Саҥа уларыйыылар: социальнай эйгэҕэ сонун сүүрээннэр киирдилэр

Биир кэлим босуобуйа суумата үрдээтэ

Атырдьах ыйыгар өрөспүүбүлүкэҕэ 2023 сыллааҕы тиийинэн олоруу алын кээмэйэ үрдээн, саҥа суума олохтоммута. Бу тиийинэн олоруу алын кээмэйин (прожиточный минимум) сууматыттан оҕоҕо бэриллэр биир кэлим босуобуйа суумата тутулук­таах. Быйыл эмиэ үрдээтэ. Онон, биир кэлим босуобуйа кээмэйэ төһө буолла?

Биир кэлим босуобуйа кээмэйэ – 1-кы зонаҕа (хотугу улуустарга):

Оҕолорго олохтоммут тии­йинэн олоруу алын кээмэйин 50%-на – 13 197 солкуобай:

75%-на – 19 796 солкуобай;

100%-на – 26 395 солкуобай.

Биир кэлим босуобуйа кээмэйэ – 2-с зонаҕа:

50%-на – 11 054 солкуобай;

75%-на – 16 581 солкуобай;

100%-на – 22 109 солкуобай.

Ийэ хапытаала 1 мөлүйүөҥҥэ тэҥнэһиэн сөп

2024 сылтан Ийэ хапытаалын суумата  үрдээн, 1 мөлү­йүөн солкуобайга тэҥнэ­һиэн сөп. Бу туһунан со­­куон барылын атырдьах ыйын 28 күнүгэр Госдуумаҕа киллэрдилэр.  Ийэ хапытаалын суумата сыл аайы олунньу 1 күнүттэн индексацияланан, үрдээн иһэр. Холобур, 2023 сыл олунньу 1 күнүттэн федеральнай Ийэ хапытаала 11,9% үрдээн, бастакы оҕоҕо 586,9 тыһыынча солкуобайга, иккис оҕоҕо 775,6 тыһыынча солкуобайга тэҥ­нэспитэ.

2024 сылга 5,3% үрдэтэр былааннаахтар, оччотугар бастакы оҕоҕо 618,1 тыһыынча солкуобай, иккис оҕоҕо 816,7 тыһыынча солкуобай буолуохтаах.

Оттон бу Госдуумаҕа киллэриллибит сокуон барылын ааптардара дьиҥнээх инфляция таһыма 5,3%-тан үрдүк буоларын, дьиэ сыаната эмиэ үрдүү турарын бэлиэтээн тураннар, Ийэ хапытаалын сууматын өссө үрдэтэргэ этии киллэрбиттэр.

Онон Госдуума кинилэр киллэрбит сокуоннарын барылын ылыннаҕына, 2024 сыл олунньутуттан Ийэ хапытаалын суумата бастакы оҕоҕо 756,7 тыһыынча солкуобайга, иккис, үһүс оҕоҕо — 1 мөлүйүөн солкуобайга (урут Ийэ хапы­таалын ыла илик буоллахтарына) тэҥнэһиэн сөп.

Бу көҕүлээһин дьиэ кэргэттэр олорор усулуобуйаларын тупсаралларыгар дьоһун көмө буолуохтаах. Ол эрээри, Госдуума ылыныа дуо?

Аҕалар алимент ылар буоллулар

Атырдьах ыйыттан 3-гэр диэри саастаах оҕолоох аҕалар алимент көрдүүр кыахтаннылар. Ол эрээри, төрөппүттэр саахсаламмыт эрэ буоллахтарына, бу сокуон үлэлиир.

Урут хат буолууга уонна 3-гэр диэри оҕону көрүүгэ ийэ эрэ алимент көрдүүр бырааптааҕа. Оттон оҕо аҕатын кытта хаалбыт да буоллаҕына, ийэтиттэн алимент көрдөөбөт этилэр.

Алимент көрдүүргэ аҕа төһө дохуоттааҕа аахсыллыбат. Суут быһаарыытынан, алимент суумата биир кээмэйдээх буолар (суумата уларыйбат).

Биэнсийэ төһө үрдээтэ?

Сыл аайы атырдьах ыйын 1 күнүттэн биэнсийэ үрдүүр. Манна сыл устата мунньуллубут биэнсийэ баалларын ­учуоттууллар. Үлэлиир биэнсийэлээххэ страховой усу­нуос төлөнөр. Кинилэргэ 3 баалтан ордук эбиллибэт. Онон 2023 сылга биэнсийэлэрэ 350 сол­куобайынан эрэ үрдүөн сөп.

Оттон үлэлээбэт биэнси­йэлээхтэргэ индексация 2022 сылга 19,5%-ҥа тэҥнэспитэ, 2023 сылга – 4,8%. Сыл аайы биэнсийэлэрэ 1 тыһыынча солкуобай кэриҥэ үрдүүр.

Үлэлиир биэнсийэлээх туох да сайабылыанньаны суруйара ирдэммэт – атырдьах ыйыттан Социальнай пуонда индекса­цияны бэйэтэ оҥорор.

Оҕону иитэр биэнсийэлээхтэргэ эбии төлөбүр

Саха сиригэр 27 986 биэнсийэлээх сокуоннай саастарын туола илик оҕолору иитэн олорор. Кинилэр страховой биэнсийэлэригэр эбии үрдэтиллибит төлөбүрү ылаллар.

Кинилэр иитиллээччилэригэр чугас аймахтара эрэ киирэллэр — 18 саастарын туола илик оҕолоро (үөрэнэр буоллахтарына, 23 саастарыгар диэри);

18 саастарын туола илик бииргэ төрөөбүттэрэ уонна сиэннэрэ (үлэлиир кыаҕа суох төрөппүттэрдээх буоллахтарына). Манна эмиэ оҕо орто, үрдүк үөрэххэ үөрэнэр буоллаҕына, 23 сааска диэри уһаан биэрэр.

Сокуоннай сааһын туола илик оҕолоох төрөппүттэр иккиэн биэнсийэлээх буоллахтарына, иккиэн эбии төлөбүрү ылаллар. Эбии төлөбүр оҕо ахсын бэриллэр (3 оҕоттон элбэҕэ суох).

2023 сылга оҕоҕо эбии төлөбүр кээмэйэ — 2555 сол­куобай,

икки оҕоҕо — 5044 сол­­куобай,

үс оҕоҕо — 7567 солкуобай.

Бу эбии төлөбүр үлэ­лиир да, үлэлээбэт да страховой биэнсийэлээхтэргэ бэриллэр. Оҕо үөрэҕиттэн уһулуннаҕына, кэтэхтэн, тэйиччиттэн үөрэххэ көстөҕүнэ, бу төлөбүр тохтуур, бэриллибэт. Устудьуон академическай уоппусканы ыллаҕына, бэриллэр. Сайабылыанньаны «Госуслуги» нөҥүө, эбэтэр, Социальнай пуонда салаатыгар баран биэриэххитин сөп.

Гааска көһөрүү 90% чэпчэтиилээх

Бырамыысыланнас уонна геология министиэристибэтэ Ил Дархан өйөбүлүнэн, бэнсиин уматыктан гааска көһөр тырааныспардаах дьоҥҥо үбүнэн көмөнү оҥорор буолла. Ол эбэтэр, гаас уматыкка көһүү ороскуотун 90%-на төлөнөр диэн миниистир Максим Терещенко иһитиннэрдэ.

Бу субсидияны ханнык баҕарар массыыналаах дьоҥҥо барыларыгар биэрэллэр. Ону тэҥэ, газобаллоннай тэрили туруортарбыт дьоҥҥо уонна тэрилтэлэргэ тырааныспар нолуога 50% чэпчиэҕэ.

— Үксүгэр көмө миэрэлэрэ туох эрэ хааччахтаах буолаллар, сорох дьоҥҥо эрэ бэрил­лэллэр. Оттон биһиги араас тырааныспардаах дьоҥҥо барыларыгар көмөлөһөбүт. Бэнсиин сыаната үрдээн иһэр, оттон гаас уматык сыаната чэпчэки, ону тэҥэ, эколо­гияҕа буортута кыра. Бу хайысханы Ил Дархан өйүүр, — диэн Максим Терещенко эттэ.

Бырамыысыланнай кыаҕы сайыннарар ааҕыныстыба гааска көһөрөр тэрилтэлэргэ төлүүр. Онон кинилэр кили­йиэннэригэр 90% чэпчэтии оҥороллор. Оттон массыыналаах киһи 10% эрэ бырыһыанын төлүүр.

Дьокуускайга метан гааска көһөрөр аккредитациялаах пууннар AutoGAS PRO уонна “СахаАвтоГазСервис” тэрилтэлэр, Мииринэйгэ “Алмаздортранс” бааллар. Саха сиригэр 2030 сылга диэри эбии 40 гаас уматык саппараапкаларын тутар былаан баар.

Аҕам саастаах дьоҥҥо — “Тургеневскай каарта”

Дьокуускайга Көхтөөх уһун үйэлэнии киинэ тэриллиэн сөп. Бу туһунан ИДьМ бэтэрээннэрин сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Василий Местников этии киллэрбитин, Ил Дархан өйөөтө.

Бу маннык кииҥҥэ аҕам саастаах дьон мустан, бииргэ алтыһан, туһалаах дьыаланан дьарыктаныахтарын сөп. Биэнсийэҕэ тахсыбыт эрээри, эрчимнээх, көхтөөх дьон социальнай хантараак көмөтүнэн туһалаах дьыала тэриниэхтэрин сөп. Ол эрээри, биэнсийэлээх дохуота тиийинэн олоруу алын кээмэйин бэрт кыратык да таһынан тахсар буоллаҕына, социальнай хантараагы ылбат.

Онон Үлэ, социальнай сайдыы министиэристибэтигэр со­­циальнай хантараагы биэрии балаһыанньатыгар уларытыылары киллэрэргэ сорудахтаммыта. Манна аҕам саастаах дьон социальнай хантараагы ылыахтарын баҕардахтарына, кэккэ чэпчэтиилэр киириэхтээхтэр.

Маны тэҥэ, кэнники кэмҥэ аҕам саастаах дьоҥҥо сайыҥҥы лааҕырдары тэрийии биһирэбили ылан эрэр. Маннык лааҕырга аҕамсыйбыт дьон сынньаналлар, саастыылаахтарын кытта алтыһаллар, үөрэнэллэр, айанныыллар, бириэмэлэрин туһа­лаахтык атаараллар.

Саастаах дьоҥҥо социальнай туризмы сайыннарыы көдьүүстээх буолуон сөп. Бу хайысхалары са­­йыннарарга Үлэ, социальнай сайдыы уонна Урбаан министиэристибэлэрэ ­этиилэрин киллэриэхтэрэ.

Алданнааҕы сэрии бэтэрээннэрин сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Галина Красноусова аҕам саастаах дьоҥҥо “Тургеневскай каартаны” үлэлэтэргэ этии киллэрдэ. Бу “Пушкинскай каарта” курдук эрээри, бэтэрээннэргэ аналлаах. Бу каартанан бэтэрээннэр тыйаатырдарга, түмэллэргэ, быыстапкаларга, кэнсиэртэргэ босхо сылдьыахтарын сөп. Ил Дархан бу этиини эмиэ өйөөтө. Онон федеральнай бырабыыталыстыбаҕа сурук суруллуоҕа.