“Сайылыгы” саҥаттан туруоруу

Былатыан Ойуунускай аатынан Саха тыйаатырыгар режиссер Сергей Потапов суруйааччы Сиэн Өкөр «Сайылык» пьесатын туруорбут испэктээгин премьерата буолла.

«Сайылык» — Сиэн Өкөр биир саамай дириҥ ис хоһоонноох, философскай хабааннаах айымньыта. Дьэ, тыйаатыр сыанатыгар бу айымньы хайдах көстөр, көрөөччүгэ туох-ханнык санааны саҕар эбитий?

“Сайылык” пьесаны 1995 сыллаахха режиссер Василий Фомин Саха тыйаатырыгар туруора сылдьыбыта. Онтон 1992 сыл­лаахха киинэ уһуллубута. Семен Ермолаев-Сиэн Өкөр тыйаатыр­га уонна киинэҕэ анаан тус-тус­па сценарийдары суруйбута. Оттон аныгы кэм режиссера Сергей Потапов киинэ сценари­йын тутуһан, кыратык уларытан уһулбут.

Сыана киэргэтиитэ бэрт кэмчи: холумтан, ыскаамыйа, дьиэ өһүөтэ… Ааспыт үйэ 80-с сыллардааҕы кэмэ көстөр.

Орто омурҕанын ааһан иһэн, Анатолий (Айаал Аммосов) төрөөбүт дойдутугар тардыһан, оҕо сааһа ааспыт бөһүөлэгэр кэлэн, сайылыыр дьиэ оҥостоору сайылыктан көһөрүллэн кэлбит дьиэни атыылаһар. Дьиэни үөлээннээҕэ Ньукулай (Сергей Баланов) илдьэн көрдөрөр, атыылыыр.

Массыынанан айаннатан иһэл­лэр. Бу иһэн ат көрдүүр эрээри, бултуу-балыктыы сылдьар уолаттары көрсөллөр. Онуоха куһу, куобаҕы, балыгы биир кыыс оон­ньоон көрдөрөр. Айаннара бэрт сэргэх. Мин санаабар, испэктээк саҕаланыытыгар улахан болҕомто бу булчут уолаттарга туһаайылынна. Үстэ төхтүрүйэн тутулуннулар, ол да таһынан киирэ-тахса сырыттылар. Бу уолаттар туох санааны тиэрдэр сыаллаахтарый?

Тиийэн кэлбиттэрэ, иччитэх турар дьиэлэрин сарайа суох эбит. Ол да буоллар, Анатолий бу дьиэни атыылаһан, соҕотоҕун хонорго сананар. Дьэ, бу кэмтэн кини илэ дуу, түүл дуу буолара биллибэт олоҕо саҕаланар…

Дьиҥэ, субу тыыннаах сылдьан, үөрдэр ортолоругар тии­йэн хаалар, өлбүккүн дуу, тыыннааххын дуу билбэккэ биэтэҥнии сылдьар диэн — тустаах киһиэхэ улахан иэдээн буоллаҕа. Ол онно көстөр уолуйуу, уордайыы, аана суох айманыы, санаа түһүүтэ, синэ биир санааҕа кэлии, ону тэҥэ, ыраах кыламныыр эрэл кыыма…

Иччитэх дьиэҕэ кини хаһан эрэ сүтэн баран, өлүктэрэ көстүбэтэх, сири кытта сир буол­бут Сүөдэрдээх Бардуону (СӨ үтүөлээх артыыһа Иннокентий Луковцев уонна Эдуард Захаров) көрсөр. Бу дьон сир-халлаан икки ардыгар үөр буолан сылдьаллар. Аньыылаах дууһалара сайылыкка тиийиэхтэрин баҕараллар.

Сүрүн санаатын ситтэ

Сайылык диэн — өбүгэ дойдутун уобараһа, судургутук эттэххэ, сахалыы ырай дойдута. Онно аньыыта-харата суох дьон эрэ тиийэллэр. Анатолий онно тии­­йиэ дуо?

Бу испэктээк, баҕар, омук дьоно өйдүүрүгэр уустук буолуо. Оттон саха киһитигэр аал уоту, дьиэ иччитин аһатыы, сир-халлаан ылбатах дууһалара — үөрдэр, анараа дойду — олус чугас өйдөбүллэр, онон кини тута өйдүүр, ылынар.

Испэктээккэ да, Сиэн Өкөр айымньытыгар да, үөрдэр туох эрэ олус кутталлаах, абааһы курдук буолан көстүбэттэр. Кинилэр киһилии өйдөрүн-санааларын, майгыларын сүтэрэ иликтэр. Орто дойду олоҕо уонна анараа дойду бэрт чараас быыстаахтар эбит диэн көрө олорон өйдүүгүн.

Испэктээк сүрүн санаатын — бу орто дойдуга бэриллибит олоҕу кэмсиммэт курдук, аньыыга-хараҕа киирбэккэ, эбэтэр, эрдэ-сылла боруостаан, дьоһуннаахтык олоруохха наада диэн көрөөччү өйдүүр, бэйэтигэр чугас­тык ылынар. Ким билиэй, киһи олоҕо хаһан кэлэн быстыаҕын? Онно бэлэмнээх буолуоҥ дуо? Онон драма бу толкуйдатар сыалын сиппит диэххэ наада.

“Толкуйдатар туруоруу”

Сергей Потапов, режиссер:

– Киинэ сценарийа пьеса курдук буолбатах, атын. Киинэҕэ курдук барытын ыстаан баран, көрөөччү айаҕар кутан биэрбэккин.

Биһиги, сахалар, бэйэбит дойдулаах, силистээх дьон буолуохпутун наада. Бу олохтон хаһан эрэ син биир тэйэбит, онуоха ханна, хайдах тиийэрбитин өйдөтөр санааҕа киллэрээри, бу испэктээги туруордубут.

Биһиги ол нуучча ырайыгар тахсыбаппыт буолуо, бэйэбит алааспыт иһигэр, бэйэбит өбүгэлэрбитигэр тиийиэхпит. Саха итэҕэлигэр ад уонна ырай диэн өйдөбүллэр суохтар, ырай эрэ баар. Бу тэтимнээх, түргэн олохпутугар ону умнан, атыны толкуйдуу сылдьабыт. Тенгрианскай соҕус тэтимнээх айымньы диэн этиэхэ наада.

Анатолий Николаев, СӨ норуодунай артыыһа:

– Тыйаатыр көрөөччүгэ анаан туруорар буол­лаҕа дии. Көрөөччүтэ суох тыйаатыр буолбат. Көрөөччү хайдах ылыныай? Суруйааччы, режиссер тугу этээри гыммыттарай? Бу икки дьон туох буруйдарыгар сир-халлаан икки ардынан үөр буолан сылдьалларый?

Бүтэһигэр Анатолий өллө дуу, тыыннаах хаалла дуу? Кини сайылыкка кэлэ сатыыр. Тоҕо? Оччотугар Анатолий сайылыгар өлө кэлбит дуо? Наһаа элбэх ыйытыы баар. Төһөнөн элбэх ыйытыы баар да, соччонон айымньы күүстээх буоллаҕа дии. Биһиги көрөөччү хайдах өйдүөҕэй, бу айымньыттан кини тугу ылыан сөбүй диэн ырытабыт.

Олох уонна өлүү диэн син биир баар буоллаҕа. Анатолий уобараһа тугуй? Хараллаары кэлэр дуо? Киһи быһаччы этэн кэбиспэт. Толкуйдатар буоллаҕына, бу – айымньы ситиһиитэ буолуон сөп.

Биһиги тыйаатырбыт билигин сонун суоллары көрдүү сатыыр. Көрөөччү толкуйдуохтаах, бэлэми ылан айаҕар быраҕыы – урукку хайысха диибит.

Бу айымньы дьиктитэ, уратыта, сыаналааҕа диэн көрөөччүнү толкуйдатыан сөп. Бу бөлүһүөктүү айымньыны мин үчүгэй да, куһаҕан да диэбэппин. Алампа эппитин курдук, тугунан эрэ киһини таарыйар айымньы, ол аата дьиктилээх. Ону көрөөччү бэйэтэ сыаналыаҕа.

Елизавета Мигалкина, бэйиэт:

– Сергей Станиславович сырыы аайы соһутар. Бастаан көрө олорон, мин маннык санаатым: 20-с үйэҕэ саха олоҕун кытта быраһаайдаһыы курдук көрдөрөр экзистенциальнай кирии­сис быһыы­лаах. Түмүгэр, биллэн турар, түөрэ эргитэн таһаар­да. Артыыстар маастарыстыбалара тиийдэ дии саныыбын.

Саха дууһата, өйө-санаата 21-с да үйэҕэ уларыйыылары ааһан баран, өссө хайдах сайдыах­тааҕый? Эрэл баар быһыылаах, оннооҕор өлбүт дьон “биһиги инникилээхпит!” диэн хаһыытаатылар дии. Онон эрэл баар. Ол аата, сахалар баар буолуохпут.

Туруорууга үлэлээтилэр:

Режиссер — Сергей Потапов, сценограф — Михаил Егоров, таҥаска-сапка худуоһунньук —  Сардана Федотова, муусуканан киэргэтии —  Николай Павлов, уот-күөс — Егор Иванов.

Оруолларга: СӨ үтүөлээх артыыһа Айаал Аммосов, Сергей Баланов, СӨ үтүөлээх артыыһа Иннокентий Луковцев, Эдуард Захаров, СӨ норуодунай артыыһа, РФ үтүөлээх артыыһа Елена Сергеева-Румянцева, Анастасия Иванова, Ньургуйаана Шадрина, Александр Захаров, Григорий Иванов.