Сэдэх булумньу: Саха сиригэр былыргы гарпун уһуга көһүннэ

Үчүгэй туруктаах, бирниркскай тииптээх гарпун уһугун Илин Сибиирдээҕи байҕал акваториятыгар, Аллараа Халыма улууһугар баар «Эһэлээх арыылар» судаарыстыбаннай айылҕа заповеднигын сиригэр-уотугар, Түөрт Остуолбалаах арыыга неоэскимостар олорор дьиэлэрин чинчийэр кэмигэр, муоратааҕы археологическай  эспэдииссийэ кыттыылаахтара буллулар. Бу туһунан ЯСИА суруйар.

Бу туһунан РАН Сибиирдээҕи салаатын Археология уонна этнография үнүстүүтүн старшай научнай үлэһитэ, СӨ Арктикатааҕы научнай-чинчийэр киинин бастыҥ научнай үлэһитэ, историческай билим хандьыдаата Виктор Дьяконов иһитиннэрдэ.

«Эскимостар гарпуннуур тэриллэрэ — муора кыылын бултуурга аналлаах үрдүк таһымнаах анал булт кэмпилиэгэ. Бу тэриллэр Хотугу Америка уонна Азия Хотугулуу-Илиҥ уһук кытылын арктическай байҕалларыгар хас да тыһыынча сыл устата сайдан, уларыйан кэлбиттэрэ. Америка уонна дойду учуонайдара оҥорбут эскимос гарпуннарын уһуктарын классификациялара бааллар. Биһиги булбут уһукпут Бирнирк култууратыгар киирсэр, кини сааһа биһиги эрабыт VI-X үйэлэринэн сыаналанар.  Биһиги уһукпутун характеристикатынан биһиги эрабыт 800-900 сылларынан чуолкайдыахха сөп», — диэн Виктор Дьяконов кэпсээтэ.

Урут Түөрт Остуолбалаах арыыга Бирнирк култууратын гарпуннарын уһуктара көстүбүттэрэ биллэрэ. Бу култуура тарҕаныытын сирэ-уота Чукотка уонна Аляска территорияларыгар тиийэр. Ол булумньулары 1948 уонна 1953 сыллардаахха полярнай ыстаансыйа кыстыыр үлэһиттэрэ арыыга бэйэлэрэ хаһыы ыытан булбуттара. Бу булумньулар Ленинградка судаарыстыбаннай Эрмитажка уонна Москваҕа Судаарыстыбаннай историческай  түмэлгэ туттарыллыбыттара.

1995 сыллаахха Түөрт Остуолбалаах арыыга Ю.А. Мочанов салайааччылаах Өлүөнэтээҕи археологическай эспэдииссийэ бастакы археологическай чинчийиилэри ыыппыта. Кинилэр хаһыыларын матырыйаалларыгар, Дьокуускайга баар СӨ Арктикатааҕы научнай-чинчийэр киинин С.А. Федосеева аатынан Арктикатааҕы археология түмэлигэр харалла сытар хас да гарпун уһуга баар.

«Маннык гарпуннар Саха сирин атын сиригэр ханна да көстүбэтэхтэрэ. Бу Эһэлээх арыылар неоэскимос култуураларын тарҕаныытын саамай арҕааҥы туочукатынан буолалларынан сибээстээх», — диэн Виктор Дьяконов бэлиэтээтэ. Эспэдииссийэ кэмигэр археологтар Виктор Дьяконов уонна Константин Старков эбийиэктэри археологическай нэһилиэстибэ быһыытынан судаарыстыба харыстабылыгар ылаары, кинилэр кыраныыссаларын быһаарар былааннаахтар.