Саҥаны, үйэлээҕи тобулар Чурапчы Ноевтара

Элбэх оҕолоох эдэр ыал Ноевтар иккиэн күн аайы туох эрэ саҥаны оҥоро, айа-тута сылдьар дьон. Кинилэр, төһө да күн солото суох буоллаллар, былааннаабыт соруктарын олоххо киллэрэргэ дьулуһаллар.

Оҕо сааһыттан иистэммит

“Мин оҕо эрдэхпиттэн иистэнэбин” диэн соһутта ыал аҕата Алексей Ноев кэпсэтиибит саҕаланыытыгар. Мин, бастаан утаа “сыыһа иһиттим дуу…” дии санаан, “иистэнэбин даа?..” диэн хос ыйыттым.

— Өссө оскуола эрдэхтэн иистэнэбин. 12 саастаахпар эбээм иистэнэрин көрөн, олус кэрэхсиир этим. Кини оччолорго сахалыы соннору, таҥастары тигэрэ. Онно өссө чараас кэнсиэрбэ бааҥкатыгар араас оһуордары уруһуйдаан баран, кырыйан ылара. Балтыбар иистэнэр кыра оонньуур массыыналаах этэ. Ол дьиҥнээхтик тигэрэ. Онно арааһы иистэнэ үөрэммитим. Онтон улаатан баран, ол туһунан умнан да барбытым. Ыал буолан, оҕолонон баран, ииспэр иккистээн төннүбүтүм. Оҕолорум улаатан, араас тэрээһиннэргэ сахалыы көстүүм, маскараат наада — онно барытыгар харчы барыахха наада. Аны кэргэним сыанаттан түспэт артыыс, сүрүн ыытааччы, тамада. Ол иһин иистэнэр буолбутум. Хата, илиим барытын өйдүүр эбит. Кэргэним наадыйар таҥастарын социальнай ситимнэртэн көрөн, бэйэм эбэн-сабан тигэбин. Онон дьоммун бэйэм таҥыннарабын диэхпин сөп. Сакаас ылбаппын. “Выкройка” иҥин диэни туттубаппын, онон эппиэтинэһэ бэрт, — диэн кэпсэтиибитин саҕалыыр Чурапчы урбаанньыта.

Үгүс идэҕэ сыстан

Алексей Ноев тимир суол үлэһититтэн саҕалаан, анал идэлээх муниципальнай үлэһит, физкултуура учуутала идэлээх… урбаанньыт. Хайдах итинник араас хайысхалаах идэлэргэ үлэлии сылдьыбытын туһунан сэһэргэһээччим маннык быһаарда:

— Бастаан Тимир суол үлэһиттэрин бэлэмниир Байкало-Амурскай институту үөрэх дэпэртээмэнин нөҥүө үөрэнэн бүтэрбитим. Физкултуура учууталын идэтигэр, ох саанан дьарыктанар буолан, кэтэхтэн үөрэммитим. РФ Бэрэсидьиэнин иһинэн судаарыстыбаннай муниципальнай управление үлэһитин үөрэҕэр үөрэммитим. Уонча сыл Чурапчы улууһун дьаһалтатыгар “управделами” дуоһунаска үлэлээбитим. Билигин бэйэм урбаанньыт быһыытынан араас хайысхаларынан үлэлиибин — гаас турбаларын тардартан, дьиэ тутуутуттан саҕалаан, таҥас атыытыгар тиийэ. Ол быыһыгар иистэнэбин.

“Сиэгэн” патеннаах урбаан көрүҥэ

Киһи сэргиэҕэ, Алексей Ноев “Сиэгэн” диэн эр дьоҥҥо, булчуттарга аналлаах таҥаһы, тэрили тигэн атыылыыр патеннаах бэйэ дьыалалаах. Бу туһунан урбаанньыт маннык кэпсээтэ:

— Булка сырыттахха, киһи баҕарбытын курдук табыгастаах “экипировка” суох буолар. Ол иһин бэйэбэр ботуруон угар, саабын ииттэргэ аналлаах “пощечник”, саа прикладын угар тэриллэри тигэн туһаммытым. Сөбүлээбитим. Итинник эр дьон күнүгэр анаан олунньу 23 күнүгэр бэлэх оҥорорго толкуйдаабытым. Чурапчы эрэ иһигэр тарҕаныа дии санаан, социальнай ситимнэргэ ыыппытым. Соһуйуом иһин, биллэриим өрөспүүбүлүкэни тилийэ көппүт этэ. Инньэ гынан сакаас бөҕө кутулла түспүтэ. Дьахтар-аймах эр дьонноругар бэлэх уунаары сакааһынан толорон кэбиспиттэрэ. Тигиэххэ сөп эрээри, матырыйаалы булар уустуктардаах, сыаната ыарахан. Ити сакаастарым саҥа сүүрээни сөпкө толкуйдаан эрэрбин толору бигэргэппиттэрэ. “Сиэгэн” диэн эр дьон таҥаһын тигэн атыылыыр урбааным хайысхатын биир көрүҥүн патеннатарга санаммытым. Ол докумуоммун оҥорорбор балтараа сыл барда. Наһаа өр буолар эбит. “Сиэгэн” — булчуттарга, эр дьоҥҥо аналлаах таҥастары тигэр, атыылыыр тэрилтэ. Билигин бу ааппынан биллэн, дьон сакааһа киирэ турар. Социальнай хантараагынан дуогабар оҥостон биэс араас таҥаһы тигэр массыыналаахпын. Дьиэ куортамнаан, тэрилим барыта онно турар. Сыыйа мастарыскыай тутуннахпына, барытын онно көһөрүөм. Иллэҥсийдэхпинэ иистэнэбин. Ол эрээри билигин оҕолоругар олорор эдэр ийэлэри хамнастаан тиктэрэбин. “Выкройкаларын” биэрдим да, эппит кэммэр бэлэм хаачыстыбалаах табаар баар буола түһэр. Онон эдэр ийэлэри эмиэ өйүүбүн. Булчуттарга аналлаах таҥаһы тигэргэ идэтийиэхпин баҕарарбын да, холобура, “ситка” диэн таҥас көрүҥэ сыаната олус ыарахан. Кэргэним Кыргызстааҥҥа тиийэн баран көрөн, билсэн кэлбитэ. Онно таҥас ити көрүҥэ эмиэ олус ыарахан эбит. Онон таҥас моһуонун толкуйдаан, Кытайга тиктэрэн баран, ханна сатанарынан батарар баҕалаахпыт.

Иккиэн биир сүбэнэн

Ыал аҕа баһылыгын санаатын кытта кэргэнэ Ольга Ноева эмиэ толору сөбүлэһэр. Кини санаата маннык буолла:

— Кэргэмминээн Алексейдыын бэйэ-бэйэбитигэр бырайыактарбытын көмүскүүбүт. Ол кэнниттэн хайата табылларынан уопсай сүбэнэн, урутаан олоххо киириэн сөптөөх талбыт бырайыакпытыгар үлэлэһэбит. Мин бэйэм култуура үлэһитэбин. Култуура кэллиэһин бүтэрэн баран, кэтэхтэн Улан-Удэтээҕи култуура институтугар үөрэммитим. Билигин Чурапчытааҕы “Айылгы” норуот айымньытын дьиэтин уус-уран салайааччытабын. Үлэм миэхэ дууһабын угуттуур бырааһынньык кэриэтэ. Кэргэним урбаанньыт буолан, кини бэйэ дьыалатын иһинэн “Венера” дьахтар таҥаһын маҕаһыынын аспытым. Дьиҥэр, ити мин оҕолонон олоруубар дьарыктаныам диэн эрдэттэн толкуйдаабыт бырайыагым этэ. Ол эрээри сүрүн үлэбэр “тахса оҕус” диэн ыҥыран ылан, билигин онно туспа үлэһиттээхпин. Киһи таптыыр дьыалатынан толору дьарыктана сылдьар буоллаҕына, бириэмэтин сөпкө аттарынан үлэлиир. Онуоха уолаттарбыт улаатан, күүс-көмө дьон. Үс уоллаахпыт, улахан уолбут 15 саастаах. Сайыҥҥы кэмҥэ бэйэтэ үлэлиир. Кэргэним идиэйэлэрин толору өйүүбүн. Уопсайынан, Саха сиригэр оҥорон таһаарыы — олус уустук көрүҥ. “Сиэгэммитин” бэйэбит кыахпытынан да сайыннарыахпытын сөп эрээри, матырыйаал тиийбэт. Куораты биир гына көрдөөн да булбаппыт. Буллахха да, сыаната наһаа ыарахан. Холобура, булчут анал көстүүмүн тигэргэ “оксфорд”, “мембрана” диэн таҥас көрүҥүн манна булар олус уустук. Онон сыыйа Арассыыйа эрэгийиэннэрин баһылыыр санаалаахпыт уонна булт-алт, туризм маҕаһыыннарын кытта үлэлэһэр былааннаахпыт.

Көҥүлгэ дайыы

Алексей уонна Ольга Ноевтар эт саастыылар — 35 саастара. Ол эрээри саҥа дьыала тэринэргэ “өссө хойуутаатыбыт” дииллэр.

— Мин эрдэ “уһуктуом” хаалбыт. Бүддьүөт тэрилтэлэригэр үлэлии сылдьан, аһара “налыйан” хаалбыппын: ый аайы хамнаһыҥ кэлэр, уоппускалааххын. Барыта бэлэмҥэ сылдьар үчүгэй курдук. Ол эрээри, нууччалыы эттэххэ, “из зоны комфорта” тахсыахпын баҕарар санаа син биир баара. Уоппускам бүтүүтэ наар биир үлэттэн хал буолан эрэрбин өйдөөбүтүм. Ол иһин көҥүл барарга санаммытым. Билигин бииртэн биир хайысханы тобулан, араас толкуйга сылдьабын, сайдабын. Билэрим-көрөрүм элбээтэ. Онуоха кэргэним Ольга бэйэтэ устар-таҥар буолан, сөптөөх угуйук да үлэбитигэр өйөбүл буолар, диэн кэпсэтиибитин түмүктүүр урбаанньыт Алексей Ноев.

…Ити курдук, Чурапчы эдэр ыала Ноевтар күн аайы үөрэ-көтө, оҕолорун кэскиллэрин туһугар олохторугар эрэллээхтик үйэлээҕи айа-тута сылдьаллар.