Сайылык биир күнэ — оҕолорго

Уус Алданнааҕы социальнай кэлим кииҥҥэ (сал. Иннокентий Сергеев) 2019 сылтан үлэлиир «Аҕа алгыһынан, Ийэ иэйиитинэн» бырайыак сүрүн сыалынан аныгы саха оҕотун иитиигэ өбүгэ үйэлээх үгэстэрин туһаныы, оҕо бэйэтин омугун устуоруйатын уонна култууратын билэ улаатарыгар көмөлөһүү, төрөөбүт тылга тапталы, ытыктабылы иҥэрии буолар.

Бырайыак чэрчитинэн ыытыллар «Сайылык: айылҕа, сиэр-туом уонна үлэ» диэн тэрээһин 2-с Лөгөй нэһилиэгин «Атыыр уҥуоҕа» диэн сайылыгар атырдьах ыйын 8 күнүгэр үһүс төгүлүн буолан ааста. Бу суолталаах тэрээһин Киин эрэллээх социальнай партнердарын: улуустааҕы Ис дьыала отделын, улуустааҕы дьахталлар сүбэлэрин уонна «Кэскил түһэ» ийэ тыл түмсүүтүн көмөлөрүнэн сыллата тэрээһиннээхтик ыытыллар. Ол курдук, улуустааҕы Ис дьыала отделын начаалынньыга Дмитрий Скрябин сыл аайы оҕолору таһарга тиэхиньикэнэн уонна арыаллыыр үлэһитинэн хааччыйар, улуустааҕы дьахталлар сүбэлэрин салайааччыта Валентина Шадрина сайылыкка тэрээһин идеятын биэрбит киһи быһыытынан тэҥҥэ тэрийсэн сүүрэр-көтөр, «Ийэ тыл» түмсүүттэн төрөөбүт тылы өрө тутар биирдиилээн дьон кылааттарын киллэрсэллэр. Онон бу хас да тэрилтэ уонна уопсастыбанньыктар биир санаанан үлэлээһиннэрин үтүө түмүгэ буолар.

Айаннаан истэххэ, сайылык ыраахтан: «Мин бу баарбын, кэлииҥ», — диэбиттии иннибитигэр нэлэһийэн, ытыска уурбуттуу субу көстө түстэ. Чугаһаатах аайы тупсан, күөх кэрэтин холбуу тутан утары уунан, кыра да, улахан да олохтоохторун үөрэ-көтө көрүстэ. Улахан оптуобустан оҕолор айманан-сайманан түһээттэрин кытары, кэтэһэн турар сайылык иһэ оҕо саҥатынан, күлүүтүнэн туола түстэ уонна бэйэтин киэҥ киэлитигэр сылаастык киллэрэн кэбистэ. Бу социальнай кэлим киин иһинэн үлэлиир «Кустук» оҕо сайыҥҥы былаһааккатын иитиллээччилэрэ айылҕалыын алтыһаары, өбүгэ үгэстэрин көрөөрү бүгүн бу сиргэ сабыс-саҥа үктэннилэр. Кинилэр бары кэриэтэ сайылык диэни саҥа көрөллөр, ол да иһин олус соһуйдулар, барытын сонурҕаатылар, күн устата сайылык оҕолорун кытары билистилэр, киэҥ күөх дуолга дуоһуйа оонньоотулар-көрүлээтилэр.

Сайылык оҕолоро барахсаттар айылҕаҕа көҥүл сылдьан, үлэҕэ эриллэн, сирилиһэн-бурулуһан олох атыттар. Элбэхтэрэ да бэрт эбит, онон холбоон 22 оҕо хабылынна уонна төрөппүттэр кыттыстылар, онон барыта 40-тан тахса киһилээх үөрүүлээх көрсүһүү буолла. 6 сыл анараа өттүгэр билсибит сайылыкпыт хаһаайыттара Елизавета уонна Михаил Троевтар сарсыардаттан кэтэспиттэр, хамсыы сылдьар балык кэһиилээх көрсөн оҕолору олус үөртүлэр. Биир күннээх тэрээһин түбүгэ күөстүү оргуйда: ким түһүлгэни киэргэтэр, ким оҕолору бэлэмниир, ким ас буһарар, ким балык хатырыктыыр…Тэрээһин үөрүүлээх арыллыытын үһүс сезон салайааччыта, социальнай педагог Юлия Бурцева кыайа-хото тутан ыытта. Тэрээһин саҕаланыытыгар саха дьоно буоларбыт быһыытынан арчыланыы сиэрэ-туома ыытыллыбытын бары сэҥээрдилэр. Эҕэрдэ тыллары Елизавета Троева, Светлана Бурцева, Валентина Шадрина, Петр Степанов, Галина Иванова, Татьяна Алексеева билиҥҥи оҕолорго тиийэрдии бүгүҥҥү күн уратытын бэлиэтээн эттилэр. Муусука учуутала идэлээх иитээччи Надежда Свинобоева хаһан да ыллаабатах оҕолорго баянын доҕуһуолунан “Пиэримэ кыргыттара” диэн аатырбыт ырыаны үөрэтэн ыллаппытын сэргэхтик туттан-хаптан толорбуттара көрө олордоххо үчүгэйин эриэхсит. Аны туран бэйэтэ урукку өттүгэр норуот уоһуттан түспэтэх «Сайылык”диэн ылбаҕай ырыаны бэлэхтээн аҕа саастаахтары уйадытыан уйадытта. «Арчылаана» фольклорнай бөлөх оҕолоро (сал.Татьяна Свинобоева) күпсүүргэ, оонньообуттарын көрөөччүлэр сүрдээҕин биһирээтилэр.

Ырыаһыт кыра кыысчаан Айнаара Григорьева урукку «Мин дууһам ыллыыр» диэн эмиэ биллиилээх ырыаны олус иэйиилээхтик ыллаабытын уонна тэрилтэ эдэр үлэһитэ Александра Егорова наһаа нарыннык саха үҥкүүтүн толорбутун көрөөччүлэр дохсун ытыс тыаһынан бэлиэтээтилэр. Күнүскү аһылык чэбдик салгыннаах налыы сыһыыга күөх окко буолбута оҕолорго эмиэ сонун көстүү буолла, оннооҕор ас амтанныын атына үгүстүк ахтылынна.

Салгыы ийэ тыл түмсүүтүн аатыттан саха тылын баһылаабыт, харыстаан илдьэ сылдьар, тарҕатар, симэлийбэтин туһугар кыһаллар оҕону иитиигэ-үөрэтиигэ олохторун анаабыт педагогическай үлэ бэтэрээннэрэ сайылык туһунан киэҥник сырдаттылар, быһааран биэрдилэр. Татьяна Алексеева сайылык сиэрин-туомун билиһиннэриитин, Галина Иванова сайылыгы кытары ситимнээх тылларбыт туһунан кэрэхсэнэр гына кэпсээбитин уонна «Өбүгэ үгэһин утумнаан» диэн бэйэтин кинигэтин быһаара-быһаара көрдөрбүтүн оҕолор бары олус сэҥээрдилэр. Улуустааҕы Ис дьыала отделын сокуоннай саастарын ситэ илик оҕолор дьыалаларын подразделениетын иниспиэктэрэ Петр Степанов буруйу оҥорууну, бэрээдэги кэһиини утары өйдөтөр-сэрэтэр бэсиэдэни сайылыкка сыһыары тутан оҥорбутун чуумпуран олорон иһиттилэр. Ол кэнниттэн айылҕаны кытары алтыһар сыаллаах сибэккилэрдиин сипсиһии, гербарий хомуйуута тэрилиннэ. Оҕолор үлэһиттэри кытары тыа диэки дьулустулар, от-мас арааһын, хонуу сибэккилэрин ааттарын элбэҕи биллилэр, туохха туһалааҕын токкоолостулар.

Онтон саҕаланна эбээт оҕо саас көрдөөх түгэнэ! Оонньуу оройуттан тутулунна, көр-күлүү куйаарга көттө, үҥкүү-битии эҥэрдэстэ, астыныы аргыстаста, дуоһуйуу доҕордосто, ситиһии сиэттистэ. Ким тугу билэрэ, төһө сатыыра, туохха дьоҕурдааҕа бииртэн-биир арыллан истэ. Сотору соҕус оҕо-аймахха сылайа быһыытыйыы биллэн, сынньалаҥ биллэриллэр, уоскуйуу олохсуйуута киэһээҥҥи ыамҥа тиэтэйэн иһэр ынахтар көһүннүлэр. Далга киирэн, титииккэ тиийэн ыатаары уочаратынан оннуларын булан турунан истилэр. Дьэ, манна саҕаланна сөҕүү-махтайыы улахана! Хаһан да көрбөтөхтөрүн көрбүт харахчааннар төгүрүһүүлэрэ, сорохтор сөхпүт саҥалара тахсыылара, сорохтор соһуйан тылларыттан матыылара…Туораттан көрдөххө, оҕолор ньирэйдэри, ынахтары хайдах эрэ түмэл эспэнээтин курдук эмиэ да сонургуу, эмиэ да муодаргыы, эмиэ да сэрэммиттии көрөллөр, ылыналлар эбит. Бу биһиги омук быһыытынан элбэҕи сүтэрэн эрэрбит туоһута буолара саныырга ыарахан. Аны бэйэлэрин илиилэринэн ньирэйдэри аһатан, ынахтары ыан көрөн саха тэҥэ суох санаммыттара кинилэр дьолломмут харахтарыгар барыта ырылыччы көстөн истэ. Онон оҕолор биир күн сарсыардаттан киэһээҥҥэ диэри кэрэчээн сайылыкка ыалдьыттааннар дьоллоох оҕо саас умнуллубат түгэннэрин биллилэр, сайылык туһунан өйдөбүлү иҥэриннилэр, кини олоҕун, үлэтин кытары билистилэр. Түмүккэ иитиллээччилэр күндү күнү бэлэхтээбит сайылык олохтоохторугар, оҕолоругар, үлэһиттэргэ барыларыгар үөрэн-көтөн, ытыстарын таһынан махтаннылар. Бу күн төһө даҕаны биир эрэ буоллар өйдөрүгэр-санааларыгар хатанан хаалыаҕа, сүрэхтэригэр өрүү сылдьыаҕа, киһи буолан тахсыыларыгар туһалыаҕа диэн эрэнэбит.

«Атыыр уҥуоҕа» сайылык салгыы сайдыахтын, өрүү оҕо чуопчаарар саҥатынан, дьоллоох күлүүтүнэн туола туруохтун!

Светлана БУРЦЕВА, Арассыыйа суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ