥарыы эйгэтин электроннай эйгэҕэ таһаарыыга түмүктүүр биэтэккэ кэлэн турабыт. Бааза тиийбэт. Дьиҥэ, бары тус-туспа оҥоро сылдьабыт, ким да бэйэтэ оҥорбутун биэриэн баҕарбат. Бары бииргэ үлэлиэхпитин наада, — диэн Сардаана Афанасьевна түмүктээтэ.
Бу санааҕа бары сөбүлэстилэр. Этиилэри истэн баран, резолюция ылынарга сүбэлэһии, ырытыһыы буолла.

Ангелина Васильева.
Ааптар түһэриитэ.