Сардаана Корякина: «Кимиэхэ да этимэ…»

Дьыл-хонук аастаҕын аайы, саха литэрэтиирэтигэр сонун көстүүлэр баар буолаллара кэрэхсэбиллээх. Чопчулаан эттэххэ, биир дьиэ кэргэнтэн суруйар дьон иитиллэн тахсаллар. Чурапчы улууһугар олорон айар-тутар, СӨ Суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ Римма Корякина-Хотууна, чахчыта да, хотуулаахтык үлэлиир. Оттон кинилэр, Корякиннар дьиэ кэргэн, улахан кыыстара Сардаана Корякина ааҕааччыларга хайыы үйэ икки кинигэтин бэлэх уунна.

Бүгүн биһиги сүрүн үлэтин тэҥҥэ дьүөрэлээн айа-тута сылдьар Сардаана Корякинаны кытары сэһэргэстибит.

— Сардаана, туох барыта дьиэ кэргэнтэн, алаһа дьиэттэн саҕаланар. Төрөппүттэр-гин билиһиннэрэ түһүөҥ дуо?

— Аҕам Александр Егорович Корякин Чурапчы улууһун Мэлдьэхсититтэн төрүттээх, стоматолог-быраас. Ийэм Римма Иннокентьевна Корякина-Хотууна Дьааҥы улууһун Боруулаах нэһилиэгиттэн төрүттээх, СӨ Суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ, СӨ култууратын туйгуна, “Чурапчы” айар-суруйар түмсүү салайааччыта, биэлсэр-акушер идэлээх. Ийэлээх аҕам иккиэн эмчит идэлээхтэр, баҕар, ол да иһин буолуо, биһигини олус харыстаан улаатыннарбыттара. Холобур, кыыс оҕо ыараханы көтөҕүө суохтаах, оттон уол оҕо кыыска илиитин көтөҕүө суохтаах. Бииргэ төрөөбүт балтылардаахпын, бырааттардаахпын. Эдьиий киһи буоларым быһыытынан, оҕо эрдэхтэн эппиэтинэстээхпин, билигин да холобур оҥостоллорун билэбин.

— ⁠Биир дьиэ кэргэҥҥэ икки айар киһи баара хайдаҕый?

— ⁠Кырдьык, дьиэ кэргэммитигэр икки айар киһи баар эрээри, ийэм Чурапчы улууһугар, мин куоракка олоробут. Оҕо эрдэхпиттэн хаһан даҕаны ыйыта-ыйыта, тугу да суруйааччым суох. Төттөрүтүн, бастаан утаа дьоммуттан кистиирим. Арааһа, сурукка-бичиккэ сыстаҕас, айымньы суруйарга үөрүйэхтээх ийэм сыанабылыттан сэрэхэдийэрим дуу?.. Оттон аҕам миэхэ эр киһиэхэ идеалбынан буолар. Ол иһин, ордук кини сыанабылыттан салла, кыбыста саныырым. Ол эрэн, аҕам суруйууларбын ааҕан, миигин наһаа өйдүүрүттэн, өйүүрүттэн уонна кыра оҕо курдук таптыырыттан дьоллоохпун. Кини — мин көмүскэлим, харысхалым, ону түһэн эрэ биэрбэтэрбин диэн баҕалаахпын.

— Бу тиэмэ соһуччу, бэйэтэ миигин булбута. Прототибым дьиҥ олоххо баар киһи. Биир сайыҥҥы күн
суот- учуот быыһыгар олордохпуна, суруллуохтаах
сэһэним кыыһа сэлэспэбэр эрийбитэ, үлэлиир сирбэр тиийэн кэлбитэ. 

Бу соторутааҕыта эрэ «Айар» кыһаҕа тахсыбыт кинигэм тиэмэтин таларбар дьонум туох диэхтэрэй диэн салла да, кыбыста да санаабытым. Ол гынан баран, суруйарга ылсарбар миэхэ кинилэр иккиэн мэдиссиинэҕэ чопчу сыһыаннаахтара күүс эппитэ — итиччэлээх үлүгэри быраас эйгэтин дьоно билэр бөҕө буоллахтара…

—«Суруйар идэҕэ ийэтэ көҕүлээтэҕэ» диэн сэрэйиэххэ сөп дуу?

— ⁠Үтүктүү буолбатаҕа биллэр. Ийэбит айар кутугар умсугуйан улааппыппыт. Ити уран дьарыгын бэйэтэ хаһан да уһулуччу туппатах, көстө-биллэ сатаабатах буолан, хайдах баарынан, буолуохтаах буолбутун курдук ылынар этибит.

Онон суруйууга, арааһа, атын майгы дуу, дьоҕур дуу, ыра санаа дуу көҕүлүүрэ буолуо…

— Хаһааҥҥыттан суруйар буолбуккунуй?

— Бу санаатахпына, тоҕус саастаахпар ырыа тылын айан ыллыырым, балыстарбын, бырааттарбын ыллатан, үҥкүүлэтэн “сордуур” этим, дьиэбит иһигэр кэнсиэр бөҕө тэрийэрим, көрдөөх сценка да туруорарым. Аны барыларын мунньан олорон, өйбүттэн айан остуоруйа, түбэлтэ кэпсиирим. Онтон 13 саастаахпар эбээм суох буолбутугар наһаа аймаммытым уонна биир чараас тэтэрээт толору ахтыы суруйбутум. Ол тэтэрээппин кэмбиэрдээн, оҕо хаһыатыгар ыыппытым да, хомойуох иһин, бэчээттэммэтэҕэ. Онон суруйар эйгэм ыраах “долбуурга” ууруллубута, умнуллубута.

— Тута прозаҕа ылсыбытыҥ дуо?

— ⁠Саҥа саҕалыыр киһи холонон көрөөрү, саҥаны билээри-көрөөрү барытыгар ылсар быһыылаах. Суруйуу эмиэ “амтаннаах” ээ, онтон амсайан баран, ханныгын эрэ талан ылаҕын.

Саҥа сэһэнэ тыл эспэртиисэтин ааспыта

— ⁠⁠Хайыы үйэ иккис кинигэҥ буолла. Кистэл буолбатах, ааҕааччы быһыытынан эттэхпинэ, эдэр киһиэхэ ыарахан соҕус тиэмэлэр, сюжеттар…

— Оннук айылаах оҕотук саастаах киһи буолбатахпын ээ. Литэрэтиирэҕэ кэнники, хойутуу сыстыбыппынан суруйааччы убайдар-эдьиийдэр “эдэр оҕо” дииллэрэ оруннаах. Онно сааһынан көрбөттөр, ити эйгэҕэ хас баҕарар саастаах киһи саҥардыы үктэннэҕинэ, “эдэр” аатырара сөп дии саныыбын.

Оттон айарга-тутарга мэлдьи былааннанан үлэлээбэккин. Суруйар киһи кэм-кэрдии иһигэр эргийэр. Сити түгэҥҥэ санаа да уларыйыа, ураты туох эрэ тиэмэ да тахсан кэлиэ, миигиттэн тутулуга суох. Баҕара саныырым, биллэн турар, баар, кэпсэл гыммаппын. Эмиэ кэм-кэрдии көрдөрөн иһиэ дииргэ тиийэбин. Онтон хайдах эрэ бэйэ-бэйэлэриттэн ситимнэнэн тахсыбыт икки сэһэним тула сорох дьон “Наар куһаҕаны, омсолооҕу көрдөөн суруйар киһи буолла” диир эбит, биһирэмҥэ да эппиттэрэ. Ол эрэн, мин санаам атын: киһи барытыгар дэгиттэр буоларыгар итинник да сэһэннэри нөҥүө ааһыахтаах. Уйуох буоллаҕына. Мөккүһээччилэргэ туһаайан этиэм этэ: мин, дьиҥэр, кэпсээнньиппин, элбэх күлүүлээх даҕаны, оҕолорго даҕаны, күннээҕи олоҕу толкуйдатар курдук тэттик суруйууларым хаһыаттарга, сурунаалларга тахсыбыттара, хомуурунньукка, кинигэҕэ да киирбиттэрэ… Онон, кимиэхэ баҕарар сыана быһар, ырытар буоллахха, саба быраҕан үрдүттэн эрэ көрүү сатамньыта суох. Этиэх иннинэ “Бэйи, ити кэннэ туохтаах эбитий?” диэн чахчы кэрэхсээн аахпыт киһилиин астына сэһэргэһиэм, сэмэлиирин да үөрүүнэн истиэм этэ…

«Олоххо буолары барытын билэбин» диир сатала суох. Киһи хараҕа тулатын сыныйан көрөрүн тухары, олоҕун устата үөрэнэр, ситэр дииллэрэ чахчы. Тус бэйэм санаабар, биир эмэ киһиэхэ саатар суруйар тылбынан, кэпсээннэрим нөҥүө кыратык да көмөлөстөрбүн диэн баҕаттан айар суолга киирэбин.

— Кэнники «Кимиэхэ да этимэ…» кинигэҕин ааҕааччы олоҕу билбит, саастаах киһи суруйбут да диэн сөп курдук. Ити тиэмэ эйиэхэ хайдах кэлбитэй?

— Бу тиэмэ соһуччу, бэйэтэ миигин булбута. Прототибым дьиҥ олоххо баар киһи. Биир сайыҥҥы күн суот-учуот быыһыгар олордохпуна, суруллуохтаах сэһэним кыыһа сэлэспэбэр эрийбитэ, үлэлиир сирбэр тиийэн кэлбитэ. Олоҕун туһунан дьоҥҥо кэпсээн, кини курдук эрэйи көрө сылдьар дьоҥҥо көмөлөһүөн, төрөппүттэргэ харахтарын аһыан баҕарарын эппитэ, “суруй” диэн көрдөспүтэ. Уруккуттан “Мин олоҕум туһунан хайаан да кинигэ тахсыа” диэн баҕа санаалаах сылдьыбытын билиммитэ. Кэпсии олорор кэмигэр тэҥҥэ ытаспытым, ис сүрэхтэн абарбытым, хайдах эмэ көмөлөспүт киһи диэн санаа үөскээбитэ.

— ⁠Ити кинигэни бүтэрэн баран сүгэһэр түһэриммит курдук буоллаҕыҥ?

— Сүрэҕим кылын таарыйан, дууһабын долгуппут кыыспын күннэтэ санаан кэлэр буолбутум. Сэһэммин суруйарга тута санамматаҕым. Өр толкуйдаабытым, төбөм иһигэр уһуннук буһарбытым. “Дьон хайдах ылыныай?” диэн санаа баара, аһаҕастык киһи кэпсээбэт тиэмэтэ буолан саҕалыырбар уустук этэ. Ол эрэн, кыыс хараҕын уута хас да ый устата өйбүттэн суураллыбатаҕа, абарбыт санаам өссө күүһүрэн испитэ. Хаар түһэн, кыһыҥҥа үктэнэн эрэр кэммитигэр сэһэним дьэ, суруллубута… Суруйан бүтэн баран, наһаа чэпчээбитим, чахчы да туох эрэ улахан сүгэһэри бырахпыт курдук туруктаммытым. Билигин кыыспыныын күннэтэ билсэ олоробун, кинигэ тахсыаҕыттан түүнүн баттаппат буолбутун туһунан билиммитэ. Онон сэһэним дьоруойа санаата сайҕаммытыттан, дьоҥҥо-норуокка тириэрдиэхтээх мииссийэтин толороругар көмөлөспүппүттэн тус бэйэм үөрдүм…

Оттон ити кинигэни дьон дьүүлүгэр «Айар» кыһа таһаарда. Бары эрэдээктэрдэргэ, худуоһунньуктарга, тиэхиньиичэскэй салааҕа махталым муҥура суох. Чуолаан, мин кинигэм тахсарын, ааҕааччыга тиийэрин туох баар сокуонунан, тыл эспэртиисэтинэн уһуннук туруорсан ситиспит кыһа генеральнай дириэктэригэр Август Егоровка истиҥ махталбын этэбин. Бу барыта саха ааҕааччыта көҥүл, толкуйдаах, кыахтаах уонна дьулуурдаах буоларын туһугар оҥоһуллар дии саныыбын.

— ⁠Эн санааҕар, билиҥҥи ааҕааччы ханнык тиэмэлэргэ наадыйарый, тугу ааҕыан баҕарарый?

— ⁠Киһи араас. Хас киһи баар даҕаны, ол ирдэбилэ эгэлгэ буолуо. Мин дьоҥҥо бэрт буолан, сөп түбэһэ сатаан суруйбаппын ээ. Мэлдьи сүрэҕим туохтан долгуйарын тиэрдэ сатыыр мөккүөрдээхпин.

Оттон оҕолорбунан, аттыбар баар дьонунан сирдэттэхпинэ, үчүгэй суруйууну ким баҕарар сэҥээрэр, батыһа сылдьан ааҕар. Социальнай ситим тыла-өһө хал гыммыта, ааҕар киһини астыннарбата баар. Ол иһин эрэнэбин: дьон “Сааскы кэм”, “Төлкө”, “Сүрэх тэбэрин тухары”, “Хара кыталык” курдук айымньыларга төннүөхтэрэ. Тоҕо? Тылга, тыл күүһүгэр саха киһитэ син биир наадыйар…

Манна сыһыаран эттэххэ, айар эйгэҕэ үктэнэрбэр күүс, төһүү буолар олус күүтүүлээх тэрээһиннэрдээхпин. Ол курдук,  «Эдэр суруйааччылар сүбэ мунньахтара» уонна «Суоттутааҕы айар маастарыстыба сэминээрэ» буолар. Биһиги,  «эдэр литератордар»,  бары бу сэминээрдэргэ уһуйуллубуппут….

Үтүө дьон ортотугар сылдьар — дьол

— Сүрүн үлэҥ-хамнаһыҥ?

— Бэйэм буҕаалтыр идэлээхпин, куораттааҕы социальнай пуондаҕа үлэлиибин. Өйүүр, өйдүүр кэлэктииптээх буоламмын үөрэбин, үтүө дьон ортотугар сылдьар — дьол.

— ⁠Дьиэ кэргэниҥ туһунан кэпсии түһүөҥ дуо?

— ⁠Көҥөс диэн баалаамаҥ, тус бэйэм олохпун дьон курдары көрөрүн сөбүлээбэппин. Биири этиэм этэ: кэргэннээхпин, оҕолордоохпун, дьонум бары мин тус даҕаны, сэмсэ даҕаны дьарыкпын өйүүллэр.

Ааҕааччыбар туһаайан этиэхпин баҕарабын — ханнык да ыарахан кэм эбэтэр үөрүүлээх да түгэн, туох барыта хаһан эрэ бүтэр. Быстах санааҕа ылларбакка, өрүү сырдыгы эрэ ыраланан, күннээҕи олоххо үтүө эрэ өрүтүн булан көрө сатыахха. Кыраттан да үөрдэххэ — олох тупсар.

Сайын кэлбитинэн, санаа ырааһырбытынан!

— Сардаана, ис сүрэхтэн тахсыбыт кэпсэтиигэр махтал.