Саһылыкаан сайдар

Бэс ыйын 29 күнүгэр Уус Алдан улууһун Саһылыкаан учаастагар Үрүҥ Тунах ыһыах ыһылынна. Бу үлүгэр Улуу Туймаада ыһыаҕа буола турдаҕына, онно эбии күһүҥҥү курас күнү санатар күн буолан, киһи аҕыйах буолуо дии санаабытым. Саһылыкаантан төрүттээхтэр өрөспүүбүлүкэ араас сирдэриттэн кэлэн, бэл, министиэристибэттэн Степан Охлопков сэбиэскэй кэмҥэ салайан олорбут «Лена» сопхуоһун Саһылыкааныгар ыалдьыттыы кэлбитэ, үгүһү этэр. Бу күн төһө да арҕааттан хаҕыс тыалланан, самыырдаан ыллар үөрбүт дьон-сэргэ тоҥон кумуччу туттубата, сырдык санаата самныбата.

Ыһыах сарсыарда 10 чаастан бэрт уратытык саҕаланна. Улуу Кыайыы 80 сылын көрсө  кыайыыны уһансыбыт, тыылга үлэлээбит дьоннорун үйэтитэн, норуот күүһүнэн тутуллубут, киһи хараҕа хатанар, кэрэ көстүүлээх стеланы арыйыыга олохтоохтор, ыалдьыттар тоҕуоруһа муһуннубут. Саһылыкаан биллэр-көстөр дьоно кыһыл лиэнтэни кырыйан, «Вечный огонь» уотун күүдэпчилэтэ уматан, тыыннаах сибэкки дьөрбөтүн өйдөбүнньүккэ уурдубут. Суотту нэһилиэгин баһылыга Василий Петрович Баишев үйэлэргэ хаалар өйдөбүнньүк оҥоһуллубутунан эҕэрдэлээтэ, Саһылыкаан бу үтүө түмүктээх үлэтэ, атын нэһилиэктэргэ холобур буолуо диэн эрэнэрин эттэ. Маннык улахан тутуу бырайыагын уонна идеятын «Сайдам» С.К. сэбиэдиссэйэ Гузаирова Мариядора Софроновна оҥорбут, ону олохтоохтор өйөөн, киэҥ нэлэмэн Сахабыт сиригэр Саһылыкаантан төрүттээхтэргэ харчы хомууругар ыҥырыы таһаарбыттар. «Норуот күүһэ — көмүөл күүһэ!» диэн этиинэн, кылгас болдьох иһигэр 963000  солкуобай харчы хомуллубут. Павел Иванович Пермяков салайааччылаах «Рим» рекламнай производственнай бэдэрээтчиттээх, бүттүүн түмсэн, сомоҕолоһон бары саба түһэн оҥорбуттар. Искибиэр тротуарнай билиитэтин уонна күрүөтүн субуотунньугунан кыайа туппуттар. Бу өйдөбүнньүк олоххо киирэригэр ким да туора туран хаалбакка, норуот күүһүн көрдөрбүт. Үлэҕэ харгыс тахсыбатах, Андрей Охлопков массыынанан  кумах аҕалан, тыын боппуруоһу быһаарбыт.

Дьэ, оттон түһүлгэҕэ киирэн буруонан ыраастанан, алгыс көтөҕүллэр кэмигэр  халлаан арыллан, күндүл күн көстөн сырдыгынан сыдьаайан, сылааһынан угуттаата. Алгыс абыгар ылларан, илин халлаан иититтэн, итир былыкка олорсон кэлэн, Иэйэхсит эдьиийбит эҥэрдэһэн, ахсыс халлаан араҥас илгэтинэн тыынан Айыыһыт аҕаспыт аргыстаһан санаалыын чэпчээтибит, туруктуун тубустубут.

Бу маннык тэттик ыһыахтар улахан ыһыахтартан тэрээһинэ атын, киһини сылаппат уратылаахтар. Улуу Тунах ыһыахха билбэт дьоҥҥор алааран, эккэ тииһинээри ойоҕос тосторунан уочарат, тугу эмит көтүтүмээри сүүрүү-көтүү сыанан аҕаабат, ыһыахтан күүс-күдэх ылбакка, киэһэ ыт сиэбэт гына бырдыҥ быстан, дьиэҕин булаҕын. Саһылыкаан түһүлгэтэ олох атын. Барыта наҕыл-холку, бэл халадаайдаах дьахталлар алаас хатыҥыныы наскылдьыһаллар, оҕолор сир симэҕинии симэнэллэр. Ыһыах тэрээһинин барытын биир сиргэ «лип» олорон көрөҕүн. Ол эрэ буолуо дуо, аймах-билэ дьоҥҥун көрсөҥҥүн астына-дуоһуйа кэпсэтэҕин, доҕотторгунаан алтыһан ааспыты ахтыһаҕын. Бу эбээт Ыһыах былыр-былыргыттан үгэһэ.

Дьон талаана муҥура суоҕуттан киһи сөҕөр. «Саһылыкаан кэнсиэрэ дуо?»  диэн уос номоҕор киирбиттэрэ ыраатта. Быйылгы эҕэрдэ кэнсиэртэн дьон олус астынна. Хас да сыллааҕыта, «Эмискэ кэрэҕэ тиксии» диэн төбөлөөн хаһыакка кэнсиэрдэрин суруйбуттаахпын. Ол тэтимнэрин ыһыкта иликтэр эбит, өссө тупсубуттар. Эчи, таҥастара-саптара үчүгэйэ, эдэрдэрэ-хаардара  дьикти. «Сайдам» С. К. сэбиэдиссэйэ Мариядора Гузаирова таҥастарын бэйэтэ тигэр эбит, Мариядора култуура эйгэтигэр анаан төрөөбүт курдук. Ыһыах күн сарсыардаттан киэһээҥҥэ диэри тэппит атаҕын кубулуппакка, олох сүүрэн сэгэйэ сырытта. Салайааччы, култуура үлэһитэ маннык буолуохтаах диэн өйдөбүл үөскүүр.

Ыһыахха хайдах эрэ былыргы тыын биллэн ааһар. Былыргылыы босхо аһааһын, барыта саха мааны астара: саламаат, алаадьы, хаан, харта, кус, собо, эт. Бэл, биһиги дойдуга үөскээбэт кулааһай этигэр тиийэ  ис ыларынан, баһаалыста аһаа. Аны үтэһэлээх эттэрэ улахана, эмиһэ, сымнаҕаһа —  ыһыахха анаан эдэр биэни туттубуттара, алаас сылгыта барахсан этин сүмэһинэ, ыстаатахха амтанныын атын.

Сахалыы таҥаһы көрүү күрэһэр: Бороҕонтон, Намтан, Дьокуускайтан тиийэ кэлбиттэрэ куонкуруһу сытыырҕатта. Оһуохай этиититигэр Мэҥэттэн Андрей Петров тэҥнээҕин булбата. Бириистэри Саһылыкаантан төрүттээхтэр олохтообут буоланнар, киһи мыыммат, ботуччу. Успуорт күрэхтэһиитигэр оҕолор, ыччаттар илин-кэлин түсүһэн кыайбыт үөрдэ, хотторбут хомойдо. Кыһыыттан ытааһыннаах да буолла. Манна даҕатан эттэххэ, Тааттаҕа буолаары турар, «Манчаары» спартакиадатыгар мадьыныга бараары сылдьар Ким Бубякин этин-хаанын эрчийэн кыттаары кэлбитэ, тэҥнээҕэ суох буолан, хата дьүүллүүр сүбэҕэ сыһыарылынна.

Түмүкпэр, Саһылыкаан Үрүҥ Тунах ыһыаҕын үрдүк таһымҥа тэрийбит бары дьоҥҥо, чуолаан Саһылыкаан төрүт олохтооҕор, Суотту нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕор, сааһын тухары салайар үлэҕэ үлэлээбит Портнягин Семен Иннокентьевичка, култуура үлэһитигэр Гузаирова Мариядора Софроновнаҕа ыһыахха сылдьан үөрбүт-көппүт дьон аатыттан дириҥ махталбын этэбин! Үлэҕит-хамнаскыт үрдүктүк сыаналаннын, олоххут-дьаһаххыт дьолунан туоллун! Саһылыкаан Ытык сирэ иҥэн-сүтэн хаалбатын!

Ааһан иһэн көрдөххө, дэриэбинэҕэ аныгылыы, тупсаҕай дьиэлэр дьэндэйбиттэр. Саһылыкаан сайдар!

Иннокентий ПОПОВ-ОҔУРУОТТААХ