Саҥа уларыйыылар – түөкүттэри утары охсуһуу ньымалара

От ыйын 1 күнүттэн нолуокка уларыйыылар киирэллэр. Ол туһунан дьон мунаахсыйара элбэх. “Оччотугар, баанынан кыра да сууманы ыытарбар эмиэ нолуок тутуллар дуо?” диэн мунаараллар. Аны туран, холобур, кылааска харчы хомуллар буоллаҕына, ол харчыга эмиэ нолуок тутуллар дуо?

От ыйын 1 күнүттэн үлэҕэ киирэр нолуок уларыйыыта дьону түөкүттэртэн көмүскүүр сыаллаах. Бааннар саарбах соҕустук харчыны устуулары кыраҕытык кэтиир, бэрэбиэркэлиир буолуохтара.

Биир уларыйыы быһыытынан, баантан уонна судаарыстыбаннай уорганнартан кэлбит эрийиилэр булгуччу маркировкалаах буолуохтаахтар. Ол аата тугуй? Маркировка — бааннар уонна тэрилтэлэр килийиэннэригэр эрийэллэригэр, ааттара булгуччу көстүөхтээх. Холобур, баан, эбэтэр, нолуок сулууспата эрийэр буоллаҕына, толору аата төлөпүөҥҥэ көстүөхтээх.

2025 сыл балаҕан ыйын 1 күнүттэн бу маннык маркировка бары юридическэй сирэйдэргэ уонна урбаанньыттарга булгуччулаах буолуоҕа.

Аны туран, абонент сөбүлэспэт буоллаҕына, “спам-эрийии” бобуллар. Киһи бэйэтэ саарбах нүөмэрдэртэн кэлэр эрийиилэри букатын да бобон кэбиһиэн сөп.

Иккиһинэн, банкомат нөҥүө улахан суумалаах харчыны устары бааннар бэрэбиэркэлиир эбээһинэстэннилэр. Киһиттэн бэйэтиттэн сөбүлэҥэ суох 50 тыһыынча солкуобайтан элбэх суумалаах харчыны устуу буоллаҕына, баан 48 чаас устата харчыны устары бобон кэбиһиэн сөп уонна килийиэҥҥэ тута биллэриэхтээх. Оттон чугас киһитэ дэбиэринэс нөҥүө устуон сөп.

100 тыһыынча солкуобайтан элбэҕи ыыттахха…

Ыам ыйын 15 күнүттэн, баан киһини саарбах эпэрээссийэлэргэ уорбалаатаҕына, ыйга 100 тыһыынча солкуобайтан ордук сууманы ыытарын да, тутарын да хааччахтыан, каартатын сабыан сөп. Киин Баан түөкүттэр тустарынан дааннайдары бааннартан уонна полицияттан хомуйар, бу уорбаламмыт киһи ол испииһэккэ киирбит буоллаҕына, маннык хааччахтааһыҥҥа түбэһэр. 100 тыһыынчаттан элбэҕи ыытар буоллаҕына, пааспарын илдьэ бааҥҥа барыахтаах. Бу миэрэ «О национальной платежной системе» диэн 161 №-дээх сокуонунан хонтуруолланар.

Маны тэҥэ, Киин Баан ыам ыйын 30 күнүттэн өссө биир хааччахтааһыны киллэрэр — көннөрү киһи (испииһэккэ киирбэтэх) 100 тыһыынча солкуобайтан элбэх харчыны ыытар буоллаҕына, толору дааннайдарын (счет реквизиттэрин, аадырыһын, харчыны ыытыы сыалын, о. д.а.) барытын ыйыахтаах. Бу эмиэ түөкүттэри утары охсуһуу ньымата.

“Сиэрэй” дохуоту утары охсуһуу

Каартаттан атын киһи каартатыгар харчыны ыытыыга нолуок тутуллар дуо? Дьэ, бу ыйытыыга элбэх киһи мунаарар. Суох. Физическэй сирэйдэргэ (чааһынай дьоҥҥо) харчыны ыытыыга НДФЛ нолуога ылыллыбат, бу РФ Нолуокка кодексыгар сурулла сылдьар. Ол эрээри, дохуот буоллаҕына (массыынаны, дьиэни атыылаатахха, өҥөнү оҥоруу төлөбүрүн ыллахха) — нолуок төлөнүөхтээх.

Холобур, урут улахан дохуоту ылбат киһи эмискэ улахан сууманы туттаҕына, нолуок уоргана быһаартарыы көрдүөн сөп. Онон дохуот буолбатаҕын дакаастыыр докумуоннары: араспыыскалары, дуогабардары, чиэктэри бырахпакка, харайа сылдьар ордук.

Чугас дьоҥҥор, кэллиэгэҕэр харчы ыытар буоллахха, иэһи төнүннэрдэххэ, нолуок тутуллубат. Саамай сүрүнэ, дохуот буолуо суохтаах.

Нолуок сулууспата баан нөҥүө харчы киириитин-тахсыытын көрөн олорор. Өскөтүн урут хамнаһыттан ураты дохуота суох киһи куруук улахан суумалары тутар буоллаҕына, быһаарыы эрэйиэхтэрин сөп. Тоҕо диэтэр, холобур, киһи дьиэтин куортамныыр уонна ый аайы ылар дохуотун кистиир буолуон сөп.

Бэйэ дьарыктаах үлэһиттэр: тутааччылар, парикмахердар, истилиистэр, репетитордар, уо. д.а., дьиэҕэ олорон үлэлиир дьон уонна кыбартыыраларын куортамнааччылар нолуок сулууспатын үлэһиттэрин харахтарын далыгар киирэллэр. Кинилэр дохуоттарыттан нолуок төлөөбөт буоллахтарына, билигин ону быһаарар чэпчээтэ.

Нолуок сулууспатын үлэһиттэрэ урбаанньыт уонна бэйэ дьарыктаах киһи үлэтин, бас билэр баайын камеральнай нолуок бэрэбиэркэтин ыытан, бааҥҥа ыытыллыбыт “ыйытыгынан”, харчы киириитин-тахсыытын хонтуруоллуохтара. Харчыны ылар эрэ буолбакка, ыытар киһиттэн эмиэ ыйытыахтарын сөп.

Бу маннык “сиэрэй” дохуоту утары охсуһуу күүһүрүөҕэ.

Ханнык түгэҥҥэ нолуок тутуллубатый?

Социальнай босуобуйаттан, биэнсийэттэн, кэтэх хаһаайыстыба бородууксуйатын атыытыттан киирбит харчыттан НДФЛ нолуок тутуллубат.

Харчыны хомуйуу. Холобур, уһуйааҥҥа, эбэтэр, оскуолаҕа төрөппүт кэмитиэтэ оҕолорго бэлэххэ харчы хомуйар. Бу түгэҥҥэ нолуок төлөммөт. Өскөтүн урбаанньыт кылааска харчы хомуйар буоллаҕына, нолуок сулууспатыттан быһаарыыны эрэйэр сурук кэлиэн сөп. Онуоха “бу кылааска анаан харчы хомуйдум” диэн быһаардаҕына, нолуок төлөммөт.

Киһи тус счетун булкуйуон баҕарбат буоллаҕына, билигин баан сыһыарыытыгар “харчыны хомуйуу” диэн өҥө баар. Харчыны ыытар дьон бу сигэни баттаатахтарына, харчылара туспа хомуллар. Бааҥҥа барыта ырылхайдык көстөр. Бу 100 тыһ. солк. элбэҕи ыытарга хааччахтааһыҥҥа түбэспэт туһуттан, ордук табыгастаах ньыма буолар.

“Сымыйа сурах!”

Федеральнай нолуок сулууспатын Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр управлениета хоруйдуур:

— Социальнай ситимнэринэн 2025 сыл от ыйын 1 күнүттэн баан каартатыгар киирбит харчыга физическэй сирэйдэр дохуоттарыгар (НДФЛ) нолуоктаныа диэн сымыйа сурах тарҕанна. Маннык киирбит харчы (перевод) нолуоктаммат. Нолуок сокуонугар олоҕуран, киһи атын киһиттэн босхо ылбыт харчытыгар, ол иһигэр баан нөҥүө харчыны ыытыыга нолуок тутуллубат.

РФ Нолуок кодексын 209 ыстатыйатыгар олоҕуран (салгыы — Кодекс) НДФЛ нолуогу төлөөччү ылбыт дохуотугар көрүллэр. Кодекс 41 ыстатыйатын 1 пуунугар олоҕуран, киһи аахсыбыт дохуотунан уу харчынан эбэтэр натуральнай көрүҥүнэн ылбыт экэнэмиичэскэй барыһа ааттанар.

НДФЛ туһаныллыбат дохуотун кэрискэтэ Кодекс 217 ыстатыйатыгар суруллубут. Ол курдук, Кодекс 217 ыстатыйатын 18.1 пуунугар олоҕуран, уу харчынан эбэтэр натуральнай көрүҥүнэн ылыллар дохуот нолуоктаммат, физическэй сирэйтэн бэлэхтээһин көрүҥүнэн ылыллыбыт буоллаҕына, нолуоктанар. Ол эрээри манна хамсаабат баайы-дуолу, тырааныспары, аахсыйалары, сыыппара үп-харчы актыыбын, сыыппара быраабын, сыыппара валютаны, өлүүлэһиини, паайдары бэлэхтээһин бу ирдэбилгэ хапсыбат, өскөтүн бу пууҥҥа көрүллүбэтэх буоллаҕына.

Онон туһаныллар сокуон нуормаларыгар олоҕуран, физическэй сирэйдэр атын дьонтон төлөбүрэ суох (босхо) ылбыт харчыларыгар, ол иһигэр баан нөҥүө ыытыыга НДФЛ тутуллубат. Маны тэҥэ, үбү-харчыны баан нөҥүө дьон бэйэлэрин икки ардыларыгар ыытыылара нолуоктааһыҥҥа киирсибэт. Ол эрээри нолуогу төлөөччү — физическэй сирэй счетугар киирбит харчы, холобур, атыыламмыт баай төлөбүрүн быһыытынан, эбэтэр, оҥоһуллубут өҥө иһин төлөһүү (вознаграждение) физическэй сирэй дохуотунан билиниллэр, сокуон быһыытынан НДФЛ тутуллар.

Кодекс 86 ыстатыйатын 2 пуунунан, урбаанньыт буолбатах физическэй сирэйдэр счеттарыгар эпэрээссийэлэргэ, кинилэр уурунууларыгар (депозиттарга) быыпыскалары нолуок уоргана Арассыыйа ФНС нолуок үрдүкү уорганын эбэтэр салайааччытын (салайааччытын солбуйааччы) сөбүлэҥинэн бу дьоҥҥо сыһыаннаан нолуокка бэрэбиэркэни ыытыы биитэр Кодекс 93.1 ыст. 1 пуунугар олоҕуран, докумуоннары ирдээһин түгэнигэр көрдүүр эрэ бырааптаах.