Сатабыллаах Петровна – норуот киһитэ

Биир үтүө күн эрэдээксийэбит хоһугар бэрт сиэдэрэй сахалыы таҥастаах аҕам саастаах сэргэх ытык киһи киирэн кэлэн, бэйэтин билиһиннэрбитэ. Улуу Кыайыы 80 сылынан бэйэтинэн киирэн кэлбит тыыл бэтэрээнин бэркэ сэргии көрсүбүппүт.

Ити курдук билсибиппит олоххо бэрт көхтөөх, соторутааҕыта 91 сааһын туолбут тыыл бэтэрээнин, норуот эмчитин, сатабыллаах норуот маастарын Евгения Петровна Бубякинаны кытта. Сарсыныгар дьиэтигэр тиийэн интервью ылан, иистэммит үлэтин илэ көрөн, аһыыр аһын уратытын амсайан, бэркэ сөхпүтүм. Ытык киһи аны оһуохайдыы бараары сылдьарын истэн, кинини салгыы арыйаары, «Арчыга» тиийэ батыһан тиийбитим. 91 саастаах тыыл бэтэрээнэ оһуохайдыы сылдьара көрүөххэ үчүгэйэ!

Дьэ, онон бүгүн “Сатабылга” ыалдьыттыыр “саха сатаабатаҕа суох” диэн бэргэн этии киниэхэ анаммыт киһитэ, тыыл бэтэрээнэ Евгения Петровна Бубякина.

Евгения Бубякинаны Дьокуускай куоракка көрөн билэр киһи үгүс. “Көрөн билэр” диэн мээнэҕэ эппэтим. Өссө сэбиэскэй кэмтэн ыла, кыһын буоллун, сайын буоллун, Ленин болуоссатынан сахалыы таҥна сылдьар буолан, кинини үгүс киһи бэлиэтии көрөр. Ол да иһин үгүс суруналыыс кинини «уулуссаттан» булан ылан, соһуйан, тохтотон анаан интервью ылар эбит. 80–90‑с сыллартан ол суруйуулары кини анаан мунньа сылдьар. Тыыл бэтэрээнин киһи барыта “Петровна” диэн ыҥырар. Оннооҕор кырачаан сиэннэрэ кытта. Онон кинини ити аатынан билиһиннэриим.

Таҥаһа барыта — бэйэ тигиитэ

Петровна сатаабатаҕа диэн суох. Ииһэ да, аһа да — сахалыы тыыннаах. Оҕо эрдэҕиттэн иистэнэр эбит. Ордук устудьуоннуу сылдьан күннээбит. Таҥаһын олох субу-субу уларыттар эбит. Кыбытыгынан тигэр, оҕуруонан тиһэр, быысапкалыыр. Онон кэтэ сылдьар таҥаһа, былаачыйаттан саҕалаан, бэргэһэтигэр тиийэ —бэйэ тигиитэ. Саһылтан, кырсаттан, нуоркаттан кыһыҥҥы таҥас арааһын тигэр эбит. «Мин наһаа модницабын ээ…» диир 91 саастаах олоххо көхтөөх тыыл бэтэрээнэ. Евгения Петровнаны саха таҥаһын бэйэтэ тигэн кэтэрин истэн билэр буолан, Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан Норуот дьиэтин исписэлиистэрэ быйыл киниэхэ “СӨ норуотун маастара” суолталаах ааты иҥэрбиттэр.

“Сакаас ылар этиҥ дуо?” диэн ыйыппыппар, “киһи күндү түүлээҕин буорту гыныам диэн ылынааччым суох» диир. Петровна бачыыҥкалара, түүпүлэлэрэ, оннооҕор дьиэҕэ кэтэр таапачыката кытта сахалыы оҥоһуулаах. Саппыкытыгар уонна түүпүлэтигэр оҕуруо арааһын тигэр буоллаҕына, таапачыкатын сиэлинэн баайан бэйэтэ оҥорбут. Онто өссө оҕуруолаах уонна кырааскаламмыт ынах тириитэ түүлээх.

Саһыл, кырса олбох

Олоппоһо, дьыбаана ааҕа кырса, саһыл кутуруктарыттан, ордуктарыттан аттарыллыбыт сабыылардаах. Ииһиттэн ордор тириини биири да бырахпакка, тута аттаран тигэн иһэр эбит. Өссө ол саһылын, кырсатын төбөтүн эбии киэргэл гынан тигэн биэрэрин сөбүлүүр. Онон барытын мунньубакка, дьыбаан уонна олоппос сабыыта тута тигиллэн испит. Билигин бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор кэмигэр бэркэ туһалыырын ааһан, ол түүлээх тигии дьиэтин тэрилин өссө киэргэтэн биэрэр.

Хатырыктан — чэй

Эн, күндү ааҕааччым, биирдэ эмэ тиит хатырыгын чэйин амсайбытыҥ дуо? Мин — суох. Ол эрээри, Петровна анаан амсатта ээ! Хатырыктан маннык минньигэс үүттээх хойуу чэйи үйэбэр амсайа илигим, доҕоттор! «Саха сирин амтана» («Вкус Якутии») диэн гастрономическай бэстибээлгэ бастыан сөптөөх чэй бу баар эбит. Хайдах эрэ амтана монголлар уонна татаардар чэйдэрин курдук.

91 саастаах киһи аһыыр аһа да ураты эбит. Чэйин тиит хатырыгыттан оҥорон көйөрөр. Онно өссө лабыктаны, хатыҥ тылын уо. д.а. оту-маһы эбэр. Бу барыта сууйуллан баран хатарыллыбыт. Ол онтон хатырыгар эбэн (хараҕынан көрөн холуйар) уһуннук оргутар. Онтон бааҥкаҕа сойутар. Ол онтун күнү быһа иһэ сылдьар.

“Кислороднай коктейль” — абыраллаах ас

Аны миинигэр хортуоппуй да, лапса да, тума да эппэт эбит. Көннөрү — эт миинэ (атын булкааһа суох). Отону, дьаабылыканы “блендердээн” баран, үүккэ эбэтэр кэпииргэ кутан «кислороднай коктейль» оҥорор эбит. Ол курдук, 10 кыра ньуоска отону кытта дьаабылыка аҥарын эриттэрэҕин уонна биир чааскы үүккэ кутаҕын. Петровна күҥҥэ икки чааскыны бэлэмниир уонна күнү быһа онтун сиир. Бэйэтэ “кислороднай коктейль” буолар эбит. Күнүс ити үүт аһын кытта паарга буһарыллыбыт этин сиир, атын булкааһа суох миини иһэр. “Өрүү маннык аһыыр буолан, куттахпар чэпчэки” диир. Бу миин эмиэ «Саха сирин амтана» бэстибээл бастыҥ бүлүүдэтинэн буолууһу. Бу сыллар тухары маннык миини биир да эрэстэрээн амсаппата. Петровна уопутун туһаныахтарын сөп эбит.

Норуот эмчитэ

Петровна өссө биир сатабыла — сахалыы илбийэн эмтиир дьоҕура. Киһини хараҕын утары көрө олорон, туох ыарыылааҕын чопчу этэр. Маны тэҥэ, оҕо кутун баайан, үгүс ыалы сирдээҕи дьоллообут. Олоҕун тухары сиэстэрэнэн үлэлээбит баай уопуттаах, дьоҥҥо-сэргэҕэ биллэр саха эмчитэ. “Турукка киирэбин. Эмтиир киһим хараҕын көрдөхпүнэ, киинэ курдук бу киһи ыарыыта көстөн кэлэр. Төбө сиигэ аппытын көннөрөн, инсульт, тымыр быстыытын курдук кутталлаах ыарыыны эрдэттэн сэрэтэн эмтиибин. Ис уорган, сүрэх-тымыр, уҥуох-сүһүөх ыарыыларын, артроһу, артриты, ревматизмы, радикулиты, бронхиты, астманы, остеохондроһу, быары, зобу эмиэ эмтиибин. Үөс тааһын түһэрэбин, тууһу таһаарабын, ньиэрбэни уоскутабын. Оҕоломмот дьахталларга оҕо уйатын тутабын. Эмтиир ньымам — илбийии, ыарыыны илиибинэн устабын. Ханнык ыарыыттан сэрэнэр наадатын, туох отунан эмтэниэххэ сөбүн сүбэлиибин. Дэҥҥэ-оһолго түбэһэр моһоллоох сылдьар буоллахтарына, устан кэбиһэбин. Куһаҕан санаа иҥмит дьонун (порча) эмиэ ыраастыыбын”, — диэн кэпсиир Петровна. Норуот эмчитин төрдүгэр улуу ойуун баар, эбээтэ хомуһуннаах удаҕан эбит. “Бииргэ төрөөбүттэрбэр үс норуот эмчитэ баар. Аатырбыт уҥуох тутааччы Гурий Турантаевы кытта эбээлэрбит бииргэ төрөөбүттэр”, — диэн бэлиэтиир Евгения Бубякина.

Ити курдук, барытыгар сатабыллаах норуот маастара, өссө да дьону араас ыарыыттан эмтиир кыахтаах норуот эмчитэ, быһата, бары бочуоттаах аата этэрин курдук, 91 саастаах норуот киһитэ, тыыл бэтэрээнэ Евгения Бубякина күлэ-үөрэ айа-тута сылдьар.