Арассыыйа Дьоруойа Дмитрий Егоров искибиэрин арыйыы түгэнэ.
Аныгы үйэҕэ сиргэ-уокка тирэхтээх, элбэх сатабыллаах, төрөөбүт дойдутун таптыыр, үөрэтэр-чинчийэр, аныгы технологиялары баһылаабыт оҕолору иитэн-үөрэтэн таһаарыы соруга турар. Сунтаар улууһун Леонид Попов аатынан Арыылаах агротехнологическай оскуолата маннык сатабылларга үөрэтэр.
Оскуола 2005 сыллаахха агро-хайысхалаах буолбута. Учууталлар идэлэрин үрдэтэр институттан Петр Кондратьев научнай салайааччылаах “Сатабыл” бырайыагынан, 20‑чэ сыл “Ситим” диэн өрөспүүбүлүкэтээҕи эспэримиэнниир былаһаакка быһыытынан бииргэ үлэлээбиттэрэ.
Уонча сыллааҕыта саҥа таас дьиэ улуус үбүнэн тутуллан, үлэҕэ киирбитэ. Сылаас, ыраас, киэҥ-куоҥ дьиэ толору хааччыллыылаах. Ууларын күөлтэн буолбакка, сир анныттан хачайдаан ылан, туһаналлар. Оҕолор 56% хаачыстыбаҕа үөрэнэллэр, олимпиадаларга, кэмпириэнсийэлэргэ, быыстапка-дьаарбаҥкаларга көхтөөхтүк кытталлар.
Оскуола хас да хайысханан тигинэччи үлэлии олорор.
Тыа хаһаайыстыбатыгар сыһыаннаах урбаан сатабылларыгар уһуйаллар. “Алмазная провинция” тыа хаһаайыстыбатын быыстапкатыгар сыл аайы көтүппэккэ кытталлар, бырамыысыланнай Мииринэй оройуонун олохтоохторо кинилэри үчүгэйдик билэллэр, кэтэһэллэр.
Агротехнологическай оскуола үөр сылгылаах, сыллата 4–5 убаһаны өлөрөн, араас бородууксуйа оҥорон, атыыга таһаараллар. Оҕолор астаһан, дьаарбаҥкаҕа барсан, кытталлар. Бородууксуйаны батарарга, атыылыырга, биисинэс төрүттэригэр үөрэнэллэр. Аныгы үйэҕэ бу биир саамай наадалаах үөрүйэх буолар.
“Арыылаах оҕолорун оҥоһуктара” диэн дьон-сэргэ билэр буолла, дьаарбаҥкаларга анаан кэлэн атыылаһаллар.
Оҕолор өссө тугу оҥорон таһааралларый? Кытыаннаах, үөрэ оттоох чүмэчилэри, эмтээх оттон косметиканы, сууйар сириэстибэлэри, чэйдэри, эмтээх уонна дьиэни ыраастыыр оттору, отоннортон пастиланы, маны тэҥэ, араас сувенирдары бэйэлэрэ оҥорон таһаараллар.
4 тэпилииссэҕэ оҕуруот аһын, 1 буолаҕа хортуосканы олордоллор. Сайын аайы лааҕыр үлэлиир, арассааданы олордууттан саҕалаан, оҕолор үүнээйилэри көрөллөр-истэллэр.
Урут оттоһоллор этэ, кэлин сирдэрин уу ылан кэбиһэн, оттуур да уустук буолла. Чугастааҕы оттуур сирдэрин оҕолордуун, учууталлардыын тахсан, күрүөлээбиттэрэ. Быйыл юннат-эколог ыстаансыйатын сирин күрүөлээтилэр.
Быйыл Жатай тиэхиньикумун кытта сөбүлэһии түһэрсэн, өрөспүүбүлүкэҕэ бастакынан агро-оскуолаҕа фирменнэй мэдиссиинэ кылааһа аһылынна. 8–11‑с кылаастартан 15 оҕо онлайн көрүҥүнэн үөрэнэр. Эмчит маҥан халаатын кэтэн, Мэктиэ тылы ылыналлара долгутуулаах түгэн буолбута. Оҕо инники идэни таларыгар, быһаарыныы ыларыгар оҥкул уурулунна.
9‑с кылаас кэнниттэн тиэхиньикумҥа үөрэнэ киириэхтэрин сөп, 3 бастыҥ оҕо куонкуруһа суох быһа киирэригэр кубуота олохтонно. Саас Жатайга баран, оҕолор балыыһаларга быраактыкаланыахтара.
Мэдиссиинэ кылааһыгар улахан дьоҥҥо төлөбүрдээх миэстэ эмиэ баар, ким баҕалаах киирэн үөрэнэн, дастабырыанньа ылыан сөп, оччоҕо дьону көрөр-харайар санитар быһыытынан үлэлиир кыахтанар. Салгыы үөрэнэллэригэр суол арыллар. Билигин 9 киһи үөрэнэ сылдьар.
6 оҕо номнуо “Инникигэ хардыы” өрөспүүбүлүкэтээҕи кэмпириэнсийэҕэ “сиэстэрэ дьыалата” компетенцияҕа кыттан, миэстэлэстилэр.
Арассыыйа, ДНӨ Дьоруойа Дмитрий Егоров ийэтэ, СӨ үөрэҕириитин туйгуна, СӨ тыатын хаһаайыстыбатын бочуоттаах үлэһитэ, өр сылларга биолог учууталынан үлэлээбит Евдокия Дмитриевна Егорова аатынан «Күөх эйгэ» эколог-биолог-юннат ыстаансыйата аһылынна.
“Оҕолор оҥорор бородууксуйаларын уратыта – олохтоох сиргэ-уокка, ойуурга үүнэр кытыаннар, тэллэйдэр, эмтээх оттор экстрактарын туһанан оҥоһуллар. Юннатскай ыстаансыйаҕа
“күөх аптека” баар буолуоҕа, онно эмтээх оттору анаан олордуохтара”
Манна дьаабылыка, груша, вишня, ирга, сирень, сакура, форзиция курдук отонноох, сибэккилээх соҕуруу дойду мастарын, талахтарын олортулар. Оҕолор кылаастарынан үллэстэн, Саха сиригэр хайдах үүнэллэрин кэтээн көрөн, “үүнүү күннүктэригэр” сурунан иһэллэр. Бу Сибиир, Саха сирин тымныыларын тулуйар, дьон номнуо олордон боруобалаабыт суортарын олортулар. Сыл аайы көрүҥүн, ахсаанын элбэтэн иһиэхтэрэ.
Биология учуутала Мария Еремеева салайыытынан, оҕолор ханнык мас хайдах буорга үчүгэйдик үүнэрин, хайдах састааптаах буолуохтааҕын үөрэтэн, бары ирдэбиллэри тутуһан, буорун бэлэмнээбиттэрэ. Кыһын тымныыттан харыстыыр ньымалары туһаналлар, хайдах кыстыылларын кэтээн көрүөхтэрэ.
Эмтээх оттору хомуйан, хатаран, атыыга бэлэмнииллэр, дакылаат суруйан, кэмпириэнсийэлэргэ кытталлар. Биисинэс-инкубаторга оҥорор чэйдэрин, эмтээх отторун, арчылыырга туһаныллар кытыаны үүннэрэллэригэр анал былаһаакканы оҥордулар.
Урукку сылларга эргэ оскуола аттыгар учууталлар, үөрэнээччилэр олордубут хатыҥ, тэтиҥ мастара чараҥ буолан, бөһүөлэк көстүүтүн киэргэтэллэр. Онтон аны саҥа оскуола аттынааҕы икки искибиэргэ сэдэх мастардаах саад чэлгийиэҕэ, саас аайы яблоня, вишня, сирень сибэккилээн, кэрэ көстүүнү бэлэхтиэҕэ.
Физикаҕа уонна химияҕа-биологияҕа икки “Точка роста” баар. Бу национальнай бырайыак чэрчитинэн, үс сыллааҕыта уопуттары, анаалыстары оҥорор лабаратыарыйалар, микроскоптар, араас нобуордар кэлбиттэрэ.
Биология, химия учуутала Мария Еремеева этэринэн, бу бырайыак киириэҕиттэн, учууталлар үөрэтэр, оҕолор чинчийэр үлэлэригэр таһыччы хамсааһын буолбут.
Проскоп көмөтүнэн, экрааҥҥа көрөн олорон, үүнээйи килиэккэлэрин, киһи баттаҕын эттигин, о. д.а. көрүөххэ сөп, оҕолор олус интэриэһиргииллэр. “Лаб-Диск” диэн хонууга илдьэ сылдьарга аналлаах мобильнай лабаратыарыйа көмөтүнэн, уу, салгын, буор сиигин, кыраадыһын, тууһун, аһыыбатын, кислородун кээмэйдиэххэ сөп.
Оҕолор “Сунтар ЭкоПродукт” диэн бырайыактаахтар. Сууйар сириэстибэлэри, косметиканы бэйэлэрэ оҥорон таһаараллар. Үүнээйиттэн, эбэтэр кыыл эттигиттэн саамай туһалаах бэссэстибэлэри оборторон ылаллар, ол экстракция диэн ааттанар. Паарынан ууга оборторон ылыы гидролат диэн буолар. Глицериҥҥэ, пропиленгликолеҥҥа уонна арыыга эмиэ оборторон, сүрүннээн маастары оҥорууга туһаналлар. Эһиилгиттэн сирэй кириэмнэрин оҥорон саҕалыахтаахтар.
Тонигы, сирэй суунар пенканы, мыылалары, кытаанах сомпууну, баттаҕы хойуннарар гидролаты, эмтиир мааһы, таҥас сууйар бороһуоктары, геллэри, о. д.а. оҥороллор. Матырыйаалын анал сэртипикээттээх эрэ маҕаһыыннартан суруйтаран ылаллар. “Чудо-мазь” састаабын көрүөххэ: кокос, бохсурҕан арыылара, сымыыт уоһаҕа, календула экстрактара. Барыта натуральнай састааптаах. Үлүйүүгэ, уокка сиэтиигэ, кыра баастарга туһаналлар.
Бастаан химическэй састаабын, дьүөрэлэһиитин өр үөрэтэллэр. Мария Афанасьевна “фитооздоровитель”, “парфюмер” сэртипикээттээх косметика, бытовой хиимийэ бородууксуйатын технолога диэн эбии идэлээх буолан, бу маннык үөрэнэр, оҥорор кыахтаахтар.
Маны тэҥэ, аны сааскыттан “технолог БАД” диэҥҥэ үөрэниэхтэрэ. Билиҥҥитэ отонтон пастиланы, саахара суох, туһалаах аһы оҥорон атыылыыллар. Сололоро суох буолан, бородууксуйаларын быыстапкаларга эрэ атыылыыллар, ону да дьон билэн, былдьаһыгынан атыылаһаллар.
Билим аччыгый академиятын, ХИФУ “Научное лето” өрөспүүбүлүкэтээҕи онлайн-бырайыактарыгар быйыл 2 оҕо миэстэлэспитэ.
Мария Афанасьевна кийиит буолан кэлбитэ, 4 оҕолоох. Сиэстэрэ идэлээх буолан, мэдиссиинэ кылааһын эмиэ кини сүрүннүүр. Элбэх оҕолоох ийэ дьиэ кэргэнин уонна учуутал үгүс түбүктээх үлэтин дьүөрэлии тутар.
Химия учуутала Юлия Григорьева “АЛРОСА” хампаанньаҕа химик-инженеринэн, Дьокуускайга фармацебынан, экологынан, лабаратыарыйа сэбиэдиссэйинэн үлэлии сылдьыбыта. “Туох эрэ суолталаах үлэнэн дьарыктаныахтаахпын” диэн санаанан салайтаран, дойдутугар төннөн, учууталлыы сылдьар.
— Саҥа, сылаас, аныгылыы оскуолаҕа “Точка роста” арыллан, сыыппара лабаратыарыйата кэлэн, үлэлииргэ бары усулуобуйа, анал тэрил бөҕө баар. Былырыын цеолиты чинчийбиппит, кэмпириэнсийэҕэ кыттан, улууска миэстэлэспиппит. Цеолит буортан нитраты оборон ылар эбит.
Быйыл юннатскай ыстаансыйа буоругар, үүнээйилэригэр пааспар оҥоһуллуохтаах, ону чинчийэн саҕалаатыбыт. Олордубут мастарбытыгар буорун састаабын чинчийэбит.
Бөһүөлэкпит аттыгар баар Уһун Күөл уутун чинчийиини саҕалаатыбыт. Хочуолунай аттынааҕы өттө тууһун састааба үрдүк, ол аата чох буруота ууну киртитэр эбит. Күөл ортотугар уута арыый ыраас. Кыһын устата ойбонтон уу ылан, мониторинг ыытабыт. Сир анныттан ылыллар иһэр ууну үөрэтиигэ бырайыакпын саҕалаатым. Хайдах ууну иһэрбитин билиэхтээхпит, — диэн Юлия Леонидовна кэпсиир.
“Оҕо бары өттүнэн сайдыахтаах. Илиитинэн тугу эрэ оҥороро, сатабыла инники олоҕор саамай наадалаах. Илиинэн үлэни уонна аныгы сатабыллары дьүөрэлээн үөрэтэбин,” — диир информатика, үлэ учуутала Станислав Ноговицын.
Арт-устуудьуйа тэринэн, оҕолору хаартыскаҕа түһэрэргэ үөрэтэр. Бу түһэрбиттэрин куйаар-куодка киллэрэн, араас тэрээһиннэртэн брошюралары, магниттары, значоктары, стикердэри оҥоро охсон, атыылыыллар. Нэһилиэнньэҕэ хаартыскаҕа түһэрэр уонна бэчээттиир өҥөнү оҥороллор. Дизайныгар, бэчээтигэр оҕолор кыттыһаллар.
Станислав Александрович саха тылын кэбиниэтигэр норуодунай суруйааччы Леонид Попов улахан мэтириэтин көмпүүтэргэ дизайннаан, истиэнэҕэ уруһуйдаабыта. Классик суруйааччылар мэтириэттэрин эмиэ уруһуйдаан, кэккэлэппитэ уратытык көстөр.
Оскуолаҕа сүрүн биридимиэттэр кылаастара бэтэрээн педагогтар ааттарын сүгэллэр. Өр сылларга үлэлээбит учууталлар сыралара хаалбакка, ааттара үйэтитиллибитэ кэрэхсэбиллээх.
“Саха тылыгар тирэх кэбиниэт” өрөспүүбүлүкэтээҕи куонкуруска миэстэлэһэн, классик суруйааччылар бибилэтиэкэлэрин бэлэх туппуттара. Учууталлар идэлэрин үрдэтэр институт тэрийбит кэбиниэт көрүүтүн күрэһэр кыттан, “Бастыҥ методическай уопут” диэн анал ааты ылбыттара. Учуутал Елена Прокопьевна этэринэн, саха тылын кэбиниэтин аныгылыы истииллээн, тупсаҕайдык оҥостуохха сөп эбит.
Арассыыйа, ДНӨ Дьоруойа Дмитрий Егоров паартата үөрэммит оскуолатын биир көстүүлээх сиригэр турар. Кини олоҕун, бойобуой сырыыларын хаартысканан, видеонан сырдатар куйаар-куодтаах, уоттаах-күөстээх истиэндэ баар.
Быйыл оскуола аттыгар Дмитрий Егоровка аналлаах искибиэр аһыллыбыта. Искибиэр Дмитрий Егоров үлэлээбит Олох-дьаһах хомунаалынай тэрилтэтин үбүлээһининэн, олус тупсаҕай гына тутуллубута. Манна Дьоруой бюһа турар.
ОДьКХ тэрилтэтэ олохтообут Дьоруой аатынан истипиэндьийэни “Юнармия” көхтөөх кыттааччыта Ян Иванов туппута. Маны тэҥэ, аҕата Николай Егоров бастыҥ үөрэнээччилэргэ, актыбыыстарга Дамир Спиридоновка, Айхаан Григорьевка Дьоруой аатынан истипиэндьийэлэри туттарбыта.
“Патриотическай иитиигэ улахан болҕомто ууруллар. Бүтүн Арассыыйатааҕы “Гражданин и патриот России-2024” бырайыактар күрэстэригэр лауреат буолбуттара. Кыайыы 80 сылыгар 80-тан тахса тэрээһини ыыппыттара. Волонтер оҕолор байыаннай дьайыы кыттыылаахтарын дьиэ кэргэттэригэр, бэтэрээннэргэ үлэлээн көмөлөһөллөр, өйдөбүнньүктэри
сөргүтэллэр”.
Дмитрий Егоров төрөөбүтэ 50 сылыгар улуустааҕы байыаннай күрэс ыытыллыбытыгар, 14 оскуола кыттыбыта. Байыаннай хаамыыга, эстэпиэтэҕэ күрэхтэспиттэрэ. Калашников аптамаатын ыһыыга-хомуйууга, противогаз кэтэн баран, сыалы табыыга, ханаакка ыттыыга, “мышеловка” аннынан сыылан тахсыыга, спортивнай тэрил үрдүнэн ойууга күрэхтэспиттэрэ. Түмүккэ, 1‑кы миэстэни Арыылаах, 2‑с миэстэни Бордоҥ, 3‑с миэстэни Маар Күөл хамаандалара ылбыттара.
“Бэргэн” спортивнай кулууп, Дмитрий Егоров аатын сүгэр “Юнармия” түмсүүтэ, “Кэрэл” драма тыйаатыра, “Юные инспектора движения” түмсүү, “Уолан” вокальнай бөлөх, куруһуоктар үлэлииллэр. Оҕолор улуус баскетболга хамаандатын сүрүн састаабыгар киирэллэр. Бүтүн Арассыыйатааҕы, өрөспүүбүлүкэтээҕи, улуустааҕы олимпиадаларга миэстэлэһэллэр.
САЛАЙААЧЧЫ САНААТА
Лидия Гаврильевна Никитина, дириэктэр:
— Араас граннарга кыттаары быйыл кэмиэрчэскэйэ суох тэрилтэни тэриннибит. Массыынабыт уматыгар, кэлиигэ-барыыга, о. д.а. бородууксуйабытын атыылаан, бэйэбит үп-харчы булунабыт.
Оҕолору үөрэтэри, научнай чинчийиилэри ыытарга көҕүлүүрү таһынан, олоххо бэлэмнээх, элбэх сатабыллаах буолалларын туһугар, сиртэн-уоттан барыс ыларга, дохуоттанарга, үлэлииргэ үөрэтэбит. Бу инники олохторугар олус наадалаах, туһалаах буолуоҕа. Үчүгэй ыал ийэлэрэ-аҕалара буолан, хаһаайыстыба тэринэн, дьиэ-уот туттан, олохсуйан хаалалларыгар, саха төрүт үгэһэ эстибэтигэр туһулаан үлэлиибит. Элбэх хайысхалаах курдукпут эрээри, барыта биир сыалга түмүллэр.
ААПТАР ХААРТЫСКАҔА ТҮҺЭРИИЛЭРЭ
Байанай – баай хара тыа иччитэ, ойуур, көтөр-сүүрэр таҥарата. Кинини былыргы сахалар олус үөрүнньэҥ, кэһии…
Сылбыт элэҥнээн ааһа охсон, номнуо бүтэһик ый – ахсынньы үүннэ. Саҥа сылга диэри ыйы кыайбат…
Аатырбыт-сураҕырбыт, норуот тапталын ылбыт “Туймаада” судаарыстыбаннай вокальнай ансаамбыл дириэктэрэ, уус-уран салайааччыта, СӨ ускуустубатын үтүөлээх диэйэтэлэ …
Бүгүн, ахсынньы 7 күнүгэр, "Россия 24" телеханаалга 19.00 ч . ГТРК «Саха» бырайыагын — "Вместе…
Күөмэй ыарыйдаҕына, айах бааһырдаҕына сугун абырыыр. Бу туһунан, бука, истибиккит буолуо? Саха сиригэр намыһах, сииктээх…
Ааспыт суукка устата Саха сиригэр буруйу оҥоруу туһунан аҕыс иһитиннэрии киирбит. Бу туһунан СӨ Борокуратууратын…