«Саха сирэ» хаһыат бүгүҥҥү нүөмэрэ сэргэх ис хоһоонноох

Быйыл Норуоттар сомоҕолоһууларын күнэ Арассыыйаҕа 18-с сылын бэлиэтэнэр.

Бу суолталаах күҥҥэ анаан “Саха сирэ” хаһыат эһиил тэриллибитэ 35  үбүлүөйдээх сылын бэлиэтиир Эбээн, эбэҥки, долган, юкагир, чукча норуоттара, ону тэҥэ Саха сирин арктическай улуустарыгар XVII үйэттэн олохсуйбут нууччалар холбоһон, Аҕыйах ахсааннаах норуоттар ассоциацияларын үлэтин сырдатар.

Чурапчы сэлиэнньэтин олохтооҕо Антонина Корнилова ааспыт үйэ 1959 сыллааҕы хаарбах туруктаах дьиэтиттэн аны аҕыйах хонугунан саҥа таас дьиэҕэ көһөөрү олорор. Бу күнү кинилэр кэтэспиттэрэ ыраатта. Арааһа, уонча сыл буолла быһыылаах диэн этэр. Ааспыт үйэ тутууларын оннугар  саҥа таас дьиэлэр дьэндэйэн эрэллэрин туһунан сиһилии суруналыыс  Анивера Акимова матырыйаалыгар ааҕыҥ.

“Виктор Егорович үлэлиир хочуолунайа туалеттаах, душтаах, өссө үлэҕэ киртиппит таҥаһын сууйтаран барыан сөп. Онтон ордук туох нааданый, маннык эппиэттээх, ыарахан үлэҕэ сылдьар дьоҥҥо!? Урут бэйэлэрэ сосуһан, систэрэ быстар чохторун аны тыраахтар киллэрэр, быһата, үлэ чэпчээбит — хачыгаар сүргэтэ көтөҕүллүбүт” диэн суруйар “Ып-ыраас, сып-сылаас хочуолунайдаахпыт” диэн матырыйалыгар суруналыыс Женни Стрюкова. Ааҕыҥ уонна сэргээҥ.

“Нуучча биллиилээх суруйааччыта, револ ю ц и о н е р — д е м о к р а т Н. Г.  Чернышевскай 12  сыл кэриҥэ Бүлүү куоракка сыылкаҕа олорбута. Түмэлгэ “Чернышевскай кириэһилэтэ” диэн сэдэх эспэнээт баар. Бу  XIX үйэ иккис аҥаарыгар оҥоһуллубут кириэһилэ. Корякиннар диэн хаһаак дьиэ кэргэнэ тутта сылдьыбыт”. Салгыы өҥнөөх балаһаҕа 1917 сыллаахха Бүлүүтээҕи кыраайы үөрэтэр түмэли тэрийбит  учуутал, кыраайы үөрэтээччиП.Х. Староватов  түмэлигэр суруналыыс Сардаана Баснаева ааҕааччытын “сирдээн сырытыннарыаҕа”.

Хас биирдии киһи дьиэтиттэн тахсаары туран, уот ситимиттэн барытын араарбытын дуу, суоҕун дуу бэрэбиэркэлиэхтээх. Суотабай төлөпүөн иитиллэр боруобатын (зарядник) хаһан даҕаны уот ситимин розеткатыгар холбоон хаалларымаҥ диэн сүбэлииллэр. Арассыыйаҕа зарядник эстиититтэн хас да быһылаан тахсан турар. Киһи өлүүлээх баһаардар туохтан тахсалларын туһунан суруналыыс Ульяна Захарова матырыйаалыгар ырытар.

Төһө даҕаны чэпчэтиилээх ипотекалар уонна да атын бырагыраамалар баар буолбуттарын иһин, киһи барыта дьиэ атыылаһар кыаҕа суох. Онон киин куоракка кыбартыыра куортамнаан олорор дьон элбэх. Куортам сыаната хаһан үрдүүрүн уонна түһэрин Айаал Аргунов сиһилии ырытыытын ааҕыҥ.

“Халбаһыларын дьоҕус оҥорон таһаарар сыахтарыгар бэлэмнииллэр эбит. Кыра кыамталааҕын иһин быйылгыттан Арктикатааҕы агротехнологическай университеты кытта сөбүлэҥ түһэрсэн, тэриллэрин онно көһөрбүттэр. Ол оннугар АГАТУ учуонайдара оскуола үөрэнээччилэригэр мэтиэдикэҕэ уонна билимҥэ үлэлэригэр көмөлөһөр, арыаллыыр курдук кэпсэппиттэр”. Бу 17 кыһыл көмүс мэтээллээх ханнык оскуола туһунан суруналыыс Людмила Попова сырдаппытын бүгүҥҥү хаһыакка ааҕыҥ.

“Билигин иккис уочарата тутулларын туруорсабыт. Дьиэбит эргэрдэ, хапытаалынай өрөмүөнү эрэйэр. Баппаппыт, холобур, сорох кыылларбыт таһырдьа тураллар. Өлүөнэни туоруур муоста уонна ол дьиэбит тутулуннаҕына, “Росгосцирк” бырагырааматынан улахан циркэлэр кэлэр кыахтаныахтара этэ. Аныгылыы тупсаҕай көрүҥнээх, улахан светодиоднай экрааннаах, 1000-тан тахса миэстэлээх амфитеатральнай саалалаах, кыра гостиницалаах, эрэстэрээннээх, оҕолору, ыччаты үөрэтэр, дьиэ кэргэттэри түмэр, сынньатар кыахтаах, саҥа хайысхалаах култуурунай-уопсастыбаннай киин буолан, куораппытын чахчы киэргэтиэ, сэргэхситиэ этэ. Туризм сайдыытыгар да туһалаах. Бу эргэ арыанабыт эрэпэтииссийэлиир саала уонна устудьуоннар дьарыктанар сирдэрэ буолуохтаах. Циркэбит иккис уочарата тутулуннаҕына эрэ, өссө күүскэ сайдар кыахтаах”, — диэн суруналыыс Ангелина Васильеваҕа Бриллиантовай цииркэ салаааччыта Сергей Расторгуев санаатын үллэһиннэ. “Итии чэй” бүгүҥҥү дьоруойа кини – Сергей Расторгуев.

Өрөбүл күн анаан, ыраата барбакка, Дьокуускай куорат хабыллар киинигэр турар үс-түөрт кафеҕа уонна эрэстэрээҥҥэ киирэн, менюларын анаан үөрэттим. Сүрүн соругум — Норуоттар сомоҕоһууларын күнүн көрсө бу тэрилтэлэр сүрүннээн ханнык норуоттар астарын астыылларын, дьон ордук туох бүлүүдэни сөбүлээн сакаастыырын, менюга сахааһа төһө баарын билсиһии. Ааҕыҥ, сэргээҥ.

“Кэлиҥҥи сылларга күн уһаан иһэрэ билиннэ. Киин улуустарга кыстык хаар хойутаан түһэн, хойукка диэри сүөһүлэр алаастарынан сырыттылар. Соторутааҕыта хотоннорун буллулар. Аны Өлүөнэ Эбэ дьыл баччатыгар диэри устан мөлбөһүйэ сытар. Былырыын өрүс сэтинньи 27  күнүгэр турбута, Урут баччаларга Өлүөнэ өрүскэ уу сырыыта сабыллан, кыдьымах киирэн, сэтинньи 7  күнүгэр бастакы массыыналар туорууллар этэ. 40-45  кыраадыстаах тымныы түһэрэ. Бу Арктика сылыйыытын бэлиэтэ. Хотугу Муустаах муора мууһун ириитин охсуутунан эһиил өссө сылыйаары турар. Онон бу кэмҥэ олорооччулар айылҕа тосту уларыйыыларын биирдэ буолар көстүүлэрин туоһуларынан буолабыт” – диэн бүгүҥҥү чэппиэрдээҕи хаһыакка норуот синоптига Тускул улуустарынан сэтинньини билгэлиирин билсиҥ.