Саҥа уларыйыылар

Сыл саҕаланыыта Сокуоҥҥа кэккэ уларыйыылар киирбиттэриттэн сүрүн өттүн сырдатабыт. Чуолаан, тохсунньу 1 күнүттэн киирэр уларыйыылар туһунан.

Үөрэх, култуура

Үөрэх салаатыгар улахан уларыйыылар сүрүннээн саҥа үөрэх дьылыттан, балаҕан ыйын 1 күнүттэн, киириэхтэрэ. Тохсунньуттан кэл­­лиэс устудьуоннарын Дьарыктаах буолуу кииннэрэ биирдии­лээн арыаллыыр  буолуохтара. Исписэлиистэр эдэр дьон өссө үөрэнэ сылдьан үлэ булалларыгар сүбэ-ама биэриэхтэрэ диэн суруйаллар. Бүддьүөт суотугар, хантараагынан уонна тус сыаллаах үөрэнээччилэри өйүөхтэрэ. Үөрэххэ киирэллэрин саҕана тус сыаллаах үөрэххэ (целевое) сөбүлэҥ түһэрсибэтэхтэр үөрэнэр да кэмнэригэр түһэрсиэхтэрин сөп диэн чопчулууллар. Бу дьупулуомнаах дьон идэлэринэн үлэлииллэрин хааччыйыахтаах.

Аны эмиэ бу ыйтан Арассыыйаҕа “Земскэй култуура үлэһитэ” диэн бырагыраама үлэлиэҕэ. Онно олоҕуран быйыл сэлиэнньэлэргэ, кыра бөһүөлэктэргэ, куораттыы тииптээх бөһүөлэктэргэ итиэннэ кыра куораттарга 1,1 тыһ. тахса исписэ­лиис үлэлии тиийиэ диэн суоттаналлар. Кинилэргэ анаан
1 мөл. солк. төлөбүр көрүллүөҕэ. ДНӨ, ЛНӨ, Херсонскай уонна Запорожскай уобаластарга, ону тэҥэ, Уһук Илин федеральнай уокуругар тус­таах төлөбүр 2 мөл. солк. диэри үрдэтиллибит. Маны таһынан, бырагыраама кыттыылаахтара 2% ыстаапка­лаах Уһук Илин уонна Арктика ипэтиэкэтинэн туһаныахтарын сөп.

Үлэ бырааба

Саҥа сылтан Үлэ федеральнай сулууспата үлэһиттэри кытта гражданскай-правовой дуогабар оҥорсубут эбэтэр букатын даҕаны докумуон оҥорсортон аккаастаммыт үлэ биэрээччилэр испииһэктэрин оҥорон саҕалыаҕа. Хара испии­һэккэ тохсунньу 1 күнүттэн олоххо киирбит административнай быраабы кэһии быһаа­рыыта тахсыбыт тэрилтэлэр киириэхтэрэ.

Тустаах испииһэги Үлэ уонна дьарыктаах буолуу федеральнай сулууспатын саайтыгар (Роструд) таһаарыахтара. Онно хампаанньа эбэтэр урбаан­ньыт аатын-суолун толору, ИНН, испииһэккэ киирбит күнүн-дьылын уонна төрүөтүн ыйыахтара.

Өскөтүн тэрилтэ, урбаанньыт хаттаан сокуону кэспэтэҕинэ, үлэ биэрээччини биир сылынан хара испииһэктэн таһаарыахтара. Болдьоҕун иннинэ административнай быраабы кэһии уураа­ҕа көтүлүннэҕинэ эрэ таһаарыахтара. Түһээнтэн куотаач­чылар, кэмбиэринэн хамнас төлөөччүлэр дьэ арыллар буол­буттар.

Түһээн

Түһээн диэбиккэ дылы, тохсунньу 1 күнүттэн бу салаа­ҕа эмиэ уларыйыы киирэрин туһунан истэн эрдэххит, “прогрессивная шкала на НДФЛ” диэн баар буолуоҕа. Судургутук өйдөөтөххө, дохуоттан быһаччы тутулуктаах түһээн. Сылга 2,4 мөл. солк. тиийбэт дохуоттаах дьоҥҥо нолуок саамай аччыгый ыстаапката 13% көрүллэр. Дохуоттара сылга 2,4-5 мөл. солк. диэри үрдээтэҕинэ, түһээн 15% диэри эбиллиэҕэ. Ити курдук барыта биэс үктэл баар буолуоҕа итиэннэ саамай үрдүк түһээн 22% тэҥнэһиэҕэ. Манна сылга 50 мөл. солк. үөһэ дохуоттаах дьон хапсыахтара.

Оҕолорго көрүллэр стандартнай көҕүрэтиигэ (вычет) эмиэ уларыйыы киирбит. НДФЛ төлөбүрэ оҥоһуллар муҥутуур дохуота 350 тыһ. солкуобайтан 450 тыһ. солк. диэри үрдээбит. Иккис оҕоҕо ыйдааҕы көҕүрэтии (вычет) кээмэйэ 2,8 тыһ. солк. диэри үрдээбит, үһүс уонна онтон салгыы кэлэр оҕолорго – 6 тыһ., оттон инбэлиит оҕоҕо – 12 тыһ. солк. диэри.

Аны ГТО нуорматын туттарбыт Арассыыйа олохтоохторугар саҥа стандартнай көҕүрэтии (вычет) киирбит. ГТО ураты бэлиэтин ылбыт эбэтэр бигэргэппит сылга нолуок көҕүрэтиитин (в качестве налогового вычета) 18 тыһ. солк. диэри төнүннэриэххэ сөп буолбут. Ол эрээри, маныаха диспансеризация ааһар ирдэнэр эбит.

Ыстараап

Суол быраабылатын кэһии иһин тохсунньу 1 күнүттэн сорох ыстараап үрдүүр. Дьэ ол курдук, массыыналаах дьон көҥүллэнэр айан сырыытыттан (скорость) түргэнник айаннаатахтарына, маннык ыста­раап көрүллэр:

Чааска 20–39 км – 750 солк.;

Чааска 40–59 км – 1,5 –  2,25 тыһ. солк. диэри. Суол быраабылатын хаттаан кэстэххэ 3 –  3,75 тыһ. солк. диэри;

Чааска 60–79 км – 3 –  3,75 тыһ. солк. диэри. Суол быраабылатын хаттаан кэстэххэ – 7,5 тыһ. солк.;

Чааска 80 км – 7,5 тыһ. солк., хаттаан быраабыланы кэстэххэ эмиэ итинник.

Аны арыгы иһэн баран массыына ыыттахха уонна арыгы испит атын киһиэхэ ыыттардахха, 45 тыһ. солк. ыстарааптыахтара.

Светофор кыһыл уотугар барбыт суоппардар бастакы сырыыларыгар 1,5 тыһ. солк. ыстарааптаныахтара, иккис сырыыларыгар – 7,5 тыһ. солк.

Утары суолга тахсан биэрдэхтэринэ, 7,5 тыһ. солк. төлүөхтэрэ. Ол эрээри, мэһэйи туораары тахсыбыттара да­­каастаннаҕына, ыстараап 1,5 –  2,25 тыһ. солк. буолуоҕа.

Куттал суох буолуутун хааччыйар курдарын (ремень) баамматахтар 1,5 тыһ. солк. ыстарааптаныахтара.

Оттон күөх уоттаах уонна анал сигналлаах суһал көмө, полиция, баһаарынайдар массыыналарын аһарбатах суоппардарга 4,5 –  7,5 тыһ. солк. диэри ыстаараап тигинээн кэлиэҕэ.

Ити курдук, хас суол быраа­былатын кэһии ахсын көрүллэр ыстараап төлөбүрэ барыта кэриэтэ үрдээбит. Онтон сүрүн өттүн эрэ билиһиннэрдибит.

Хамнас

Хайа муҥун түһээҥҥэ, ыстараапка эрэ уларыйыы киириэй, хамнас, биэнсийэ эмиэ эбиллэр диэн этэллэр. Ол курдук, тохсунньу 1 күнүттэн бүддьүөт үлэһиттэрин хамнаһа 13,2% үрдүөҕэ. Манна быыһаач­чылар, баһаарынайдар, миэдиктэр, социальнай сулуус­па, билим үлэһиттэрэ, педагогтар, метеорологтар, култуура, ускуустуба, кинематография тэрилтэлэрин, тыа итиэн­нэ ойуур хаһаайыстыбатын үлэһиттэрэ, Росстандарт уонна Роспотребнадзор курдук судаарыстыбаннай сулуус­па исписэлиистэрэ, байыаннай сулууспалаахтар хапсыахтара.

Манна даҕатан эттэххэ, алтынньы 1 күнүттэн судаарыстыбаннай сулууспалаахтар, суут систиэмэтин, силиэсти­йэлиир кэмитиэт уонна борокуратуура үлэһиттэрин хамнаһын 4,5% индексациялыахтара.

Биэнсийэ

Бу ыйтан үлэ төлөбүрүн алын кээмэйэ 16,6% индексацияланар: саҥа сылтан 19 242-тэн 22 440 солк диэри үрдүөҕэ. Дойду Бырабыыталыстыбатыгар бэлиэтээбиттэринэн, МРОТу индексациялааһын 4 мөл. үлэһит хамнаһын үрдэтэргэ көмөлөһүөҕэ.

Бу иннинэ 1 группалаах инбэлииттэри уонна 80 саастарыттан тахсыбыт кырдьаҕастары көрөр дьон ыйдааҕы 1,2 тыһ. солк. кээмэйдээх төлөбүрдэрэ мантан инньэ инбэлииттэргэ, биэнсийэлээх дьоҥҥо бэйэлэригэр биэнсийэлэригэр эбилик быһыытынан түһүөҕэ.

Тохсунньуттан страховой биэнсийэни 7,3% индексациялыахтара. Арассыыйаҕа быйыл страховой биэнсийэ орто кээмэйэ 24 тыһ. солк. тэҥнэһиэҕэ. Тохсунньу ортото Росстат сыллааҕы инфляцияны сыаналаабытын кэнниттэн биэнсийэни ити таһымҥа диэри үрдэтии туһунан быһаарыы ылыныахтара. Онон биэнсийэлээх дьон олунньутааҕы эбиллиини уонна тохсунньу­тааҕы эбии төлөбүрү олунньуга бииргэ ылыахтара. Атыттары сэргэ, үлэлиир биэнсийэлээхтэргэ эмиэ эбиллиэҕэ.

Дьиэ кэргэн уонна оҕо

Быйыл хат буолууга уонна төрүүргэ бэриллэр босуобуйа муҥутуур үрдүкү кээмэйэ 794 тыһ. солкуобайга диэри үрдүөҕэ. Төлөбүр 1,4 төгүл эбиллиэҕэ.

Олунньуттан Ийэ хапытаала 7,3% үрдүөҕэ. Бастакы оҕолоругар 676 тыһ. солк. ылыахтара, оттон өскөтүн эрдэ сэртипикээттэриттэн туһамматах буоллахтарына, иккис оҕолоругар – 893 тыһ. солк.

Үлэлиир төрөппүттэр оҕолоро 1,5 сааһын туолуор диэри көрөн олорор босуобуйалара эмиэ үрдүөҕэ. 2025 сылга муҥутаан үрдээбитэ ыйга 69 тыһ. солк. диэри тиийиэҕэ. Чопчу суумата орто хамнастан тутулуктаах диэн ыйаллар.

Оҕолорго уонна хат дьахталларга көрүллэр биир кэлим босуобуйа тиийинэн олоруу алын кээмэйиттэн быһаччы тутулуктаах. Быйыл ити суума 14,8% эбиллиэҕэ. Онон төрөппүттэр биир оҕоҕо 17 тыһ. солк. тахса сууманы ылар буолуохтара.