«Санатыма дуу, ааспыты…» кинигэ туһунан ааҕааччы санаатын үллэстэр

1990-с сыллар кэнэҕэскитин даҕаны кэпсэлгэ киириэх түгэнэ толору буолуо. Тоҕо диэтэххэ, хас биирдии киһи ити кэмҥэ олорон ааспытын араастык анаарыа. Сорох сэмэлиэ, сорох сиилиэ, атын атыҥыраабытын кэлэйиигэ кубулутан кэпсээҥҥэ тиһиэ… Тиһэҕэр саҥа турбут көлүөнэ истибититтэн-аахпытыттан илбээн-холбоон отой атын хартыынаны ааҕааччыга соҥуо.

Оттон бу сырыыга “Санатыма дуу, ааспыты…” диэн Евдокия Иринцеева-Огдо 2010 сыллаахха суруйбут, тахсаат тута тарҕаммыт кинигэтин хаттаан атыыга көрөн олус үөрдүм.

Кинигэ да элэйэр, илистэр дьылҕалаах

Уруккуттан оннооҕор бибилэтиэкэлэргэ хаалбатаҕа баар суол. Тырыттан, эргэрэн. Ол иһин ааҕааччылар үгүс көрдөһүүлэринэн “Айар” кинигэ кыһата бэлэх кэриэтэ иккистээн тилиннэрбитэ үчүгэйиэн!

Оруобуна 13 сыл анараа өттүгэр аахпыт сэһэн сүрэххэ сөҥмүтэ баара. Оччотооҕуга долгуйа ытаабыт, дууһата кыламмыт дьон сэһэммит билигин да киһини аймыыр күүстээх эбит диэхтэрин оруннаах. Өссө эбии, бу сыллар усталарыгар иһиттэн иитиллэн тахсан, кырдьык да дьылҕа диэн баарын, ол эйиэхэ кытаанахтык кырыыланар да түгэннээҕин, хайыаххыный, сэһэни ааҕан ылынарга тиийэҕин. Кыһалҕа киһини кэрийэр диэнэ, дьэ, манна баар. Субу олоҕуҥ көнүөхчэ, тупсуохча, барыта орун-оннугар буолан иһэр курдуга да, кыс ортото самыыр түспүтүнүү иэдээн ааҥныыра биһиги көлүөнэ дьоҥҥо үгүс.

Аанчык барахсан таптыыр киһитигэр: “Санатыма дуу, ааспыты…” — диэн иһээхтиир. Нэһиилэ, бу “бараары” сытан эрэ. Тоҕо инньэ диирэ буолуой? Эр киһини харыстаан. Таптыыр киһитэ, Толята “алҕаһаабытым абатын, алдьархай ол иһин ааҥнаата” диэн урукку өйдөбүлүнэн, харааста хаалбатын диэн. Оттон, ис дьиҥэр даҕаны, Аанчык эрэйдээх суос-соҕотоҕун олоҕу, дьылҕаны кытта күөнтэһэр уустук ирээттээх буолан итинник түргэнник “умайдаҕа”, эдэркээн сааһыгар бырда быһыннаҕа…

Онон бу кинигэ, эр дьоннорго аналлаах

“Дьахтары харыстааҥ, кини биэс иҥиирдээх буолбатах, син биир сылайан-эстэн охтон хаалар кэмин түргэтитимэҥ” диэн. Көрдөххө барыта уурбут-туппут, нуурал-нусхал. Ол эрээри олох охсуутун киһи бары атын-атыннык ылынар, баҕар ким эрэ эбинэ-эбинэ, омуннуу-омуннуу айдаарыа, оттон ким эрэ таска чуумпутук, туох да буолбатаҕын курдук көстүүлэниэ эрээри, сүрэҕэр-быарыгар күүдэпчилэнэр уот кинини иһиттэн кээрэтиэ эбээт!

Онон, доҕоттор, хас биирдиигит хаһан баҕарар кинигэни болҕойон, ис силиитин арааран “сиир”, иҥэринэр буолаарыҥ диэн сүбэлиим. Итиэннэ кэпсээнтэн кэпсээн: истибитим эбитэ дуу, баҕа санаам хаһыыта эбитэ эрэ, Огдо бу сэһэни салгыыр үһү диэн баар! Оччотугар субу кинигэни хат таһааран ааҕааччыларга куду анньыбыттара “Айар” кистэлэҥ сэрэтиитэ буоларыгар тиийэр. Арааһа, Аанчык ыччаттара, тапталлаах Толята барахсаттар туох дьылҕаламмыттара кэпсэниэ эбитэ эрэ?

Онон, күндү ааҕааччыларым, бу кинигэни ылан долбуур кытыытыгар уурунан кэбиһиҥ. Аттыбытыгар сылдьар Аанчыктар, Толялар олохторо биһигини хайдахтаах да эндиртэн хаххалаатыннар, эрдэттэн сэрэттиннэр, итиэннэ алҕастан арчылаатыннар. Олох туһугар! Дьол туһугар!

Анисим НЕУСТРОЕВ